W zakładach branży spożywczej jednym z istotnych zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników, a także dla środowiska są awarie związane z niekontrolowanym uwolnieniem amoniaku wykorzystywanego w instalacjach chłodniczych.
Tylko w tym roku Straż Pożarna kilkukrotnie reagowała na zdarzenia związane z niekontrolowanym wyciekiem amoniaku w obiektach wyposażonych w instalacje chłodnicze. Zdarzenia takie nie należą do rzadkości, a szkodliwy wpływ amoniaku na zdrowie człowieka jest niezaprzeczalny. W przypadku instalacji chłodniczych ilość wykorzystywanego w nich amoniaku liczona jest zazwyczaj w tonach, stąd duży wyciek może mieć katastrofalne skutki. Z uwagi na powyższe, w przypadku instalacji chłodniczych zasilanych amoniakiem niezbędne jest spełnienie dodatkowych wymagań w zakresie bhp.
Wymagania te zostały określone w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 12 maja 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze amoniakalnych instalacji chłodniczych w zakładach przetwórstwa rolno-spożywczego (Dz. U. Nr 98, poz. 902) – dalej r.i.a. Zgodnie z § 2 r.i.a. prace przy obsłudze ww. instalacji zalicza się do prac szczególnie niebezpiecznych w rozumieniu ogólnych przepisów bhp i tym samym pracownicy zatrudnieni przy tych pracach powinni odbywać rokrocznie szkolenia okresowe. Konieczne jest również spełnienie w przypadku prowadzenia takich prac wymagań określonych w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.) – dalej r.b.h.p.
Do obowiązków pracodawcy należy m.in. - zgodnie z § 81 r.b.h.p. - określenie szczegółowych wymagań bhp przy wykonywaniu prac szczególnie niebezpiecznych, a zwłaszcza zapewnienie:
1) bezpośredniego nadzoru nad tymi pracami wyznaczonych w tym celu osób;
2) odpowiednich środków zabezpieczających;
3) instruktażu pracowników, obejmującego w szczególności:
a) imienny podział pracy,
b) kolejność wykonywania zadań,
c) wymagania bhp przy poszczególnych czynnościach.
Dodatkowo, zgodnie z r.i.a., pracowników zatrudnionych przy obsłudze amoniakalnych instalacji chłodniczych zapoznaje się z:
1) ich schematem technicznym oraz usytuowaniem głównych zaworów odcinających;
2) zasadami bhp, z uwzględnieniem:
a) ratownictwa chemicznego i sposobów postępowania w razie awarii, w szczególności niekontrolowanego wycieku amoniaku lub pożaru,
b) udzielania pierwszej pomocy, ze szczególnym uwzględnieniem poparzeń lub zatrucia amoniakiem,
c) instrukcją obsługi technicznej instalacji i bezpieczeństwa pożarowego.
Szczegółowe wymagania w zakresie eksploatacji instalacji chłodniczych amoniakalnych oraz dodatkowych rozwiązań organizacyjnych zostały określone w r.i.a. Reguluje ono również wymagania dotyczące sposobu postępowania w przypadku niekontrolowanego uwolnienia amoniaku. Zgodnie z § 19 r.i.a. w przypadku wycieku amoniaku:
- uruchamia się wentylację awaryjną;
- odcina się dopływ amoniaku do tej części instalacji, z której nastąpił wyciek;
- przystępuje się do neutralizacji par amoniaku przy użyciu mgły wodnej lub preparatów chemicznych;
- opróżnia się uszkodzony odcinek instalacji z amoniaku, jeżeli jest to możliwe w danej sytuacji;
- powiadamia się pracodawcę.
Z pomieszczeń skażonych lub zagrożonych parami amoniaku ewakuuje się pracowników. Ewakuacja pracowników powinna przebiegać w miarę możliwości w stronę przeciwną do kierunku wiatru, a ze strefy skażonej tymi parami także poprzecznie do kierunku wiatru.
Łukasz Wawszczak