Na działce siedliskowej o powierzchni około 1000 m2 posadowiony jest dom i budynek gospodarczy. Działka znajduje się bezpośrednio przy linii autostrady A-1, dom w odległości 4 m od linii autostrady, a budynek gospodarczy w granicy z autostradą. Dom ma około 40-50 lat.
Czy istnieją jakiekolwiek podstawy do żądania od Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad wykupu tej nieruchomości lub zaproponowania innych rozwiązań?
Nie ma podstaw do żądania od GDDKIA wykupu nieruchomości sąsiadującej z liniami rozgraniczającymi teren autostrady.
Zgodnie z treścią art. 11f ust. 1 pkt 2, 4, 5 i 6 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 193, poz. 1194 z późn. zm.) – dalej u.r.i.d.p. decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej zawiera między innymi określenie linii rozgraniczających teren, wymagania dotyczące ochrony uzasadnionych interesów osób trzecich, zatwierdzenie podziału nieruchomości oraz oznaczenie nieruchomości lub ich części, które stają się własnością Skarbu Państwa lub właściwej jednostki samorządu terytorialnego. Stosownie bowiem do treści art. 12 ust. 1 i 2 u.r.i.d.p. decyzją o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej zatwierdza się podział nieruchomości, a linie rozgraniczające teren ustalone decyzją o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej stanowią linie podziału nieruchomości. Nieruchomości takie lub ich części stają się z mocy prawa własnością Skarbu Państwa w odniesieniu do dróg krajowych z dniem, w którym decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej stała się ostateczna. Zgodnie z treścią art. 13 ust. 2 u.r.i.d.p. jeżeli przejęta jest część nieruchomości, a pozostała część nie nadaje się do prawidłowego wykorzystania na dotychczasowe cele, właściwy zarządca drogi jest obowiązany do nabycia, na wniosek właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości, w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego tej części nieruchomości. Z powyższych regulacji wynika, że wykupowi przez GDDKIA podlegają co do zasady nieruchomości lub części nieruchomości znajdujące się na obszarze wyznaczonym przez linie rozgraniczające teren autostrady. Jedynie na podstawie art. 13 ust. 2 u.r.i.d.p. możliwe jest żądanie wykupu nieruchomości znajdującej się poza liniami rozgraniczającymi teren, aczkolwiek możliwe to jest po spełnieniu dwóch warunków. Po pierwsze musi to być część nieruchomości nabytej częściowo przez Skarb Państwa albo jednostkę samorządu terytorialnego. Po drugie owa część nieruchomości nie może nadawać się do prawidłowego wykorzystania na dotychczasowe cele. Żądanie nabycia części nieruchomości, w warunkach określonych ustawą nie jest elementem administracyjnego postępowania wywłaszczeniowego i nie podlega załatwieniu w drodze decyzji administracyjnej. Roszczenie o wykup całej nieruchomości w trybie tego przepisu ma bowiem charakter cywilnoprawny, dlatego też może być dochodzone tylko i wyłącznie w postępowaniu cywilnym przed sądem powszechnym [por. wyrok WSA w Warszawie z dnia 13 sierpnia 2008 r., I SA/Wa 477/08, LEX nr 563050, postanowienie NSA z dnia 28 października 2005 r., I OW 215/05, LEX nr 201437]. W przypadku opisanym w pytaniu przedmiotowa nieruchomość zlokalizowana jest bezpośrednio przy linii autostrady, a więc nie został spełniony pierwszy z warunków określonych w art. 13 ust. 2 u.r.i.d.p. Poza tym fakt bezpośredniego sąsiedztwa autostrady nie oznacza, że nie nadaje się do prawidłowego wykorzystania na dotychczasowe cele. Nie ma wobec tego podstaw do żądania od GDDKiA wykupu nieruchomości sąsiadującej z liniami rozgraniczającymi teren autostrady. Możliwości wykupu nieruchomości nie przewiduje również w takiej sytuacji ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 z późn. zm.) - dalej u.g.n.
Ograniczenie uciążliwości związanych z sąsiedztwem autostrady może nastąpić dzięki zastosowaniu ekranów akustycznych. Co do zasady obowiązek ich zastosowania powinien wynikać z oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko dokonywanej obecnie na podstawie ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227 z późn. zm.), a wcześniej na podstawie ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) – dalej p.o.ś. Brak takich ekranów może powodować przekroczenie dopuszczalnych norm hałasu. W takiej sytuacji zarządca autostrady ponosi odpowiedzialność, przy czym podstawa i zakres tej odpowiedzialności jest sporny w orzecznictwie sądów administracyjnych. Wątpliwości dotyczą zakresu normy art. 362 ust. 1 p.o.ś., zgodnie z którym jeżeli podmiot korzystający ze środowiska negatywnie oddziałuje na środowisko, organ ochrony środowiska może, w drodze decyzji, nałożyć obowiązek ograniczenia oddziaływania na środowisko i jego zagrożenia lub przywrócenia środowiska do stanu właściwego. Na tle tej regulacji dopuszcza się możliwość nałożenia obowiązku wykonania ekranów akustycznych [por. wyrok WSA w Rzeszowie z dnia 27 stycznia 2010 r., II SA/Rz 749/09]. Problem w tym, że w przypadku wszczęcia postępowania w przedmiocie wydania decyzji naprawczej, stroną tego postępowania jest wyłącznie podmiot w stosunku do którego, w wyniku wydania decyzji, mogą być nałożone określone obowiązki w lub ewentualnie w wyniku umorzenia postępowania uznane zostanie, iż aktualnie brak jest przesłanek dla nałożenia obowiązku podjęcia działań naprawczych. Stroną taką nie jest natomiast podmiot, którego dotyczy bezpośrednie oddziaływanie na środowisko [por. wyrok WSA w Warszawie z dnia 9 lipca 2009 r., IV SA/Wa 270/09, LEX nr 553467]. Może on zostać uznany ze stronę tylko wówczas, gdyby wykonanie obowiązku nałożonego w takiej decyzji mogło wymagać ingerencji w prawo własności [por. wyrok WSA w Poznaniu z dnia 13 maja 2010 r., IV SA/Po 955/09]. Przyjmuje się ponadto, że celem postępowania administracyjnego prowadzonego na zasadzie art. 362 ust. 1 p.o.ś. jest wyegzekwowanie spełniania wymagań ochrony środowiska w przypadku negatywnego oddziaływania na nie, jako na dobro wspólne, przy czym, ochrona interesu indywidualnego w przypadku naruszenia wymagań ochrony środowiska, jest realizowana poprzez roszczenie o charakterze cywilnoprawnym dochodzone przed sądem powszechnym np. na podstawie art. 323 ust. 1 p.o.ś. [por. wyrok WSA w Warszawie z dnia 11 maja 2006 r., IV SA/Wa 1328/05, LEX nr 229965]. Zgodnie z tym przepisem każdy, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko bezpośrednio zagraża szkoda lub została mu wyrządzona szkoda, może żądać od podmiotu odpowiedzialnego za to zagrożenie lub naruszenie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności przez zamontowanie instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem.
Łukasz Smaga
Czy istnieją jakiekolwiek podstawy do żądania od Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad wykupu tej nieruchomości lub zaproponowania innych rozwiązań?
Nie ma podstaw do żądania od GDDKIA wykupu nieruchomości sąsiadującej z liniami rozgraniczającymi teren autostrady.
Zgodnie z treścią art. 11f ust. 1 pkt 2, 4, 5 i 6 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 193, poz. 1194 z późn. zm.) – dalej u.r.i.d.p. decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej zawiera między innymi określenie linii rozgraniczających teren, wymagania dotyczące ochrony uzasadnionych interesów osób trzecich, zatwierdzenie podziału nieruchomości oraz oznaczenie nieruchomości lub ich części, które stają się własnością Skarbu Państwa lub właściwej jednostki samorządu terytorialnego. Stosownie bowiem do treści art. 12 ust. 1 i 2 u.r.i.d.p. decyzją o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej zatwierdza się podział nieruchomości, a linie rozgraniczające teren ustalone decyzją o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej stanowią linie podziału nieruchomości. Nieruchomości takie lub ich części stają się z mocy prawa własnością Skarbu Państwa w odniesieniu do dróg krajowych z dniem, w którym decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej stała się ostateczna. Zgodnie z treścią art. 13 ust. 2 u.r.i.d.p. jeżeli przejęta jest część nieruchomości, a pozostała część nie nadaje się do prawidłowego wykorzystania na dotychczasowe cele, właściwy zarządca drogi jest obowiązany do nabycia, na wniosek właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości, w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego tej części nieruchomości. Z powyższych regulacji wynika, że wykupowi przez GDDKIA podlegają co do zasady nieruchomości lub części nieruchomości znajdujące się na obszarze wyznaczonym przez linie rozgraniczające teren autostrady. Jedynie na podstawie art. 13 ust. 2 u.r.i.d.p. możliwe jest żądanie wykupu nieruchomości znajdującej się poza liniami rozgraniczającymi teren, aczkolwiek możliwe to jest po spełnieniu dwóch warunków. Po pierwsze musi to być część nieruchomości nabytej częściowo przez Skarb Państwa albo jednostkę samorządu terytorialnego. Po drugie owa część nieruchomości nie może nadawać się do prawidłowego wykorzystania na dotychczasowe cele. Żądanie nabycia części nieruchomości, w warunkach określonych ustawą nie jest elementem administracyjnego postępowania wywłaszczeniowego i nie podlega załatwieniu w drodze decyzji administracyjnej. Roszczenie o wykup całej nieruchomości w trybie tego przepisu ma bowiem charakter cywilnoprawny, dlatego też może być dochodzone tylko i wyłącznie w postępowaniu cywilnym przed sądem powszechnym [por. wyrok WSA w Warszawie z dnia 13 sierpnia 2008 r., I SA/Wa 477/08, LEX nr 563050, postanowienie NSA z dnia 28 października 2005 r., I OW 215/05, LEX nr 201437]. W przypadku opisanym w pytaniu przedmiotowa nieruchomość zlokalizowana jest bezpośrednio przy linii autostrady, a więc nie został spełniony pierwszy z warunków określonych w art. 13 ust. 2 u.r.i.d.p. Poza tym fakt bezpośredniego sąsiedztwa autostrady nie oznacza, że nie nadaje się do prawidłowego wykorzystania na dotychczasowe cele. Nie ma wobec tego podstaw do żądania od GDDKiA wykupu nieruchomości sąsiadującej z liniami rozgraniczającymi teren autostrady. Możliwości wykupu nieruchomości nie przewiduje również w takiej sytuacji ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 z późn. zm.) - dalej u.g.n.
Ograniczenie uciążliwości związanych z sąsiedztwem autostrady może nastąpić dzięki zastosowaniu ekranów akustycznych. Co do zasady obowiązek ich zastosowania powinien wynikać z oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko dokonywanej obecnie na podstawie ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227 z późn. zm.), a wcześniej na podstawie ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) – dalej p.o.ś. Brak takich ekranów może powodować przekroczenie dopuszczalnych norm hałasu. W takiej sytuacji zarządca autostrady ponosi odpowiedzialność, przy czym podstawa i zakres tej odpowiedzialności jest sporny w orzecznictwie sądów administracyjnych. Wątpliwości dotyczą zakresu normy art. 362 ust. 1 p.o.ś., zgodnie z którym jeżeli podmiot korzystający ze środowiska negatywnie oddziałuje na środowisko, organ ochrony środowiska może, w drodze decyzji, nałożyć obowiązek ograniczenia oddziaływania na środowisko i jego zagrożenia lub przywrócenia środowiska do stanu właściwego. Na tle tej regulacji dopuszcza się możliwość nałożenia obowiązku wykonania ekranów akustycznych [por. wyrok WSA w Rzeszowie z dnia 27 stycznia 2010 r., II SA/Rz 749/09]. Problem w tym, że w przypadku wszczęcia postępowania w przedmiocie wydania decyzji naprawczej, stroną tego postępowania jest wyłącznie podmiot w stosunku do którego, w wyniku wydania decyzji, mogą być nałożone określone obowiązki w lub ewentualnie w wyniku umorzenia postępowania uznane zostanie, iż aktualnie brak jest przesłanek dla nałożenia obowiązku podjęcia działań naprawczych. Stroną taką nie jest natomiast podmiot, którego dotyczy bezpośrednie oddziaływanie na środowisko [por. wyrok WSA w Warszawie z dnia 9 lipca 2009 r., IV SA/Wa 270/09, LEX nr 553467]. Może on zostać uznany ze stronę tylko wówczas, gdyby wykonanie obowiązku nałożonego w takiej decyzji mogło wymagać ingerencji w prawo własności [por. wyrok WSA w Poznaniu z dnia 13 maja 2010 r., IV SA/Po 955/09]. Przyjmuje się ponadto, że celem postępowania administracyjnego prowadzonego na zasadzie art. 362 ust. 1 p.o.ś. jest wyegzekwowanie spełniania wymagań ochrony środowiska w przypadku negatywnego oddziaływania na nie, jako na dobro wspólne, przy czym, ochrona interesu indywidualnego w przypadku naruszenia wymagań ochrony środowiska, jest realizowana poprzez roszczenie o charakterze cywilnoprawnym dochodzone przed sądem powszechnym np. na podstawie art. 323 ust. 1 p.o.ś. [por. wyrok WSA w Warszawie z dnia 11 maja 2006 r., IV SA/Wa 1328/05, LEX nr 229965]. Zgodnie z tym przepisem każdy, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko bezpośrednio zagraża szkoda lub została mu wyrządzona szkoda, może żądać od podmiotu odpowiedzialnego za to zagrożenie lub naruszenie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności przez zamontowanie instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem.
Łukasz Smaga