Stosunkowo mało wiemy o zasadach bezpieczeństwa pracy pracowników służb mundurowych, a w odniesieniu np. do służb celnych problem ten do niedawna nie był uregulowany odrębnym aktem prawnym. Dopiero rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 28 października 2009 r. w sprawie szczegółowych warunków bezpieczeństwa i higieny służby funkcjonariuszy celnych (Dz. U. Nr 181, poz. 1412) – dalej r.b.h.f.c. wypełniło tę lukę.
Zgodnie z r.b.h.f.c. kierownik urzędu celnego ma obowiązek chronić życie i zdrowie funkcjonariusza poprzez zapewnienie mu bezpiecznych i higienicznych warunków służby przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Ochrona życia i zdrowia funkcjonariusza powinna polegać na organizowaniu służby w sposób zapobiegający wypadkom, chorobom zawodowym i innym schorzeniom, w szczególności poprzez zapewnienie pełnienia służby w budynkach i pomieszczeniach, które spełniają wymagania i normy odpowiednie do rodzaju wykonywanych czynności oraz liczby funkcjonariuszy, a następnie utrzymanie budynków, pomieszczeń, stanowisk, pojazdów, maszyn oraz innych urządzeń technicznych i instalacji we właściwym stanie. Celnicy powinni mieć stworzone właściwe warunki higieniczno-sanitarne oraz udostępnione niezbędne środki higieny osobistej, właściwie zorganizowane stanowiska służbowe z odpowiednim wyposażeniem technicznym, gwarantującym bezpieczne wykonywanie czynności służbowych. Funkcjonariusze celni powinni być zaopatrzeni w niezbędne środki ochrony indywidualnej zapewniające neutralizację zagrożeń i prawidłową ochronę oraz w odzież i obuwie robocze. Powinni być zapoznawani z przepisami i zasadami dotyczącymi bezpiecznego wykonywania czynności służbowych oraz powinni otrzymywać stosowne instrukcje w tym zakresie.
Ponadto kierownik urzędu celnego ma obowiązek informować pracowników o zagrożeniach, systemie udzielania pomocy przedmedycznej i ewakuacji w przypadku wystąpienia bezpośredniego zagrożenia dla życia i zdrowia, zapewnić wykonanie zaleceń wydawanych przez funkcjonującą w urzędzie służbę bhp oraz przez inne uprawnione podmioty, a także zapewnić przestrzeganie przez funkcjonariuszy przepisów i zasad z zakresu bezpieczeństwa i higieny służby.
Funkcjonariusz zgodnie z r.b.h.f.c. jest obowiązany przestrzegać zasad i przepisów bezpieczeństwa i higieny służby, w szczególności znać przepisy oraz zasady bezpiecznego wykonywania czynności i zadań służbowych, wykonywać te czynności zgodnie z tymi przepisami oraz stosować się do poleceń przełożonych. Funkcjonariusz pełniący służbę na stanowisku, na którym występują szczególne właściwości lub warunki służby, związane z działaniem siły maszyn i urządzeń, substancji toksycznych, wysokich lub niskich temperatur, prądu elektrycznego, mikrofal, hałasu i wibracji oraz promieniowania jonizującego ma obowiązek stosować środki i metody zabezpieczające przed tym działaniem, w szczególności środki ochrony indywidualnej.
Funkcjonariuszowi pełniącemu służbę w okresie zimowym (od dnia 1 listopada do dnia 31 marca) na wolnym powietrzu przez co najmniej 4 godziny dziennie należy zapewnić odpowiednio częste wymiany funkcjonariuszy albo możliwość ogrzania się.
W czasie wykonywania zadań służbowych w okolicznościach uzasadnionych stanem wyższej konieczności funkcjonariusz może odstąpić od zasad bezpieczeństwa i higieny służby, z zachowaniem wszelkich dostępnych w danych warunkach zabezpieczeń, jeżeli w jego ocenie, dokonanej w miejscu i czasie wykonywania czynności służbowej, istnieje prawdopodobieństwo uratowania życia ludzkiego lub odwrócenia zagrożenia godzącego w bezpieczeństwo państwa.
Warunkiem dopuszczenia funkcjonariusza do wykonywania zadań na określonym stanowisku jest odbycie przeszkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny służby: wstępnego - przed podjęciem służby, stanowiskowego - przed dopuszczeniem funkcjonariusza do wykonywania czynności służbowych oraz w przypadku zmiany warunków pełnienia służby lub w przypadku zmiany wyposażenia technicznego funkcjonariusza, oraz szkolenia okresowego. Pierwsze szkolenie okresowe funkcjonariusz powinien przejść w terminie 12 miesięcy od dnia rozpoczęcia służby, kolejne zaś przeprowadzane są co 5 lat. Również podczas prowadzenia szkolenia strzeleckiego funkcjonariuszowi należy zapewnić fachową obsługę uzbrojenia, bezpieczną realizację poszczególnych elementów ćwiczeń, sprzęt ratunkowy i przeciwpożarowy, zabezpieczenie medyczne oraz zabezpieczenie terenu ćwiczeń przed dostępem osób postronnych.
W zakresie profilaktycznej ochrony zdrowia kierownik urzędu celnego ma obowiązek przeprowadzać ocenę i dokumentować ryzyko zawodowe oraz informować funkcjonariuszy o tym ryzyku.
W zakresie nieuregulowanym r.b.h.f.c. należy stosować odpowiednie przepisy ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1502), w tym m.in. przepisy o prawie powstrzymania się od pracy w sytuacji gdy warunki bhp nie odpowiadają przepisom.
Edward Kołodziejczyk