1. Wstęp

Mimo braku poświęconych jej w sposób szczególny przepisów umowa ta stanowi niewątpliwie istotny dla praktyki inwestycyjnej typ kontraktu, który może być także rozpatrywany w kontekście ogólnych unormowań ustawowych, w tym kodeksowych i dla którego charakterystyczne są określone rodzaje postanowień umownych.

2. Umowa o prace projektowe to umowa o dzieło

Istotą umowy o prace projektowe jest wykonywanie przez projektanta (niezależnie od tego, czy pod pojęciem tym kryje się indywidualnie działający projektant, czy też określona firma projektowa) odpowiedniego projektu, co w praktyce przekłada się na sporządzenie i dostarczenie drugiej stronie umowy stosownej dokumentacji projektowej. Projekt powinien być postrzegany jako szczególnego rodzaju dzieło, dzieło niematerialne, które bardzo często ma twórczy charakter, czyli stanowi utwór w rozumieniu prawa autorskiego (ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych - Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.) - dalej u.p.a.
W związku z tym umowa o prace projektowe stanowi jeden z przypadków tzw. autorskiej umowy o dzieło, ze względu na występujący w związku z jej zawarciem i wykonaniem aspekt praw autorskich, uregulowanych w powyższej ustawie.
To, iż umowa o prace projektowe w budownictwie jest umową o dzieło skutkuje tym, że odpowiednie zastosowanie znajdują do niej kodeksowe przepisy, regulujące umowę o dzieło (por. art. 627 i nast. k.c.), np. normujący w sposób szczególny kwestię przedawniania się roszczeń z umów o dzieło art. 646 k.c.
Natomiast to, że stanowiący przedmiot tej umowy projekt jest utworem powoduje, iż umowa o twórcze prace projektowe powinna być również rozpatrywana z wzięciem pod uwagę przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, w szczególności Rozdziałów 5 tej ustawy, regulującego stosunki umowne w obszarze prawa autorskiego.

3. Kwestia przedmiotu umowy

Pierwszorzędne znaczenie ma określenie w umowie o prace projektowe jej przedmiotu, co przekłada się na umowną regulację zasadniczej treści umowy, czyli wynikających z niej praw i obowiązków każdej ze stron (zamawiającego i projektanta). Zasadniczo zamawiającemu (inwestorowi) zależy na uzyskaniu od projektanta odpowiedniego, prawidłowo wykonanego projektu oraz stosownych praw do niego, natomiast projektant zainteresowany jest terminowym uzyskaniem określonego umownie wynagrodzenia.
Z punktu widzenia zamawiającego bardzo ważne jest zatem po pierwsze jak najpełniejsze, precyzyjne określenie projektu, który ma zostać na podstawie umowy wykonany (w szczególności jego nazwy, przeznaczenie i części składowych), co dla przejrzystości postanowień umownych może mieć miejsce w stosownym załączniku do umowy - oczywiście z odniesieniem do wymogów wynikających z przepisów Prawa budowlanego, z który i każdy projekt powinien być zgodny.

Nie mniej istotne jest określenie przez strony czasowej perspektywy realizacji umowy (wykonania i dostarczenia dokumentacji projektowej), co w zależności od skomplikowania projektu może przybrać formułę rozpisanych w harmonogramie kolejno wykonywanych i weryfikowanych etapów prac projektowych.
Po drugie, zakładając, że projekt ma twórczy charakter, dla zamawiającego ważne jest zagwarantowanie sobie odpowiedniej swobody w zakresie korzystania z projektu, czyli stosownych uprawnień z obszaru prawa autorskiego. Chodzi zasadniczo o trzy rodzaje uprawnień:
1) z zakresu majątkowych praw autorskich (w tym przypadku dla zamawiającego najkorzystniejszym rozwiązaniem jest nabycie tych praw na wszystkich istotnych dla niego polach eksploatacji - por. art. 17 i art. 50 u.p.a.),
2) z zakresu osobistych praw autorskich; stosowanym w praktyce rozwiązaniem jest uzyskiwanie od projektanta zgody (upoważnienia) do wykonywania tych praw (które z mocy ustawy przysługują projektantowi jako twórcy - por. art. 16 u.p.a.) przez zamawiającego, a ściślej rzecz biorąc przez innych zaangażowanych przez zamawiającego projektantów, posiadających odpowiednie uprawnienia budowlane,
3) z zakresu autorskich praw zależnych; w tym kontekście w interesie zamawiającego jest uzyskanie w umowie od projektanta zezwolenia, o którym mowa w art. 2 ust. 2 u.p.a., czyli zezwolenia na wykonywanie autorskich praw zależnych do przeróbek projektu (projektów zależnych w stosunku do zamawianego projektu, będących opracowaniami w rozumieniu powyższego artykułu, np. w związku z przebudową zaprojektowanego przez projektanta obiektu), a więc na korzystanie z tych przeróbek na potrzeby konkretnej inwestycji. Możliwe jest tez nabycie od projektanta wyłącznego prawa do udzielania zezwoleń na wykonywanie autorskich praw zależnych, które to prawo wyraźnie przewiduje art. 46 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Jeśli powyższe kwestie, związane z prawami autorskimi, nie zostaną w umowie o prace projektowe uregulowane, zamawiający może powołać się jedynie na upoważnienie („licencję"), wynikające z art. 61 u.p.a., zgodnie z którym jeżeli umowa nie stanowi inaczej, nabycie od twórcy egzemplarza projektu architektonicznego lub architektoniczno-urbanistycznego obejmuje prawo zastosowania go tylko do jednej budowy. Powyższa ustawa nie przewiduje natomiast analogicznych upoważnień dla zamawiających, jeżeli chodzi o korzystanie z przeróbek projektu oraz wykonywanie osobistych praw autorskich do projektu.

Poza dwoma powyższymi, podstawowymi zakresami praw i obowiązków (wykonania projektu oraz uzyskania odpowiednich uprawnień z obszaru prawa autorskiego) w umowach o prace projektowe przewidywane są często także inne obowiązki (zobowiązania) projektanta. Chodzi przede wszystkim o nakładany w umowie na projektanta obowiązek uzgadniania projektu z właściwymi osobami i organami (urzędami) oraz uzyskania wymaganych przez przepisy Prawa budowlanego innych formalności, w szczególności istotnych dla procesu inwestycyjnego decyzji administracyjnych, z pozwoleniem na budowę włącznie.
(...)