Czy istnieją przeciwwskazania prawne, by lekarz zakładowy w zaświadczeniu dopuszczającym do pracy wpisywał, oprócz stanowiska głównego na jakim zatrudniony jest pracownik, dodatkowo stanowiska, na które może w razie potrzeby zostać przesunięty?
W skierowaniach na badania okresowe wpisywane są oprócz głównego stanowiska zatrudnienia pracownika, dodatkowo stanowiska pracy, na które w razie potrzeby zgodnie z art. 42 k.p. może zostać on przesunięty. Wpisywane są dodatkowe zagrożenia występujące na tych stanowiskach i lekarz zakładowy kieruje pracowników zgodnie z opisem skierowania na badania lekarskie. Wystawiając jednak zaświadczenia o dopuszczeniu do pracy, wpisuje jedynie główne stanowisko pracy, pomijając dodatkowe stanowiska.
Wprawdzie brak jest wyraźnych przeciwwskazań prawnych, by lekarz w zaświadczeniu dopuszczającym do pracy wpisywał, oprócz stanowiska głównego na jakim zatrudniony jest pracownik, dodatkowo stanowiska, na które może w razie potrzeby zostać przesunięty pracownik; jednak przyjętym w przepisach sposobem postępowania jest wystawianie zaświadczenia dotyczącego pracy "na określonym stanowisku pracy".
Z art. 229 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) – dalej k.p. wynika, że wstępnym badaniom lekarskim podlegają osoby przyjmowane do pracy (§ 1 pkt 1), a skoro pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku (§ 4), to również pracownicy przenoszeni na inne stanowiska pracy, w szerszym zakresie niż to stanowi art. 229 § 1 pkt 2 k.p. Przepis art. 229 § 4 k.p. wymaga orzeczenia lekarskiego dotyczącego "określonego stanowiska". Według § 2 ust. 5 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. Nr 69, poz. 332 z późn. zm.) - dalej r.b.l., badanie lekarskie kończy się orzeczeniem lekarskim stwierdzającym brak przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na określonym stanowisku pracy (pkt 1) lub przeciwwskazania zdrowotne do pracy na określonym stanowisku pracy (pkt 2). Również wzór zaświadczenia lekarskiego stanowiący załącznik nr 2 r.b.l., odwołujący się do art. 229 § 4 k.p. (mimo że formalnie w rozporządzeniu jest to § 1 ust. 1 pkt 4 i pośrednio § 2, a nie § 1 ust. 1 pkt 1 regulujący badania profilaktyczne), odnosi się do wykonywania pracy "na stanowisku pracy" – z liczbie pojedynczej.
Wątpliwości wiążą się z tym, że według § 4 ust. 1 r.b.l. badanie profilaktyczne przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę, a w skierowaniu tym, w przypadku osób przyjmowanych do pracy lub przenoszonych na inne stanowiska pracy, pracodawca może wskazać dwa lub więcej stanowiska pracy, w kolejności odpowiadającej potrzebom zakładu pracy (ust. 2 pkt 2). Zgodnie z założeniem racjonalnego ustawodawcy przepisy te należy traktować jako spójne, wprowadzające uporządkowaną procedurę postępowania, a jednocześnie postanowienie o informacjach wskazanych w skierowaniu musi wywoływać określone skutki prawne. Inaczej działaniem nieracjonalnym byłoby wprowadzanie określonego postanowienia do tekstu rozporządzenia. W związku z tym możliwe wydają się dwa rozwiązania:
•wpisywanie w jednym zaświadczeniu dwóch (lub więcej) stanowisk pracy, stosownie do skierowania wystawionego przez pracodawcę;
•wystawianie dwóch (lub więcej) zaświadczeń, na podstawie informacji zawartych w skierowaniu pracodawcy.
Osobiście uważam, że prawidłowe jest postępowanie zgodne z drugą zaproponowaną wersją. Wynika to stąd, że skierowaniu dotyczących różnych stanowisk pracy pracodawca powinien wskazać informacje o występowaniu na stanowisku "lub stanowiskach, o których mowa w pkt 2 i 3" czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych oraz aktualne wynika badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia wykonywanych na tych stanowiskach. Tu więc występuje liczba mnoga, a pracodawca powinien dostarczyć pełne dane dotyczące wchodzących w grę stanowisk pracy. Zakres i częstotliwość badań profilaktycznych określają wskazówki metodologiczne stanowiące załącznik nr 1 r.b.l. (§ 2). Mogą być one różne dla poszczególnych stanowiska pracy, wymagają więc odrębnego rozpatrzenia i oceny, a w konsekwencji mogą prowadzić do niejednakowych orzeczeń dla wskazanych w skierowaniu stanowisk pracy. W zakresie § 1 ust. 1 pkt 4 r.b.l., lekarz orzeka na podstawie oceny zagrożeń występujących na stanowisku pracy. Wymaga to więc osobnej oceny, a w konsekwencji osobnego orzeczenia i zaświadczenia. Podobnie według art. 12 ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 125, poz. 1317 z późn. zm.) - dalej u.s.m.p. umowa z jednostką służby medycyny pracy powinna określać obowiązki zleceniodawcy wobec zleceniobiorcy dotyczące zapewnienia możliwości przeglądu stanowisk pracy w celu dokonania oceny warunków pracy. Trudno przyjąć, że nie powinno to dotyczyć wszystkich wskazanych stanowisk. Nie można również założyć, że ilość ocenianych przez lekarza stanowisk i wystawianych zaświadczeń nie powinna mieć wpływu na wysokość należności zleceniobiorcy określonych w takiej umowie (art. 12 ust. 2 pkt 6 u.s.m.p.).
Podsumowując, stosowne przepisy nie określają jednoznacznie sposobu postępowania lekarza w sytuacji opisanej w pytaniu. Nie nakazują wyraźnie wpisywania wszystkich określonych w skierowaniu stanowisk pracy w jednym zaświadczeniu. Z drugiej strony, nie zawierają również takiego zakazu. Wydaje się, że zaświadczenie, w którym byłyby umieszczone konkluzje dotyczące przeciwwskazań do wykonywania pracy na różnych stanowiskach pracy powinno być uznane za "orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku" (art. 229 § 4 k.p.). Ze względu jednak na konieczność przeprowadzenia przez lekarza dodatkowej oceny wydaje się, że postępowania zmierzające do wydania orzeczenia powinny być traktowane jako odrębne, a więc z formalnego punktu widzenia prawidłowym rozwiązaniem jest orzeczenie dotyczące określonego (jednego) stanowiska pracy. Ułatwiałoby to również postępowanie wynikające z wniosku o przeprowadzenie ponownego badania (§ 5 r.b.l.), gdyż jasny byłby zakres takiego wniosku.
W związku z tym, wobec całokształtu przedstawionej powyżej regulacji prawnej, należy przyjąć, że wprawdzie brak jest wyraźnych przeciwwskazań prawnych, by lekarz w zaświadczeniu dopuszczającym do pracy wpisywał, oprócz stanowiska głównego na jakim zatrudniony jest pracownik, dodatkowo stanowiska, na które może w razie potrzeby zostać przesunięty pracownik; jednak przyjętym w przepisach sposobem postępowania jest wystawianie zaświadczenia dotyczącego pracy "na określonym stanowisku pracy", i to na podstawie oceny sytuacji biorącej pod uwagę uwarunkowania właściwe dla tego stanowiska. Osobne zaświadczenia mogą być potraktowane jako dodatkowy wymóg zabezpieczający, że badanie profilaktyczne zostało przeprowadzone prawidłowo.
Natomiast jeżeli lekarz nie odnosi się do wszystkich stanowisk pracy wskazanych w skierowaniu (pomija niektóre) można rozważać, czy prawidłowo realizuje obowiązki wynikające z rozporządzenia oraz umowy z pracodawcą.
Dorota Dzienisiuk
W skierowaniach na badania okresowe wpisywane są oprócz głównego stanowiska zatrudnienia pracownika, dodatkowo stanowiska pracy, na które w razie potrzeby zgodnie z art. 42 k.p. może zostać on przesunięty. Wpisywane są dodatkowe zagrożenia występujące na tych stanowiskach i lekarz zakładowy kieruje pracowników zgodnie z opisem skierowania na badania lekarskie. Wystawiając jednak zaświadczenia o dopuszczeniu do pracy, wpisuje jedynie główne stanowisko pracy, pomijając dodatkowe stanowiska.
Wprawdzie brak jest wyraźnych przeciwwskazań prawnych, by lekarz w zaświadczeniu dopuszczającym do pracy wpisywał, oprócz stanowiska głównego na jakim zatrudniony jest pracownik, dodatkowo stanowiska, na które może w razie potrzeby zostać przesunięty pracownik; jednak przyjętym w przepisach sposobem postępowania jest wystawianie zaświadczenia dotyczącego pracy "na określonym stanowisku pracy".
Z art. 229 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) – dalej k.p. wynika, że wstępnym badaniom lekarskim podlegają osoby przyjmowane do pracy (§ 1 pkt 1), a skoro pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku (§ 4), to również pracownicy przenoszeni na inne stanowiska pracy, w szerszym zakresie niż to stanowi art. 229 § 1 pkt 2 k.p. Przepis art. 229 § 4 k.p. wymaga orzeczenia lekarskiego dotyczącego "określonego stanowiska". Według § 2 ust. 5 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. Nr 69, poz. 332 z późn. zm.) - dalej r.b.l., badanie lekarskie kończy się orzeczeniem lekarskim stwierdzającym brak przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na określonym stanowisku pracy (pkt 1) lub przeciwwskazania zdrowotne do pracy na określonym stanowisku pracy (pkt 2). Również wzór zaświadczenia lekarskiego stanowiący załącznik nr 2 r.b.l., odwołujący się do art. 229 § 4 k.p. (mimo że formalnie w rozporządzeniu jest to § 1 ust. 1 pkt 4 i pośrednio § 2, a nie § 1 ust. 1 pkt 1 regulujący badania profilaktyczne), odnosi się do wykonywania pracy "na stanowisku pracy" – z liczbie pojedynczej.
Wątpliwości wiążą się z tym, że według § 4 ust. 1 r.b.l. badanie profilaktyczne przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę, a w skierowaniu tym, w przypadku osób przyjmowanych do pracy lub przenoszonych na inne stanowiska pracy, pracodawca może wskazać dwa lub więcej stanowiska pracy, w kolejności odpowiadającej potrzebom zakładu pracy (ust. 2 pkt 2). Zgodnie z założeniem racjonalnego ustawodawcy przepisy te należy traktować jako spójne, wprowadzające uporządkowaną procedurę postępowania, a jednocześnie postanowienie o informacjach wskazanych w skierowaniu musi wywoływać określone skutki prawne. Inaczej działaniem nieracjonalnym byłoby wprowadzanie określonego postanowienia do tekstu rozporządzenia. W związku z tym możliwe wydają się dwa rozwiązania:
•wpisywanie w jednym zaświadczeniu dwóch (lub więcej) stanowisk pracy, stosownie do skierowania wystawionego przez pracodawcę;
•wystawianie dwóch (lub więcej) zaświadczeń, na podstawie informacji zawartych w skierowaniu pracodawcy.
Osobiście uważam, że prawidłowe jest postępowanie zgodne z drugą zaproponowaną wersją. Wynika to stąd, że skierowaniu dotyczących różnych stanowisk pracy pracodawca powinien wskazać informacje o występowaniu na stanowisku "lub stanowiskach, o których mowa w pkt 2 i 3" czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych oraz aktualne wynika badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia wykonywanych na tych stanowiskach. Tu więc występuje liczba mnoga, a pracodawca powinien dostarczyć pełne dane dotyczące wchodzących w grę stanowisk pracy. Zakres i częstotliwość badań profilaktycznych określają wskazówki metodologiczne stanowiące załącznik nr 1 r.b.l. (§ 2). Mogą być one różne dla poszczególnych stanowiska pracy, wymagają więc odrębnego rozpatrzenia i oceny, a w konsekwencji mogą prowadzić do niejednakowych orzeczeń dla wskazanych w skierowaniu stanowisk pracy. W zakresie § 1 ust. 1 pkt 4 r.b.l., lekarz orzeka na podstawie oceny zagrożeń występujących na stanowisku pracy. Wymaga to więc osobnej oceny, a w konsekwencji osobnego orzeczenia i zaświadczenia. Podobnie według art. 12 ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 125, poz. 1317 z późn. zm.) - dalej u.s.m.p. umowa z jednostką służby medycyny pracy powinna określać obowiązki zleceniodawcy wobec zleceniobiorcy dotyczące zapewnienia możliwości przeglądu stanowisk pracy w celu dokonania oceny warunków pracy. Trudno przyjąć, że nie powinno to dotyczyć wszystkich wskazanych stanowisk. Nie można również założyć, że ilość ocenianych przez lekarza stanowisk i wystawianych zaświadczeń nie powinna mieć wpływu na wysokość należności zleceniobiorcy określonych w takiej umowie (art. 12 ust. 2 pkt 6 u.s.m.p.).
Podsumowując, stosowne przepisy nie określają jednoznacznie sposobu postępowania lekarza w sytuacji opisanej w pytaniu. Nie nakazują wyraźnie wpisywania wszystkich określonych w skierowaniu stanowisk pracy w jednym zaświadczeniu. Z drugiej strony, nie zawierają również takiego zakazu. Wydaje się, że zaświadczenie, w którym byłyby umieszczone konkluzje dotyczące przeciwwskazań do wykonywania pracy na różnych stanowiskach pracy powinno być uznane za "orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku" (art. 229 § 4 k.p.). Ze względu jednak na konieczność przeprowadzenia przez lekarza dodatkowej oceny wydaje się, że postępowania zmierzające do wydania orzeczenia powinny być traktowane jako odrębne, a więc z formalnego punktu widzenia prawidłowym rozwiązaniem jest orzeczenie dotyczące określonego (jednego) stanowiska pracy. Ułatwiałoby to również postępowanie wynikające z wniosku o przeprowadzenie ponownego badania (§ 5 r.b.l.), gdyż jasny byłby zakres takiego wniosku.
W związku z tym, wobec całokształtu przedstawionej powyżej regulacji prawnej, należy przyjąć, że wprawdzie brak jest wyraźnych przeciwwskazań prawnych, by lekarz w zaświadczeniu dopuszczającym do pracy wpisywał, oprócz stanowiska głównego na jakim zatrudniony jest pracownik, dodatkowo stanowiska, na które może w razie potrzeby zostać przesunięty pracownik; jednak przyjętym w przepisach sposobem postępowania jest wystawianie zaświadczenia dotyczącego pracy "na określonym stanowisku pracy", i to na podstawie oceny sytuacji biorącej pod uwagę uwarunkowania właściwe dla tego stanowiska. Osobne zaświadczenia mogą być potraktowane jako dodatkowy wymóg zabezpieczający, że badanie profilaktyczne zostało przeprowadzone prawidłowo.
Natomiast jeżeli lekarz nie odnosi się do wszystkich stanowisk pracy wskazanych w skierowaniu (pomija niektóre) można rozważać, czy prawidłowo realizuje obowiązki wynikające z rozporządzenia oraz umowy z pracodawcą.
Dorota Dzienisiuk