W Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej zapadł niezwykle istotny wyrok z punku widzenia pasażerów linii lotniczych. W sprawie prejudycjalnej C-519/19, w której stronami byli DelayFix S.A. (Polska) oraz Ryanair DAC (Irlandia) rozpatrywane było pytanie zadane przez Sąd Okręgowy w Warszawie (sąd odsyłający). 

Pytanie prejudycjalne zostało skierowane do TSUE w toku sprawy zawisłej przed polskim sądem, w której to DelayFix S.A., po zawarciu umowy cesji z pasażerem Ryanair DAC, wystąpiła przeciwko temu przewoźnikowi lotniczemu o zapłatę odszkodowania za odwołany lot, na podstawie Rozporządzenia (WE) nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, uchylające rozporządzenie (EWG) nr 295/91. Sprawa dotyczyła lotu, który miał odbyć się w dniu 14 czerwca 2016 r. na trasie Mediolan – Warszawa (Modlin). Odwołanie lotu nie było spowodowane wystąpieniem nadzwyczajnych okoliczności. Przewoźnik w toku procesu podniósł jedynie zarzut braku jurysdykcji sądów polskich oraz kwestionował ważność umowy przelewu wierzytelności z dnia 4 sierpnia 2016 r., zawartej przez DelayFix S.A. z pasażerem. W wyroku z 18 listopada 2020 r. TSUE dokonał oceny dwóch istotnych zagadnień. 

Po pierwsze Trybunał zbadał czy klauzula, zawarta w ogólnych warunkach przewozu Ryanair, ustanawiająca wyłączną jurysdykcję sądów irlandzkich w sporach przeciwko temu przewoźnikowi, powinna być uznana za nieuczciwy warunek w umowie konsumenckiej w rozumieniu przepisów prawa Unii Europejskiej.  W drugiej kolejności TSUE rozstrzygnął czy przewoźnik lotniczy może powołać się na taką klauzulę wobec przedsiębiorcy, któremu pasażer zbył w drodze umowy przelewu wierzytelności (cesji) swoją wierzytelność o odszkodowanie z tytułu odwołania albo dużego opóźnienia lotu.

Czytaj również: TSUE: Pozew o odszkodowanie za opóźniony lot nie tylko w kraju przewoźnika >>

 

Klauzula przyznająca wyłączną jurysdykcję sądowi irlandzkiemu niezgodna z unijnymi przepisami

W pierwszej kolejności TSUE orzekł, że klauzula przyznająca wyłączną jurysdykcję sądowi miejsca siedziby przewoźnika lotniczego (tj., w tym przypadku, sądowi irlandzkiemu) w sprawach przeciwko temu przewoźnikowi, dotyczących roszczeń wynikających z rozporządzenia nr 261/2004 (w tym roszczeń o odszkodowanie z tytułu odwołania albo dużego opóźnienia lotu), stanowi nieuczciwy warunek umowy w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, bowiem została zamieszczona w umowie zawartej między konsumentem (pasażerem linii lotniczych), a przedsiębiorcą (przewoźnikiem lotniczym) bez uprzednich negocjacji indywidualnych.

Kolejno Trybunał stwierdził, że co do zasady, w celu zakwestionowania jurysdykcji sądu do rozpoznania powództwa o odszkodowanie na podstawie rozporządzenia nr 261/2004, przewoźnik nie może powołać się na klauzulę jurysdykcyjną zamieszczoną w umowie przewozu, zawartej między pasażerem a przewoźnikiem lotniczym wobec przedsiębiorcy (cesjonariusza), nabywającego roszczenie o odszkodowanie na podstawie umowy przelewu wierzytelności (cesji). Podstawą takiego stwierdzenia jest fakt niewyrażenia zgody na związanie się tą klauzulą przez cesjonariusza z przewoźnikiem, a także brak takiej zgody ze strony samego przewoźnika na związanie się taką klauzulą z cesjonariuszem.

Zdaniem Trybunału, jedynie w przypadku stwierdzenia, że zgodnie z prawem irlandzkim cesjonariusz wstępuje w pełnię praw i obowiązków konsumenta (pasażera linii lotniczych), wynikających z umowy przewozu, klauzula jurysdykcyjna, na którą cesjonariusz nie wyraził zgody, mogłaby być dla niego wiążąca.

Z analizy dokonanej przez Trybunał wynika jednak, że niezależnie od tego, jak prawo irlandzkie reguluje kwestię umowy przelewu wierzytelności w tym zakresie, tj. czy nabywca wierzytelności wstępuje w ogół praw i obowiązków wynikających z pierwotnej umowy, czy nie, klauzula jurysdykcyjna stanowi nieuczciwy warunek umowny w rozumieniu przepisów dyrektywy 93/13/EWG.

Prawo irlandzkie a klauzule abuzywne

Ponadto należy zwrócić uwagę, że również prawo irlandzkie zawiera regulacje dotyczące klauzul abuzywnych. Postanowienia Dyrektywy 93/13/EWG zostały implementowane do prawa irlandzkiego w Statutory Instruments No 27/1995 - European Communities (Unfair Terms in Consumer Contracts) Regulations, 1995 (dalej jako: S.I. No 2711995) Statutory Instruments, wydawane przez uprawnione do tego organy, są obowiązującym w Irlandii prawem, uregulowanym w Statutory Instruments Act, 1947. Odwołanie do nich znajduje się także w art. 81 do Consumer Protection 2007, który zawiera regulacje dotyczące ochrony konsumentów.

Statutory Instruments No 27/1995 - European Communities (Unfair Terms in Consumer Contracts) Regulations, 1995 stosuje się, zgodnie z ich art. 3 (1) do każdego postanowienia w umowie zawartej pomiędzy sprzedawcą dóbr lub dostawcą usług i konsumentem, które nie było indywidualnie negocjowane.

Ich art. 3 (2) stanowi, że postanowienie umowne będzie uznane za nieuczciwe, jeżeli sprzecznie z wymogiem dobrej wiary powoduje znaczącą nierównowagę praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta, biorąc pod uwagę naturę dóbr i usług, dla których umowa została zawarta i wszystkie okoliczności towarzyszące zawarciu umowy, a także wszystkie inne postanowienia umowy lub innej umowy z nią powiązanej. Postanowienia będą uznane za nieuzgodnione indywidualnie, kiedy zostały z góry przygotowane i dlatego konsument nie miał wpływu na ich treść, w szczególności w kontekście wzorca umownego (pre-formulated standard contract). Zgodnie z art. 6 (1) nieuczciwe postanowienie w umowie zawartej z konsumentem przez sprzedawcę lub dostawcę nie wiąże konsumenta.

W Załączniku 3 do ww. aktu prawnego jako przykład nieuczciwej klauzuli umownej podano klauzulę, której celem lub skutkiem jest wyłączenie lub ograniczenie prawa konsumenta do wystąpienia z powództwem lub skorzystania z innego środka prawnego, w szczególności przez wymaganie poddania sprawy pod arbitraż nieobjęty przepisami prawa, niesłuszne ograniczenie możliwości skorzystania z dostępnych mu dowodów lub przerzucenie na konsumenta ciężaru dowodu który zgodnie z prawem mającym zastosowanie spoczywałby na drugiej stronie umowy (1 q).

Tym samym, skoro przewoźnik nie może powołać się na tę klauzulę przeciwko konsumentowi, ponieważ ta go nie wiąże, to nie może się powołać się na tę klauzulę przeciwko nabywcy wierzytelności o odszkodowanie na podstawie rozporządzenia nr 261/2004.

Pasażer może powierzyć dochodzenie odszkodowania profesjonalnej firmie

Podsumowując należy wskazać, że omawiany wyrok z pewnością ułatwi pasażerom linii lotniczych dochodzenie odszkodowania od tego przewoźnika lotniczego, a także ułatwi sądom krajowym ocenę klauzul zawartych w regulaminach i umowach zawieranych z innymi przewoźnikami lotniczymi przez pasażerów. Przede wszystkim, rozstrzygnięcie TSUE realnie wpłynie na przyspieszenie uzyskania odszkodowania przez pasażerów i skróci czas trwania postępowań sądowych o odszkodowanie z tytułu odwołania albo dużego opóźnienia lotu przeciwko temu przewoźnikowi – sądy krajowe nie mogą już mieć wątpliwości co do tego, że postanowienie Ogólnych Warunków Przewozu Ryanair o wyłącznej jurysdykcji sądów irlandzkich stanowi klauzulę niedozwoloną w rozumieniu przepisów prawa unijnego. Uznanie przez TSUE, że przewoźnik nie może powoływać się na klauzulę jurysdykcyjną przeciwko nabywcy wierzytelności powoduje, że pasażer może powierzyć dochodzenie odszkodowania profesjonalnej firmie, zwalniając się tym samym z konieczności podejmowania osobiście nierównej walki z przewoźnikiem lotniczym. 

 

Adwokat Krystyna Żbikowska  była pełnomocnik DelayFix S.A. występujący w sprawie

Monika Potaczek-Jakóbiak jest adwokatem