Kodeks pracy wraz z innymi przepisami (m.in. ogólne przepisy BHP) nakłada na pracodawcę obowiązek dokonywania oceny ryzyka zawodowego oraz odbiorów maszyn w miejscu ich użytkowania. Stosownie do ww. wymogów dokonujemy w naszym zakładzie odbiorów maszyn. Odbioru dokonuje zgodnie z przyjętą wewnętrzną procedurą zespół (m.in. w składzie: przedstawiciele działów BHP, utrzymania ruchu, projektów itd.). Dokumentem potwierdzającym odbiór jest (wypełniony i podpisany przez członków wspomnianej grupy) formularz z zaleceniami do wykonania oraz stwierdzeniem "Zespół dopuszcza/nie dopuszcza stanowisko do pracy". W sytuacji gdy za bezpieczeństwo maszyn w zakładzie pracy odpowiedzialność ponosi pracodawca, czy dokument taki powinien być przez niego podpisywany?
Czy w sytuacji kiedy zespół dokonuje oceny zgodności na spełnienie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy, deklarację zgodności musi podpisywać pracodawca?
Czy pracodawca (osoba reprezentująca pracodawcę umocowana na podstawie stosownego pełnomocnictwa) może delegować swoje uprawnienia?
Czy pracodawca może odmówić podpisania deklaracji, protokołów z odbioru itp.?
W art. 207 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) – dalej k.p., wskazano, że to pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Na zakres odpowiedzialności pracodawcy nie wpływają obowiązki pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz powierzenie wykonywania zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy specjalistom spoza zakładu pracy.
Zgodnie z art. 207 § 2 k.p. pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Jednym z obowiązków po stronie pracodawcy jest organizowanie pracy w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy.
Obowiązki w zakresie ochrony zdrowia i życia pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy zawarto również w § 39 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.) pracodawca realizuje obowiązek zapewnienia pracownikom bezpieczeństwa i higieny pracy, w szczególności przez zapobieganie zagrożeniom zawiązanym z wykonywaną pracą, właściwą organizację pracy, stosowanie koniecznych środków profilaktycznych oraz informowanie i szkolenie pracowników. Obowiązek ten, powinien być realizowany na podstawie ogólnych zasad dotyczących zapobiegania wypadkom i chorobom związanym z pracą, w szczególności przez m.in.:
1) przeprowadzanie oceny ryzyka związanego z zagrożeniami, które nie mogą być wykluczone,
2) dostosowanie warunków i procesów pracy do możliwości pracownika, szczególności przez odpowiednie projektowanie i organizowanie stanowisk pracy, dobór maszyn i innych urządzeń technicznych oraz narzędzi pracy, a także metod produkcji i pracy – z uwzględnieniem zmniejszania uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie, oraz ograniczenia negatywnego wpływu takiej pracy na zdrowie pracowników,
3) zastępowanie niebezpiecznych procesów technologicznych, urządzeń, substancji i innych materiałów – bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi;
Obowiązki po stronie pracodawcy w zakresie odpowiedniego stanu maszyn i urządzeń na stanowisku pracy, odbioru maszyn w miejscu ich użytkowania oraz kontroli wstępnych, okresowych i specjalnych maszyn reguluje rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy. (Dz. U. Nr 191, poz. 1596 z późn. zm.) - dalej r.w.m.
Zgodnie z § 2 ust. 1-3 r.w.m. pracodawca powinien podjąć działania mające na celu zapewnienie, że maszyny udostępnione pracownikom na terenie zakładu pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę są właściwe do wykonywania pracy lub odpowiednio przystosowane do jej wykonywania oraz mogą być użytkowane bez pogorszenia bezpieczeństwa lub zdrowia pracowników. Ponadto pracodawca, dokonując wyboru maszyny, powinien brać pod uwagę specyficzne warunki i rodzaj wykonywanej pracy, a także istniejące w zakładzie pracy lub w miejscu pracy zagrożenia istotne dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników, w szczególności na stanowisku pracy; pracodawca powinien uwzględniać dodatkowe zagrożenia związane z użytkowaniem maszyny. Pracodawca powinien również zastosować odpowiednie rozwiązania mające na celu zminimalizowanie ryzyka związanego z użytkowaniem maszyn, jeżeli maszyny nie mogą być użytkowane bez ryzyka dla bezpieczeństwa lub zdrowia pracowników.
W rozdziale 2 r.w.m. wskazano wymagania dotyczące użytkowania maszyn.
Zgodnie z wymaganiami dotyczącymi użytkowania maszyn, maszyny instaluje się, umiejscawia oraz użytkuje w sposób minimalizujący ryzyko dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników, w szczególności poprzez zapewnienie dostatecznej przestrzeni między ich ruchomymi częściami a ruchomymi bądź stałymi elementami znajdującymi się w ich otoczeniu, a także montuje się lub demontuje w bezpiecznych warunkach, w szczególności zgodnie z zaleceniami producenta.
W § 26-29 r.w.m. wskazano rodzaje kontroli jakim podlegają maszyny.
W przypadku gdy bezpieczne użytkowanie maszyn jest uzależnione od warunków, w jakich są one instalowane, pracodawca powinien poddać maszyny wstępnej kontroli po ich zainstalowaniu, a przed przekazaniem do eksploatacji po raz pierwszy oraz kontroli po zainstalowaniu na innym stanowisku pracy lub w innym miejscu. Kontroli tych dokonują jednostki działające na podstawie odrębnych przepisów albo osoby upoważnione przez pracodawcę i posiadające odpowiednie kwalifikacje.
Pracodawca powinien zapewnić, aby maszyny narażone na działanie warunków powodujących pogorszenie ich stanu technicznego, co może spowodować powstawanie sytuacji niebezpiecznych, poddane były:
1) okresowej kontroli, a także badaniom przez jednostki działające na podstawie odrębnych przepisów albo osoby upoważnione przez pracodawcę i posiadające odpowiednie kwalifikacje,
2) specjalnej kontroli przeprowadzanej przez jednostki albo osoby wskazane powyżej, w przypadku możliwości pogorszenia bezpieczeństwa związanego z maszyną, a będącego wynikiem prac modyfikacyjnych, zjawisk przyrodniczych, wydłużonego czasu postoju maszyny oraz niebezpiecznych uszkodzeń oraz wypadków przy pracy.
Należy wspomnieć, że wyniki kontroli powinny być rejestrowane i przechowane, do dyspozycji zainteresowanych organów, zwłaszcza nadzoru i kontroli warunków pracy, przez okres 5 lat od dnia zakończenia tych kontroli, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej. Jeżeli maszyny są użytkowane poza terenem zakładu pracy, w miejscu ich użytkowania powinien być dostępny dokument potwierdzający przeprowadzenie ostatniej kontroli maszyny. Pracodawca powinien również zapewnić, aby czynności związane z obsługą, naprawą, remontem lub konserwacją maszyn wykonywane były przez pracowników upoważnionych i posiadających odpowiednie kwalifikacje.
Jak widać z przytoczonych powyżej przepisów dotyczących obowiązków po stronie pracodawcy w zakresie odpowiedniego stanu maszyn i urządzeń na stanowisku pracy, odbioru maszyn w miejscu ich użytkowania oraz kontroli wstępnych, okresowych i specjalnych maszyn, w żadnym z przepisów nie wskazano obowiązku po stronie pracodawcy, mówiącego o tym, aby pracodawca składał podpisy pod następującymi dokumentami wymienionymi poniżej:
1. dokumentem potwierdzającym dokonanie w zakładzie pracy odbioru maszyn po zainstalowaniu w miejscu ich użytkowania mogącym zawierać m.in. formularz z zaleceniami do wykonania oraz stwierdzeniem "Zespół dopuszcza / nie dopuszcza stanowisko do pracy".
2. dokumentem stanowiącym wykonanie oceny zgodności maszyn z wymaganiami r.w.m.
Wymienione powyżej dokumenty powinny być podpisane przez wszystkie osoby wchodzące w skład odpowiednich zespołów wskazanych przez pracodawcę do wykonania odbioru maszyny po zainstalowaniu w miejscu ich użytkowania lub wykonania oceny zgodności maszyny z wymaganiami r.w.m.
Kto wchodzi w skład odpowiedniego zespołu, czego będzie dotyczyła praca danego zespołu i w jakim zakresie osoby wchodzące w skład zespołu będą wykonywać swoje zadania powinno wynikać z regulacji wewnętrznej (np. procedura, zarządzenie) opracowanej w danym zakładzie pracy. Taka regulacja wewnętrzna powinna być zatwierdzona przez pracodawcę w danym zakładzie pracy i przekazana zainteresowanym pracownikom, zwłaszcza osobom wchodzącym w skład odpowiednich zespołów.
Należy także pamiętać, że po wykonaniu odbioru maszyn po zainstalowaniu w miejscu ich użytkowania kończącego się wystawieniem odpowiedniego dokumentu zawierającego np. formularz z zaleceniami do wykonania oraz stwierdzeniem "Zespół dopuszcza/nie dopuszcza stanowisko do pracy", dokument taki powinien być przedstawiony pracodawcy, aby to pracodawca jako osoba odpowiedzialna za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy, w tym za stan maszyn i urządzeń, mógł niezwłocznie podjąć odpowiednie środki zaradcze służące poprawie warunków pracy.
W ten sam sposób powinien postąpić zespół dokonujący oceny zgodności maszyn z wymaganiami r.w.m. Z wynikami oceny zawierającymi uwagi w zakresie spełnienia lub nie minimalnych wymagań przez maszyny zespół powinien zapoznać pracodawcę, aby także jak to wskazano powyżej, pracodawca mógł odpowiednie środki w zakresie bhp.
Pracodawca może, lecz nie ma obowiązku, na odpowiednim formularzu potwierdzić własnoręcznym podpisem fakt zapoznania się z wynikami dokonanych przez odpowiedni zespół w zakładzie pracy odbiorów maszyn po zainstalowaniu w miejscu ich użytkowania oraz wynikami wykonanych ocen zgodności maszyn z wymaganiami r.w.m.
Krzysztof Zamajtys
Czy w sytuacji kiedy zespół dokonuje oceny zgodności na spełnienie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy, deklarację zgodności musi podpisywać pracodawca?
Czy pracodawca (osoba reprezentująca pracodawcę umocowana na podstawie stosownego pełnomocnictwa) może delegować swoje uprawnienia?
Czy pracodawca może odmówić podpisania deklaracji, protokołów z odbioru itp.?
W art. 207 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) – dalej k.p., wskazano, że to pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Na zakres odpowiedzialności pracodawcy nie wpływają obowiązki pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz powierzenie wykonywania zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy specjalistom spoza zakładu pracy.
Zgodnie z art. 207 § 2 k.p. pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Jednym z obowiązków po stronie pracodawcy jest organizowanie pracy w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy.
Obowiązki w zakresie ochrony zdrowia i życia pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy zawarto również w § 39 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.) pracodawca realizuje obowiązek zapewnienia pracownikom bezpieczeństwa i higieny pracy, w szczególności przez zapobieganie zagrożeniom zawiązanym z wykonywaną pracą, właściwą organizację pracy, stosowanie koniecznych środków profilaktycznych oraz informowanie i szkolenie pracowników. Obowiązek ten, powinien być realizowany na podstawie ogólnych zasad dotyczących zapobiegania wypadkom i chorobom związanym z pracą, w szczególności przez m.in.:
1) przeprowadzanie oceny ryzyka związanego z zagrożeniami, które nie mogą być wykluczone,
2) dostosowanie warunków i procesów pracy do możliwości pracownika, szczególności przez odpowiednie projektowanie i organizowanie stanowisk pracy, dobór maszyn i innych urządzeń technicznych oraz narzędzi pracy, a także metod produkcji i pracy – z uwzględnieniem zmniejszania uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie, oraz ograniczenia negatywnego wpływu takiej pracy na zdrowie pracowników,
3) zastępowanie niebezpiecznych procesów technologicznych, urządzeń, substancji i innych materiałów – bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi;
Obowiązki po stronie pracodawcy w zakresie odpowiedniego stanu maszyn i urządzeń na stanowisku pracy, odbioru maszyn w miejscu ich użytkowania oraz kontroli wstępnych, okresowych i specjalnych maszyn reguluje rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy. (Dz. U. Nr 191, poz. 1596 z późn. zm.) - dalej r.w.m.
Zgodnie z § 2 ust. 1-3 r.w.m. pracodawca powinien podjąć działania mające na celu zapewnienie, że maszyny udostępnione pracownikom na terenie zakładu pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę są właściwe do wykonywania pracy lub odpowiednio przystosowane do jej wykonywania oraz mogą być użytkowane bez pogorszenia bezpieczeństwa lub zdrowia pracowników. Ponadto pracodawca, dokonując wyboru maszyny, powinien brać pod uwagę specyficzne warunki i rodzaj wykonywanej pracy, a także istniejące w zakładzie pracy lub w miejscu pracy zagrożenia istotne dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników, w szczególności na stanowisku pracy; pracodawca powinien uwzględniać dodatkowe zagrożenia związane z użytkowaniem maszyny. Pracodawca powinien również zastosować odpowiednie rozwiązania mające na celu zminimalizowanie ryzyka związanego z użytkowaniem maszyn, jeżeli maszyny nie mogą być użytkowane bez ryzyka dla bezpieczeństwa lub zdrowia pracowników.
W rozdziale 2 r.w.m. wskazano wymagania dotyczące użytkowania maszyn.
Zgodnie z wymaganiami dotyczącymi użytkowania maszyn, maszyny instaluje się, umiejscawia oraz użytkuje w sposób minimalizujący ryzyko dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników, w szczególności poprzez zapewnienie dostatecznej przestrzeni między ich ruchomymi częściami a ruchomymi bądź stałymi elementami znajdującymi się w ich otoczeniu, a także montuje się lub demontuje w bezpiecznych warunkach, w szczególności zgodnie z zaleceniami producenta.
W § 26-29 r.w.m. wskazano rodzaje kontroli jakim podlegają maszyny.
W przypadku gdy bezpieczne użytkowanie maszyn jest uzależnione od warunków, w jakich są one instalowane, pracodawca powinien poddać maszyny wstępnej kontroli po ich zainstalowaniu, a przed przekazaniem do eksploatacji po raz pierwszy oraz kontroli po zainstalowaniu na innym stanowisku pracy lub w innym miejscu. Kontroli tych dokonują jednostki działające na podstawie odrębnych przepisów albo osoby upoważnione przez pracodawcę i posiadające odpowiednie kwalifikacje.
Pracodawca powinien zapewnić, aby maszyny narażone na działanie warunków powodujących pogorszenie ich stanu technicznego, co może spowodować powstawanie sytuacji niebezpiecznych, poddane były:
1) okresowej kontroli, a także badaniom przez jednostki działające na podstawie odrębnych przepisów albo osoby upoważnione przez pracodawcę i posiadające odpowiednie kwalifikacje,
2) specjalnej kontroli przeprowadzanej przez jednostki albo osoby wskazane powyżej, w przypadku możliwości pogorszenia bezpieczeństwa związanego z maszyną, a będącego wynikiem prac modyfikacyjnych, zjawisk przyrodniczych, wydłużonego czasu postoju maszyny oraz niebezpiecznych uszkodzeń oraz wypadków przy pracy.
Należy wspomnieć, że wyniki kontroli powinny być rejestrowane i przechowane, do dyspozycji zainteresowanych organów, zwłaszcza nadzoru i kontroli warunków pracy, przez okres 5 lat od dnia zakończenia tych kontroli, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej. Jeżeli maszyny są użytkowane poza terenem zakładu pracy, w miejscu ich użytkowania powinien być dostępny dokument potwierdzający przeprowadzenie ostatniej kontroli maszyny. Pracodawca powinien również zapewnić, aby czynności związane z obsługą, naprawą, remontem lub konserwacją maszyn wykonywane były przez pracowników upoważnionych i posiadających odpowiednie kwalifikacje.
Jak widać z przytoczonych powyżej przepisów dotyczących obowiązków po stronie pracodawcy w zakresie odpowiedniego stanu maszyn i urządzeń na stanowisku pracy, odbioru maszyn w miejscu ich użytkowania oraz kontroli wstępnych, okresowych i specjalnych maszyn, w żadnym z przepisów nie wskazano obowiązku po stronie pracodawcy, mówiącego o tym, aby pracodawca składał podpisy pod następującymi dokumentami wymienionymi poniżej:
1. dokumentem potwierdzającym dokonanie w zakładzie pracy odbioru maszyn po zainstalowaniu w miejscu ich użytkowania mogącym zawierać m.in. formularz z zaleceniami do wykonania oraz stwierdzeniem "Zespół dopuszcza / nie dopuszcza stanowisko do pracy".
2. dokumentem stanowiącym wykonanie oceny zgodności maszyn z wymaganiami r.w.m.
Wymienione powyżej dokumenty powinny być podpisane przez wszystkie osoby wchodzące w skład odpowiednich zespołów wskazanych przez pracodawcę do wykonania odbioru maszyny po zainstalowaniu w miejscu ich użytkowania lub wykonania oceny zgodności maszyny z wymaganiami r.w.m.
Kto wchodzi w skład odpowiedniego zespołu, czego będzie dotyczyła praca danego zespołu i w jakim zakresie osoby wchodzące w skład zespołu będą wykonywać swoje zadania powinno wynikać z regulacji wewnętrznej (np. procedura, zarządzenie) opracowanej w danym zakładzie pracy. Taka regulacja wewnętrzna powinna być zatwierdzona przez pracodawcę w danym zakładzie pracy i przekazana zainteresowanym pracownikom, zwłaszcza osobom wchodzącym w skład odpowiednich zespołów.
Należy także pamiętać, że po wykonaniu odbioru maszyn po zainstalowaniu w miejscu ich użytkowania kończącego się wystawieniem odpowiedniego dokumentu zawierającego np. formularz z zaleceniami do wykonania oraz stwierdzeniem "Zespół dopuszcza/nie dopuszcza stanowisko do pracy", dokument taki powinien być przedstawiony pracodawcy, aby to pracodawca jako osoba odpowiedzialna za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy, w tym za stan maszyn i urządzeń, mógł niezwłocznie podjąć odpowiednie środki zaradcze służące poprawie warunków pracy.
W ten sam sposób powinien postąpić zespół dokonujący oceny zgodności maszyn z wymaganiami r.w.m. Z wynikami oceny zawierającymi uwagi w zakresie spełnienia lub nie minimalnych wymagań przez maszyny zespół powinien zapoznać pracodawcę, aby także jak to wskazano powyżej, pracodawca mógł odpowiednie środki w zakresie bhp.
Pracodawca może, lecz nie ma obowiązku, na odpowiednim formularzu potwierdzić własnoręcznym podpisem fakt zapoznania się z wynikami dokonanych przez odpowiedni zespół w zakładzie pracy odbiorów maszyn po zainstalowaniu w miejscu ich użytkowania oraz wynikami wykonanych ocen zgodności maszyn z wymaganiami r.w.m.
Krzysztof Zamajtys