Od 16 października 2023 r. zmieniły się możliwości zabezpieczenia płatności wynagrodzenia wykonawców za roboty budowlane. Tego dnia weszła w życie nowelizacja z 13 lipca 2023 r. do ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko oraz niektórych innych ustaw (dalej jako: ustawa).
Wcześniej wykonawca mógł na każdym etapie budowy żądać od inwestora gwarancji, że ten zapłaci w terminie za wykonane roboty. Dla wielu wykonawców robót budowlanych zabezpieczenie to było istotnym elementem zwiększającym szanse na zapewnienie płynności finansowej, w szczególności w przypadku sporu o płatność z inwestorem. Zgodnie z nowymi przepisami nie ma możliwości uzyskania takiego zabezpieczenia w sytuacji, gdy inwestorem jest Skarb Państwa. Dla wielu wykonawców, szczególnie tych o ograniczonej płynności finansowej ta zmiana może przysporzyć znacznych problemów.
Czytaj też: SN: Dłużnik wykreślony z KRS, wierzyciel może jednak pozwać Skarb Państwa
Trudna sytuacja inwestorów
Aktualna sytuacja ekonomiczna wykonawców budowlanych nie jest łatwa – inwestorzy wstrzymują się z ogłaszaniem nowych inwestycji, a realizacja już rozpoczętych nierzadko natrafia na liczne problemy: takie jak niepewność co do cen i kosztów realizacji, ograniczenia w zakresie dostępności materiałów, trudności finansowe inwestorów – zarówno w zakresie płynności jak i uzyskania finansowania. I w takim właśnie otoczeniu ekonomicznym weszła w życie ustawa zgodnie z którą, od 16 października 2023 r. do art. 649[1] kodeksu cywilnego dodany został nowy par.1 [1] - wprowadzając zastrzeżenie, że przepisu, na mocy którego gwarancji zapłaty za roboty budowlane inwestor udziela wykonawcy (generalnemu wykonawcy) w celu zabezpieczenia terminowej zapłaty umówionego wynagrodzenia za wykonanie robót budowlanych, nie stosuje się w przypadku, gdy inwestorem jest Skarb Państwa.
Wprowadzoną zmianę ustawodawca uzasadnia faktem, że ryzyko nieotrzymania wynagrodzenia od Skarbu Państwa przez wykonawcę nie istnieje, gdyż Skarb Państwa nie może upaść. Ponadto jest inwestorem wiarygodnym i dającym gwarancję wypłacalności. Wg. ustawodawcy wprowadzane rozwiązanie nie narusza również zasady równości wobec prawa. W ocenie autorów ustawy wykonawca, który zawarł umowę ze Skarbem Państwa „na dzień dobry” jest w korzystniejszej sytuacji niż wykonawca mający zawartą umowę z inwestorem prywatnym, ponieważ „z zasady” ma zagwarantowaną wypłatę wynagrodzenia i to właśnie dlatego nie ma i nie będzie miał potrzeby występowania o udzielenie gwarancji.
Czytaj też w LEX: Kaucje gwarancyjne w kontraktach budowlanych a upadłość Wykonawcy >
Cena promocyjna: 207.21 zł
Cena regularna: 259 zł
Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 181.3 zł 
Brak możliwości żądania gwarancji zapłaty
W praktyce jednak posiadanie przez Skarb Państwa zagwarantowanych środków na wypłatę wynagrodzenia wykonawcy nie jest przecież jeszcze tożsame z jego wypłatą w pełnej wysokości ani w ustalonym terminie. Płatności mogą zostać wstrzymane np. w przypadku, gdy powstanie między stronami spór co do przebiegu realizacji kontraktu, a w konsekwencji co do należnych wykonawcy kwot. Tym samym w przypadku umów zawieranych ze Skarbem Państwa zlikwidowano jeden z podstawowych instrumentów wspierających płynność finansową po stronie wykonawcy.
Istotnym jest również, że wyłączenie możliwości żądania od Skarbu Państwa przedstawienia gwarancji zapłaty wynagrodzenia zamyka w praktyce wykonawcom możliwość odstąpienia od takiej umowy w przypadku, gdy inwestor w terminie nie przedstawi żądanej gwarancji zapłaty. Wykonawcy często korzystają z takiej opcji w sytuacji powstania sporu co do należnego wynagrodzenia oraz gdy dalsze formalne kontynuowanie realizacji umowy mógłby doprowadzić do strat finansowych po stronie wykonawcy.
W takiej sytuacji Inwestor nie może odstąpić od kontraktu ze względu na złożenie przez wykonawcę żądania gwarancji zapłaty wynagrodzenia. Jeśli to inwestor chciałby od umowy odstąpić musi udowodnić, że dzieje się tak z przyczyn innych niż złożone żądanie wykonawcy o przedłożenie gwarancji zapłaty za roboty budowlane.
Oznacza to, że wykonawcy już w momencie przygotowywania się do prowadzenia inwestycji z jednostkami reprezentującymi Skarb Państwa powinni skalkulować w przygotowywanej ofercie brak możliwości pozyskania zabezpieczenia swoich ewentualnych przyszłych roszczeń dotyczących zapłaty wynagrodzenia. Dodatkowo brak uzyskania gwarancji zapłaty przez inwestora, nie będzie stanowił przesłanki do odstąpienia od umowy przez Wykonawcę.
Czytaj też w LEX: Ochrona podwykonawcy robót budowlanych na gruncie PZP >
Warto też dodać, że w obecnym stanie prawnym istnieją już przepisy zapewniające szczególną ochronę Skarbu Państwa - taka ochrona istnieje np. na gruncie prawa cywilnego procesowego. Zgodnie z art. 749 kodeksu postępowania cywilnego niedopuszczalne jest zabezpieczenie roszczeń pieniężnych przeciwko Skarbowi Państwa. Jakie jednostki zostaną faktycznie wyłączone z obowiązku udzielania gwarancji zapłaty, a wobec kogo wykonawca będzie mógł nadal złożyć żądanie wskazane w art. 649[1] par. 1?
Wykluczenie wskazane w dodanym par. 1[1] art. 649 [1] kodeksu cywilnego dotyczy Skarbu Państwa działającego przez państwowe jednostki organizacyjne a nie państwowych osób prawnych – działających w formie spółek z o.o. lub S.A. (m.in. jednostek szczegółowo wskazanych w art. 3 ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. o zasadach zarządzania mieniem państwowym). W praktyce do jednostek organizacyjnych Skarbu Państwa zaliczany wszelkie urzędy (urzędy wojewódzkie, Kancelarie Sejmu i Senatu, sądy, trybunały, instytucje takie jak: NIK, RPO. KRRiT, Państwowe Inspekcje Pracy, IPN, GUS etc). Lista jednostek organizacyjnych Skarbu Państwa jest aktualizowana i umieszczana na stronie www.dane.gov.pl – obecnie liczy ponad 2700 pozycji.
W przypadku inwestycji prowadzonych w formule partnerstwa publiczno-prywatnego, o ile podmiotem publicznym będzie Skarb Państwa, to również opisywane zmiany będą miały zastosowanie.
Warto podkreślić, że w zakresie pojęcia „Skarb Państwa” nie zawierają się również spółki jednostek samorządu terytorialnego – czyli spółki miejskie lub gminne realizujące inwestycje samorządowe (najczęściej w imieniu gmin). Te podmioty nadal będzie dotyczył obowiązek przedstawienia gwarancji zapłaty na żądanie wykonawcy. W przypadku umów o roboty budowlane zawartych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, w odniesieniu do których wykonawca nie wystąpił z żądaniem przedstawienia gwarancji zapłaty za roboty budowlane przed tym dniem, stosuje się nowe przepisy.
Kamila Jachnik-Czarnecka, radca prawny, Senior Associate w praktyce Infrastruktura w kancelarii Kochański & Partners
Czytaj też w LEX: Sankcje za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy o roboty budowlane >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.