Rządowe Centrum Legislacji 5 sierpnia br. opublikowało projekt długo wyczekiwanej nowelizacji kodeksu spółek handlowych (k.s.h.), wprowadzającej tzw. prawo holdingowe i wzmacniającej rolę organów nadzorczych w spółkach kapitałowych. Projekt skierowano do konsultacji społecznych, które mają potrwać do 19 września 2020 roku.
Czytaj: Nowela kodeksu spółek handlowych ureguluje holdingi>>
Brak kompleksowej regulacji holdingowej od początku obowiązywania k.s.h. budził liczne głosy krytyczne. W szczególności zwracano uwagę na traktowanie poszczególnych spółek grupy jako niezależnych od siebie podmiotów, co z kolei przekładało się na ryzyko odpowiedzialności ich członków zarządu za działania korzystne dla grupy, ale niekoniecznie dla zarządzanej przez nich spółki. Ponadto, stosunki wzajemnej zależności i dominacji (w rozumieniu k.s.h.) stanowiły dodatkowe przeszkody w bieżącej działalności grup kapitałowych, np. w sytuacjach zawierania umów o świadczenie usług między spółkami grupy, w procesach restrukturyzacyjnych bądź zasilania kapitałem.
Definicja “grupy spółek” i jej interes
Projekt nowelizacji przewiduje wprowadzenie do k.s.h. definicji “grupy spółek”, którą tworzyć będą “spółka dominująca i spółka lub spółki od niej zależne, kierujące się – zgodnie z umową albo statutem każdej spółki zależnej – wspólną strategią gospodarczą (interes grupy spółek), umożliwiającą spółce dominującej sprawowanie jednolitego kierownictwa nad spółką albo spółkami zależnymi”. Członkostwo w grupie spółek będzie podlegało ujawnieniu w rejestrze przedsiębiorców KRS.
Powyższa definicja wprowadzi więc do k.s.h. koncepcję “interesu grupy kapitałowej”, która będzie skonkretyzowana w szczególności poprzez nowe regulacje dotyczące wiążących poleceń spółki dominującej oraz zmianę zasad odpowiedzialności członków organów spółek grupy. Większość nowych przepisów o grupach spółek, w zakresie w jakim dotyczą spółki dominującej, ma też mieć odpowiednie zastosowanie do przedsiębiorców będących państwowymi osobami prawnymi.
Wiążące polecenia
Spółka dominująca w grupie spółek ma uzyskać prawo wydawania wiążących poleceń spółkom zależnym, jeżeli jest to uzasadnione określonym interesem danej grupy spółek. Odmowa wykonania polecenia będzie możliwa tylko w określonych wypadkach, np. gdy wykonanie polecenia będzie mogło doprowadzić do niewypłacalności lub zagrożenia niewypłacalnością spółki zależnej bądź, gdy istnieje uzasadniona obawa, że polecenie jest sprzeczne z interesem tej spółki i wyrządzi jej szkodę. Nawet w tych wypadkach możliwość odmowy wykonania polecenia będzie jednak uzależniona od struktury właścicielskiej danej spółki - w szczególności projekt nie przewiduje możliwości odmowy przez jednoosobową spółkę z grupy.
Cena promocyjna: 21.5 zł
|Cena regularna: 23.9 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: zł
Odpowiedzialność członków organów spółek grupy
W związku z powyższymi zmianami, modyfikacji ulegną też zasady odpowiedzialności członków organów spółek grupy. Co do zasady, nie będą oni narażeni na potencjalne konsekwencje wykonania wiążącego polecenia - w takim wypadku mają być oni bowiem zwolnieni z odpowiedzialności odszkodowawczej wobec spółki oraz karnej z art. 296 Kodeksu karnego. W przypadku spółek jednoosobowych, wykonanie polecenia ma też uwolnić od odpowiedzialności za niezłożenie w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki. Chronieni mają być także wierzyciele spółek zależnych, poprzez wprowadzenie subsydiarnej odpowiedzialności spółki dominującej za szkodę wyrządzoną wierzycielowi spółki zależnej w następstwie wykonania przez nią wiążącego polecenia.
Wzmocnienie organów nadzorczych
W projekcie przewidziano wzmocnienie roli i uprawnień organów nadzorczych spółek, zarówno w ramach grup spółek, jak również w spółkach do nich nie należących. Należy w szczególności zwrócić uwagę na:
- obowiązek sprawowania przez rady nadzorcze spółek dominujących nadzoru nad realizacją interesu grupy spółek także przez spółki zależne;
- w przypadku spółek, których roczne sprawozdanie finansowe podlega badaniu przez biegłego rewidenta - obowiązek zaproszenia kluczowego biegłego rewidenta na posiedzenie organu, którego przedmiotem jest ocena rocznych sprawozdań spółki;
- w spółkach akcyjnych - obowiązek udzielania szeregu informacji radzie nadzorczej przez zarząd bez dodatkowego wezwania;
- poszerzone możliwości żądania informacji i dokumentów, m.in. od zarządu i pracowników spółki;
- możliwość badania przez organy nadzorcze poszczególnych aspektów jej działalności z pomocą profesjonalnego doradcy - tzw. doradcy rady nadzorczej;
- poszerzone obowiązki sprawozdawcze wobec wspólników i akcjonariuszy - składanie corocznie sprawozdań rady nadzorczej za ubiegły rok obrotowy.
Część powyższych obowiązków lub uprawnień będzie mogła być ograniczona w umowach spółek lub statutach. Nie zmienia to jednak faktu, że zmiany te znacząco zwiększą rolę organów nadzorczych spółek. Można spodziewać się, że skutkiem zmian będzie m.in. pojawienie się na rynku zapotrzebowania na “zawodowych” członków rad nadzorczych - profesjonalistów o kompetencjach zapewniających wypełnianie obowiązków organów nadzorczych zgodnie z prawem i dokumentami korporacyjnymi spółek.
Obok zmian w zakresie roli organów nadzorczych, projekt przewiduje również szerszą regulację w zakresie organizacji ich prac, m.in. poprzez doprecyzowanie roli przewodniczącego rady nadzorczej, możliwość powoływania komitetów badających określone zagadnienia oraz wprowadzenie zasady jawnego głosowania (z możliwością odmiennej regulacji w dokumentach korporacyjnych spółki).
Ochrona mniejszościowych udziałowców
Projekt zawiera również przepisy chroniące mniejszościowych wspólników i akcjonariuszy spółek z grup kapitałowych. Proponuje się w szczególności wprowadzenie instytucji przymusowego wykupu (tzw. squeeze out) i przymusowego odkupu (tzw. reverse squeeze out) w spółkach z grupy, w tym - co stanowi zupełną nowość - w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością. W niektórych wypadkach przewiduje się również odpowiedzialność spółki dominującej wobec wspólnika / akcjonariusza spółki zależnej należącej do grupy spółek za obniżenie wartości jego udziałów/akcji.
Inne zmiany
W projekcie zaproponowano też zmiany niezwiązane wprost z tematyką grup kapitałowych, w tym w szczególności:
- obowiązek protokołowania uchwał zarządów spółek z ograniczoną odpowiedzialnością (dotychczas wprost przewidywały go wyłącznie przepisy o spółce akcyjnej);
- likwidację dotychczasowego rozróżnienia pojęcia kadencji i mandatu członków organów spółek - po zmianie przepisów kadencja ma być obliczana w pełnych latach obrotowych;
- obowiązek składania przez członków organów spółek w KRS, oświadczenia o spełnianiu przez nich warunków pełnienia funkcji określonych w art. 18 k.s.h. wraz z oświadczeniami o zgodzie na ich powołanie.
Kiedy ustawa wejdzie w życie
Większość nowych przepisów ma wejść w życie w terminie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia. W naszej ocenie, termin ten jest zbyt krótki, zważywszy na zakres zmian, do których będą musieli przygotować się przedsiębiorcy oraz możliwy zbieg wejścia w życie omawianych przepisów (planowane jest przyjęcie projektu przez Radę Ministrów w IV kwartale 2020 roku) z przepisami o dematerializacji akcji, prostej spółce akcyjnej i elektronicznym postępowaniu rejestrowym. Należy więc rozważyć przedłużenie vacatio legis do co najmniej do 6 miesięcy.
Kierunek słuszny, ale potrzebna drobna korekta
Kierunek proponowanych zmian i istotę poszczególnych rozwiązań należy ocenić pozytywnie - w dużej mierze odpowiadają one na problemy jakimi dla grup kapitałowych był brak realnych regulacji holdingowych. W szczególności istotne w tym kontekście są zmiany dotyczące odpowiedzialności organów spółek. Niektóre rozwiązania będą jednak wymagać doprecyzowania bądź uzupełnienia. W szczególności można tu wskazać na zaadresowanie sytuacji powstawania wzajemnej relacji dominacji i zależności między spółkami, w szczególności z uwagi na tożsame składy ich zarządów, co rodzi szereg trudności praktycznych w niektórych konfiguracjach grup kapitałowych (np. przy podwyższaniu kapitałów zakładowych, z uwagi na regulacje dotyczące obejmowania udziałów własnych) oraz zmianę przepisów dotyczących tzw. financial assistance czyli zakazu nabywania akcji spółki akcyjnej przez jej spółkę zależną (art. 366 par 1 k.s.h.).
Autor: Andrzej Laprus jest ekspertem w kancelarii PwC Legal
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.