1. Wymóg dokonania oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko.
Zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 z późn. zm.) - dalej pr. bud. pozwolenie na budowę lub rozbiórkę obiektu budowlanego może być wydane m.in. po uprzednim przeprowadzeniu oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko albo oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000, jeżeli jest ona wymagana przepisami ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Kwalifikacji przedsięwzięcia, jako wymagającego dokonania uprzedniej oceny oddziaływania na środowisko, będzie zatem należało dokonać na podstawie przepisów ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227 z późn. zm.) – dalej u.o.o.ś. Przedsięwzięcia te wymienia art. 59 u.o.o.ś. wskazując, że przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko wymaga realizacja następujących planowanych przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko:
1) planowanego przedsięwzięcia mogącego zawsze znacząco oddziaływać na środowisko;
2) planowanego przedsięwzięcia mogącego potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, jeżeli obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia został stwierdzony przez właściwy organ. Przedsięwzięcia należące do obu grup wskazanych w art. 59 ust. 1 u.o.o.ś zostały wymienione w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. Nr 257, poz. 2573 z późn. zm.) - dalej r.p.m.o.ś. Rozporządzenie to w § 2 r.p.m.o.ś. wymienia przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko, które wymagają sporządzenia raportu oddziaływania na środowisko. Są to przedsięwzięcia zaliczane do tzw. I grupy i dla tych przedsięwzięć przeprowadzenie oceny oddziaływania na środowisko będzie zawsze wymagane. W § 3 r.p.m.o.ś. wymienione zostały z kolei rodzaje przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, dla których sporządzenie raportu oddziaływania na środowisko, a tym samym obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko może być wymagany. O konieczności przeprowadzenia oceny decyduje właściwy organ prowadzący postępowanie o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsięwzięcia (przedsięwzięcia zaliczane są do tzw. II grupy). Zgodnie bowiem z art. 61 ust. 1 pkt 1 u.o.o.ś. ocenę oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko przeprowadza się w ramach postępowania w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach i przeprowadza ją organ właściwy do wydania tej decyzji. Co do zasady zatem spełnienie obowiązku wynikającego z art. 32 ust. 1 pr. bud. będzie polegało na wcześniejszym wystąpieniu i uzyskaniu dla danego przedsięwzięcia decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach.
2. Przedsięwzięcia wymagające uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach
Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach, jak sama nazwa wskazuje określa środowiskowe uwarunkowania realizacji przedsięwzięcia, natomiast postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, którego zwieńczeniem jest decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsięwzięcia, służy ocenie na wstępnym etapie wszystkich potencjalnych zagrożeń dla środowiska oraz podjęciu próby wypracowania rozwiązań eliminujących lub maksymalnie minimalizujących negatywne oddziaływania na środowisko, które następnie powinny być wykorzystane na dalszych etapach postępowania administracyjnego. Przypadki, w których realizacja przedsięwzięcia będzie musiała być poprzedzona wydaniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zostały określone w art. 71 u.o.o.ś., który wskazuje, iż uzyskanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach jest wymagane dla planowanych:
1) przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko;
2) przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko.
Jak widzimy, co do zasady zakres ten pokrywa się z wskazanym wyżej zakresem przedsięwzięć wymagających przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko, z tym jedynie zastrzeżeniem, że w ramach postępowania w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach organ może uznać, iż przeprowadzenie oceny oddziaływania na środowisko dla danego przedsięwzięcia spośród wymienionych w § 2 r.p.m.o.ś. nie jest wymagane. Wówczas w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach właściwy organ stwierdza brak potrzeby przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, jakkolwiek nadal jest to decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach.
W tym miejscu warto również zwrócić uwagę na sformułowanie „planowanych przedsięwzięć", co mogłoby wskazywać na konieczność ubiegania się o decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach dla inwestycji będących dopiero w fazie planowania, w żadnym razie będących już w fazie realizacji. Co do zasady tak właśnie jest, czyli o decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach należy się ubiegać jeszcze przed rozpoczęciem realizacji przedsięwzięcia. Nie sposób nie wspomnieć jednak o pewnych dopuszczalnych odstępstwach od tej zasady. Po pierwsze w orzecznictwie pojawił się pogląd dopuszczający możliwość ubiegania się o decyzję środowiskową dla przedsięwzięcia realizowanego, a nawet już zakończonego. Należy jednak wyraźnie podkreślić, iż na chwilę obecną jest to pogląd odosobniony, a co najważniejsze dotyczy on konkretnej sytuacji, w której brak decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach na wcześniejszym etapie wynikał z luki prawnej związanej z dostosowywaniem polskich przepisów do regulacji unijnych. Brak jest zatem podstaw dla przyznawania temu orzeczeniu waloru uniwersalnego. Po drugie możliwość prowadzenia postępowania w sprawie oceny oddziaływania dla przedsięwzięć już zrealizowanych i wydawania dla takich przedsięwzięć decyzji środowiskowej wywodzi się z brzmienia art. 72 ust. 1 pkt 1 u.o.o.ś., który przewiduje konieczność uzyskania decyzji środowiskowej m.in. przed uzyskaniem pozwolenia na wznowienie robót. Skoro chodzi o wznowienie robót należy przyjąć, że realizacja przedsięwzięcia jest w toku. Restrykcyjne potraktowanie brzmienia art. 71 u.o.o.ś. czyniło by niemożliwym dokonanie legalizacji inwestycji.
3. Decyzje i czynności wymagające poprzedzenia decyzją o środowiskowych uwarunkowaniach
Art. 72 u.o.o.ś. zawiera zamknięty katalog decyzji, postanowień oraz czynności (np. dokonanie zgłoszenia budowy), które winny zostać poprzedzone uzyskaniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, jeżeli przedsięwzięcia których dotyczą zaliczane są do wskazanych wyżej kategorii (§ 2 i 3 r.p.m.o.ś.). We wszystkich tych przypadkach decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach winna zostać załączona do wniosku o wydanie ww. decyzji. Ponadto ustawa stanowi, że wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach następuje także przed dokonaniem zgłoszenia budowy lub wykonania robót budowlanych oraz zgłoszenia zmiany sposobu użytkowania obiektu budowlanego lub jego części na podstawie pr. bud.
(...)
4. Okres ważności decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach
Przepisy u.o.o.ś. formułują swego rodzaju okres ważności dla decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, albowiem stanowią one, iż złożenie wniosku o wydanie którejkolwiek z ww. decyzji powinno nastąpić w terminie 4 lat od dnia, w którym decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach stała się ostateczna. Wymóg ten oznacza, że jeżeli inwestor nie zmieści się w powyższym terminie, będzie musiał ponownie, niejako od nowa ubiegać się o decyzję środowiskową dla swojej inwestycji.
(...)
Zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 z późn. zm.) - dalej pr. bud. pozwolenie na budowę lub rozbiórkę obiektu budowlanego może być wydane m.in. po uprzednim przeprowadzeniu oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko albo oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000, jeżeli jest ona wymagana przepisami ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Kwalifikacji przedsięwzięcia, jako wymagającego dokonania uprzedniej oceny oddziaływania na środowisko, będzie zatem należało dokonać na podstawie przepisów ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227 z późn. zm.) – dalej u.o.o.ś. Przedsięwzięcia te wymienia art. 59 u.o.o.ś. wskazując, że przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko wymaga realizacja następujących planowanych przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko:
1) planowanego przedsięwzięcia mogącego zawsze znacząco oddziaływać na środowisko;
2) planowanego przedsięwzięcia mogącego potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, jeżeli obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia został stwierdzony przez właściwy organ. Przedsięwzięcia należące do obu grup wskazanych w art. 59 ust. 1 u.o.o.ś zostały wymienione w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. Nr 257, poz. 2573 z późn. zm.) - dalej r.p.m.o.ś. Rozporządzenie to w § 2 r.p.m.o.ś. wymienia przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko, które wymagają sporządzenia raportu oddziaływania na środowisko. Są to przedsięwzięcia zaliczane do tzw. I grupy i dla tych przedsięwzięć przeprowadzenie oceny oddziaływania na środowisko będzie zawsze wymagane. W § 3 r.p.m.o.ś. wymienione zostały z kolei rodzaje przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, dla których sporządzenie raportu oddziaływania na środowisko, a tym samym obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko może być wymagany. O konieczności przeprowadzenia oceny decyduje właściwy organ prowadzący postępowanie o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsięwzięcia (przedsięwzięcia zaliczane są do tzw. II grupy). Zgodnie bowiem z art. 61 ust. 1 pkt 1 u.o.o.ś. ocenę oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko przeprowadza się w ramach postępowania w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach i przeprowadza ją organ właściwy do wydania tej decyzji. Co do zasady zatem spełnienie obowiązku wynikającego z art. 32 ust. 1 pr. bud. będzie polegało na wcześniejszym wystąpieniu i uzyskaniu dla danego przedsięwzięcia decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach.
2. Przedsięwzięcia wymagające uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach
Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach, jak sama nazwa wskazuje określa środowiskowe uwarunkowania realizacji przedsięwzięcia, natomiast postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, którego zwieńczeniem jest decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsięwzięcia, służy ocenie na wstępnym etapie wszystkich potencjalnych zagrożeń dla środowiska oraz podjęciu próby wypracowania rozwiązań eliminujących lub maksymalnie minimalizujących negatywne oddziaływania na środowisko, które następnie powinny być wykorzystane na dalszych etapach postępowania administracyjnego. Przypadki, w których realizacja przedsięwzięcia będzie musiała być poprzedzona wydaniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zostały określone w art. 71 u.o.o.ś., który wskazuje, iż uzyskanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach jest wymagane dla planowanych:
1) przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko;
2) przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko.
Jak widzimy, co do zasady zakres ten pokrywa się z wskazanym wyżej zakresem przedsięwzięć wymagających przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko, z tym jedynie zastrzeżeniem, że w ramach postępowania w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach organ może uznać, iż przeprowadzenie oceny oddziaływania na środowisko dla danego przedsięwzięcia spośród wymienionych w § 2 r.p.m.o.ś. nie jest wymagane. Wówczas w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach właściwy organ stwierdza brak potrzeby przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, jakkolwiek nadal jest to decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach.
W tym miejscu warto również zwrócić uwagę na sformułowanie „planowanych przedsięwzięć", co mogłoby wskazywać na konieczność ubiegania się o decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach dla inwestycji będących dopiero w fazie planowania, w żadnym razie będących już w fazie realizacji. Co do zasady tak właśnie jest, czyli o decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach należy się ubiegać jeszcze przed rozpoczęciem realizacji przedsięwzięcia. Nie sposób nie wspomnieć jednak o pewnych dopuszczalnych odstępstwach od tej zasady. Po pierwsze w orzecznictwie pojawił się pogląd dopuszczający możliwość ubiegania się o decyzję środowiskową dla przedsięwzięcia realizowanego, a nawet już zakończonego. Należy jednak wyraźnie podkreślić, iż na chwilę obecną jest to pogląd odosobniony, a co najważniejsze dotyczy on konkretnej sytuacji, w której brak decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach na wcześniejszym etapie wynikał z luki prawnej związanej z dostosowywaniem polskich przepisów do regulacji unijnych. Brak jest zatem podstaw dla przyznawania temu orzeczeniu waloru uniwersalnego. Po drugie możliwość prowadzenia postępowania w sprawie oceny oddziaływania dla przedsięwzięć już zrealizowanych i wydawania dla takich przedsięwzięć decyzji środowiskowej wywodzi się z brzmienia art. 72 ust. 1 pkt 1 u.o.o.ś., który przewiduje konieczność uzyskania decyzji środowiskowej m.in. przed uzyskaniem pozwolenia na wznowienie robót. Skoro chodzi o wznowienie robót należy przyjąć, że realizacja przedsięwzięcia jest w toku. Restrykcyjne potraktowanie brzmienia art. 71 u.o.o.ś. czyniło by niemożliwym dokonanie legalizacji inwestycji.
3. Decyzje i czynności wymagające poprzedzenia decyzją o środowiskowych uwarunkowaniach
Art. 72 u.o.o.ś. zawiera zamknięty katalog decyzji, postanowień oraz czynności (np. dokonanie zgłoszenia budowy), które winny zostać poprzedzone uzyskaniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, jeżeli przedsięwzięcia których dotyczą zaliczane są do wskazanych wyżej kategorii (§ 2 i 3 r.p.m.o.ś.). We wszystkich tych przypadkach decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach winna zostać załączona do wniosku o wydanie ww. decyzji. Ponadto ustawa stanowi, że wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach następuje także przed dokonaniem zgłoszenia budowy lub wykonania robót budowlanych oraz zgłoszenia zmiany sposobu użytkowania obiektu budowlanego lub jego części na podstawie pr. bud.
(...)
4. Okres ważności decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach
Przepisy u.o.o.ś. formułują swego rodzaju okres ważności dla decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, albowiem stanowią one, iż złożenie wniosku o wydanie którejkolwiek z ww. decyzji powinno nastąpić w terminie 4 lat od dnia, w którym decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach stała się ostateczna. Wymóg ten oznacza, że jeżeli inwestor nie zmieści się w powyższym terminie, będzie musiał ponownie, niejako od nowa ubiegać się o decyzję środowiskową dla swojej inwestycji.
(...)