Prowadzone przez inspektorów Państwowej Inspekcji Pracy postępowania kontrolne mają na celu ustalenie stanu faktycznego w zakresie przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów dotyczących legalności zatrudnienia, oraz udokumentowanie dokonanych ustaleń. Kontrola umożliwia zbadanie stanu faktycznego w kontekście obowiązujących przepisów, natomiast nie jest ona celem sama w sobie – dążąc do zapewnienia stanu zgodnego z przepisami, w ramach nadzoru stosowane są właściwe środki prawne.
W razie stwierdzenia w toku kontroli naruszenia przepisów prawa pracy lub przepisów dotyczących legalności zatrudnienia inspektor pracy:
1) wydaje decyzje;
2) kieruje wystąpienia i wydaje polecenia;
3) wnosi powództwa oraz wstępuje do postępowania w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy;
4) podejmuje inne działania, jeżeli prawo lub obowiązek ich podjęcia wynika z odrębnych przepisów.
Pracodawco! Przygotuj się do kontroli PIP w twojej firmie>>>
Przedmiotem decyzji może być m.in. nakazanie usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie w przypadku, gdy naruszenie dotyczy przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, nakazanie wstrzymania prac lub działalności, gdy naruszenie powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników, nakazanie wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń w sytuacji, gdy ich eksploatacja powoduje bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi, nakazanie pracodawcy wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi. Podmiot kontrolowany, do którego została skierowana decyzja, ma obowiązek poinformowania odpowiedniego organu Państwowej Inspekcji Pracy o jej realizacji z upływem terminów określonych w decyzji.
Inspektor pracy może też skierować do pracodawcy środek prawny w postaci wystąpienia wnosząc o usunięcie stwierdzonych naruszeń, a także o wyciągnięcie konsekwencji w stosunku do osób winnych. Przedmiot wystąpienia stanowią takie naruszenia, które nie mogą być przedmiotem nakazu inspektora pracy. Adresat wystąpienia (podmiot kontrolowany lub organ sprawujący nad nim nadzór), jest obowiązany w terminie określonym w wystąpieniu, nie dłuższym niż 30 dni, zawiadomić odpowiedni organ Państwowej Inspekcji Pracy o terminie i sposobie realizacji wniosków pokontrolnych. Wystąpienie inspektora pracy stanowi środek niewładczego oddziaływania i nie ma cech decyzji administracyjnej.
W przypadku drobnych uchybień, które mogą być usunięte podczas trwania kontroli lub niezwłocznie po jej zakończeniu, inspektor pracy wydaje ustne polecenia.
W razie stwierdzenia w toku kontroli wykroczenia, inspektor pracy prowadzi postępowanie mandatowe lub występuje z wnioskiem do sądu o ukaranie osób odpowiedzialnych za stwierdzone nieprawidłowości.
Ponadto, inspektor pracy niezwłocznie powiadamia o naruszeniu przepisów prawa właściwe organy, a w szczególności:
1) Zakład Ubezpieczeń Społecznych - o naruszeniu przepisów w zakresie ubezpieczeń społecznych;
2) urząd kontroli skarbowej - o naruszeniu przepisów prawa podatkowego;
3) Policję lub Straż Graniczną - o naruszeniu przepisów o cudzoziemcach;
4) starostę - o stwierdzonych przypadkach naruszenia przez bezrobotnego lub przez podmiot kontrolowany przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
W poradniku pt. „Kontrola Państwowej Inspekcji Pracy w firmie” eksperci prawa pracy Joanna Kaleta, Sebastian Kryczka, Katarzyna Pietruszyńska, Anna Sokołowska i Aleksandra Tomczyk wyjaśniają ponadto, jakie są skutki zakłócania czynności kontrolnych inspektora pracy oraz kiedy i jak podmiot kontrolowany może odwołać się od jego decyzji. Zagadnienia omawiane są na konkretnych stanach faktycznych i wskazują prawidłowe sposoby rozwiązywania problemowych sytuacji.
Publikacja zawiera także wybrane wzory dokumentów stosowanych w procesie kontroli PIP oraz tekst ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy.