Stosownie do art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług - dalej u.p.t.u., podatnicy świadczący usługi w zakresie handlu, którzy dokonują sprzedaży opodatkowanej i zwolnionej od podatku lub opodatkowanej według różnych stawek, a nie są obowiązani prowadzić ewidencji, o której mowa w art. 111 ust. 1 u.p.t.u., mogą w celu obliczenia kwoty podatku należnego dokonać podziału sprzedaży towarów w danym okresie rozliczeniowym w proporcjach wynikających z udokumentowanych zakupów z tego okresu, w którym dokonano zakupu. Do obliczenia tych proporcji przyjmuje się wyłącznie towary przeznaczone do dalszej sprzedaży według cen uwzględniających podatek.
Z powyższego wynika, że przepis ten ma zastosowanie wówczas, jeśli:
– podatnik świadczy usługi handlu,
– podmiot ten wykazuje sprzedaż o różnych stawkach czy ewentualnie z jedną stawką (niezależnie czy podstawową czy preferencyjną) wraz ze sprzedażą ze stawką zwolnioną,
– podatnik nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji obrotu i kwot podatku należnego przy zastosowaniu kas rejestrujących,
– podmiot korzystający z tej metody dokonuje obliczenia kwoty podatku należnego dokonując podziału sprzedaży towarów w danym okresie rozliczeniowym w proporcjach wynikających z udokumentowanych zakupów z tego okresu, w którym dokonano zakupu.
Powyżej wskazana metoda ta ma charakter fakultatywny (nieobowiązkowy). Dodatkowo należy zauważyć, że jedynie podatnik może wybrać taki system rozliczeń, natomiast organ podatkowy (np. kwestionując rozliczenie deklaracyjne po przeprowadzeniu postępowania podatkowego) nie może zastąpić podatnika i samodzielnie zastosować instytucję uproszczonego rozliczania podatku VAT należnego (por.: wyrok NSA z dnia 28 maja 2003 r., SA/Bk 1415/02, niepubl., wydany na tle analogicznego przepisu, tj. art. 30 ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym dalej - u.p.t.u.a.)
Zakres przedmiotowy działalności podatnika – handel
Jakkolwiek ustawodawca wskazał na to, iż z rozwiązania zawartego w art. 84-85 u.p.t.u. mogą korzystać tylko podatnicy świadczący „usługi handlu", to w praktyce handel polega na dokonywaniu dostaw towarów w rozumieniu art. 7 ust. 1 u.p.t.u. („przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel"), niż na typowym „świadczeniu usług" w rozumieniu art. 8 u.p.t.u.
Przy czym okoliczność, że adresatem przepisu może być tylko podmiot prowadzący działalność gospodarczą w zakresie handlu, nie może prowadzić do wykładni rozszerzającej możność zastosowania uproszczonej metody obliczania podatku należnego. Zatem m.in. w gastronomii wyłączone jest uprawnienie do tego systemu rozliczeń. Przykładowo w wyroku z dnia 7 czerwca 2011 r., III SA/Wa 2293/10, niepubl., WSA w Warszawie stwierdził nawet, że sprzedaż napojów w automatach (np. kawa, herbata, czekolada do picia) jako towarów przetworzonych, czyli innych niż te, które zostały zakupione, nie spełnia warunków określonych w art. 84 ust. 1 u.p.t.u. Sąd w uzasadnieniu podzielił m.in. zapatrywanie NSA wyrażone w orzeczeniu z dnia 1 grudnia 1999 r., III SA 8064/98, niepubl., że zgodnie z założeniem racjonalnego ustawodawcy nie można w procesie wykładni przyjmować, że pominięcie w art. 30 u.p.t.u.a. wyrazu "gastronomia" było przeoczeniem. Skoro jednak w artykułach 29, 31, 32 i 53 wyraz ten pojawił się obok wyrazu "handel", to oznacza, że ustawodawca wyraźnie rozróżniał oba pojęcia.
Jeśli z kolei chodzi o zakres podmiotowy odbiorców „usługi handlu", to brak jest podstaw do przyjęcia, iż możliwość stosowania metody dotyczy tylko tych przedsiębiorców, którzy prowadzą działalność handlową na rzecz osób fizycznych (por. wyrok NSA z dnia 26 października 1994 r., SA/Kr 1141/94, Biuletyn Skarbowy 1996, nr 2, s. 29).
Metoda ta stanowi praktyczne ułatwienie w działalności handlowej, gdzie występuje jednoczesna sprzedaż różnorakich towarów, o różnych stawkach.
Również podatnik, który dokumentuje część sprzedaży fakturami VAT, może obrać uproszczoną metodę obliczania podatku należnego oraz stosować ją:
- tylko do sprzedaży nieudokumentowanej fakturami VAT,
- do całego obrotu, a więc także do udokumentowanego fakturami
(por.: stanowisko Ministerstwa Finansów w piśmie z dnia 28 maja 1996 r., PP3-8218/554/96/MR, Biuletyn Skarbowy 1997, nr 1, s. 29, wyrażone wprawdzie na gruncie przepisów u.p.t.u.a., ale zachowujące aktualność).
Brak obowiązku stosowania kas rejestrujących
Z możliwości stosowania metody obliczania kwoty podatku należnego na podstawie struktury zakupów mogą skorzystać podatnicy, którzy nie mają obowiązku stosowania kas rejestrujących. Przyjmuje się jednak, że jeśli podatnik „dobrowolnie" (czyli mimo braku obowiązku) używa w swej działalności handlowej kas rejestrujących, to nadal przysługuje mu uprawnienie do obliczania podatku na podstawie struktury zakupów (A. Bartosiewicz, Komentarz do art. 84-85 u.p.t.u., LEX (el.), 2014).
Zgodnie z art. 111 ust. 1 u.p.t.u. podatnicy dokonujący sprzedaży na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych są obowiązani prowadzić ewidencję obrotu i kwot podatku należnego przy zastosowaniu kas rejestrujących. Powyższe oznacza, że przykładowo sprzedaż na rzecz osób prawnych (m.in. spółka z o.o. czy fundacja) czy jednostek nieposiadających osobowości prawnej (np. spółka komandytowa), a nawet spółki cywilnej (która jest odrębnym podmiotem na gruncie podatku od towarów i usług) nie wymaga rejestrowania obrotu za pomocą kasy fiskalnej.
Warto wspomnieć, że zagadnienie obowiązku stosowania kas fiskalnych zostało rozwinięte w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 29 listopada 2012 r. w sprawie zwolnień z obowiązku prowadzenia ewidencji przy zastosowaniu kas rejestrujących – dalej r.z.k.r.
Co istotne, w świetle § 3 ust. 1 pkt 1 r.z.k.r. zwalnia się z obowiązku ewidencjonowania w danym roku podatkowym, nie później jednak niż do dnia 31 grudnia 2014 r. podatników, u których kwota obrotu realizowanego na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych nie przekroczyła w poprzednim roku podatkowym kwoty 20.000 zł, a w przypadku podatników rozpoczynających w poprzednim roku podatkowym dostawę towarów lub świadczenie usług na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych, jeżeli kwota obrotu z tego tytułu nie przekroczyła, w proporcji do okresu wykonywania tych czynności w poprzednim roku podatkowym, kwoty 20.000 zł.
Ponadto, w przypadku niektórych czynności – nawet obrót niższy niż 20.000 zł w skali roku powoduje obowiązek używania kasy, co dotyczy m.in. części do samochodów, sprzętu elektronicznego (§ 4 r.z.k.r.).

Z kolei § 2 ust. 1 r.z.k.r. wskazuje, że zwalnia się z obowiązku ewidencjonowania w danym roku podatkowym czynności wymienione w załączniku do rozporządzenia. Przykładowo z poz. 36. załącznika wynika zwolnienie dla dostawa towarów w systemie wysyłkowym (pocztą lub przesyłkami kurierskimi), pod warunkiem że zapłaty za wykonaną czynność dokonano w całości za pośrednictwem poczty, banku lub spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej (odpowiednio na rachunek bankowy podatnika lub na rachunek podatnika w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, której jest członkiem), a z ewidencji i dowodów dokumentujących zapłatę jednoznacznie wynika, jakiej konkretnie czynności dotyczyła i na czyją rzecz została dokonana (dane nabywcy, w tym jego adres). 

(...)

Czytaj więcej: Kompas Księgowo-Kadrowy