Sprawozdawca: Javier GARAT PÉREZ
| Wniosek o konsultację |
Pismo prezydencji hiszpańskiej w Radzie, 30.1.2023 |
| Podstawa prawna |
Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej |
| Sekcja odpowiedzialna |
Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego |
| Data przyjęcia przez sekcję |
28.6.2023 |
| Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się) |
38/6/1 |
| Data przyjęcia na sesji plenarnej |
12/07/2023 |
|
Sesja plenarna nr Wynik głosowania
|
580 |
| (za/przeciw/wstrzymało się) |
155/0/0 |
1. Wnioski i zalecenia
1.1. EKES z zadowoleniem przyjmuje strategię transformacji energetycznej unijnego sektora rybołówstwa i akwakultury 1 . Uznaje potrzebę obniżenia emisji CO2 i w pełni popiera poszukiwanie alternatywnych, zrównoważonych, odnawialnych i opłacalnych źródeł energii, a także zmniejszenie zależności energetycznej od państw trzecich. Wzywa społeczeństwo, przedsiębiorstwa oraz szczególnie sektor rybołówstwa, by przyczyniły się do osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r.
1.2. EKES przypomina, że branża rybacka jest częścią rozwiązania, które ma złagodzić skutki zmiany klimatu: rybacy dostarczają jedno z najzdrowszych białek zwierzęcych charakteryzujących się jednym z najniższych śladów węglowych. W istocie według danych Konferencji Narodów Zjednoczonych do spraw Handlu i Rozwoju (UNCTAD) - w 2023 r. emisje tego sektora stanowią 0,1 % - 0,5 % łącznych emisji na świecie. Zwłaszcza flota europejska zmniejszyła emisje o 50 % od 1990 r. 2 Dlatego też jest to sektor o kluczowym znaczeniu strategicznym dla społeczeństwa i jest niezbędny do zaopatrzenia ludności w żywność i do promowania zdrowego sposobu odżywiania. W związku z tym EKES wzywa do dalszych wysiłków na rzecz zwiększenia efektywności energetycznej i ograniczenia emisji.
1.3. EKES apeluje o opracowanie odpowiedniego i realistycznego harmonogramu dekarbonizacji, który przewidywałby równoczesny postęp technologiczny, logistyczny i legislacyjny. W przeciwnym razie nastąpi nieproporcjonalny wzrost kosztów (które nie mogą wpływać na ceny sprzedaży ryb, gdyż stałyby się one towarem luksusowym), a także dojdzie do strat z tytułu prowadzenia działalności, do niepewności zatrudnienia i do bezrobocia. Koszty transformacji nie powinny być niemożliwe do udźwignięcia dla przedsiębiorców i pracowników w różnych sektorach morskich ani też nie powinny pozostawiać nikogo w tyle.
1.4. EKES przyznaje, że największym wyzwaniem dla sektora rybołówstwa jest rozwój i dostępność na całym świecie alternatywnych i innowacyjnych technologii ekologicznych, nowych paliw i neutralnych pod względem emisji dwutlenku węgla źródeł energii. Rozwój takich paliw i niezbędnej infrastruktury ma kluczowe znaczenie dla przeprowadzenia dekarbonizacji. EKES postrzega hybrydyzację jako rozwiązanie pośrednie, choć nie pociąga ona za sobą natychmiastowego odejścia od paliw kopalnych.
1.5. Komitet podkreśla, że europejskie i krajowe organy administracji mogą posłużyć się wachlarzem różnych rozwiązań energetycznych, by sprostać wyzwaniom klimatycznym. Obecnie 100 % statków rybackich napędzanych jest ciężkim olejem napędowym. Według specjalistów odnawialne paliwa niskoemisyjne i nieprodukowane z roślin są w perspektywie krótkoterminowej najbardziej realną alternatywą dla sektora rybołówstwa, która umożliwi mu odejście od paliw kopalnych, chociaż obecnie ich ceny są praktycznie dwukrotnie wyższe od cen ciężkiego oleju napędowego, a dostępność jest wciąż bardzo niska. W sytuacji, gdy lotnictwo podąża odrębną ścieżką rozwoju zrównoważonych paliw lotniczych (SAF), a inne technologie, takie jak wodór i energia elektryczna, są lepiej dostosowane do sektorów takich jak odpowiednio żegluga i transport drogowy niż do statków rybackich, EKES wzywa do nadania wyraźnego sygnału politycznego, który kierowałby te zastępcze paliwa w pierwszej kolejności do tych ostatnich, a nie tych pierwszych. Zaznacza, że niemożliwe będzie osiągnięcie ambitnych celów wytyczonych w Europejskim Zielonym Ładzie oraz w pakiecie "Gotowi na 55" dopóty, dopóki nie zostaną rozwinięte paliwa alternatywne 3 .
1.6. EKES uważa, że ogromny koszt dekarbonizacji takiego sektora jak rybołówstwo, które jest bardzo trudne do elektryfikacji, znacznie wykracza poza zakres finansowania europejskiego. Wyzwaniem będzie utrzymanie funkcjonowania tego sektora, a także jego wkładu w bezpieczeństwo żywnościowe. Niezbędne jest zapewnienie wszystkim państwom członkowskim i ich flotom wsparcia instytucjonalnego oraz ukierunkowanych środków finansowania i udzielania pożyczek. W związku z tym EKES jest zaniepokojony obecnymi ograniczeniami Europejskiego Funduszu Morskiego, Rybackiego i Akwakultury (EFMRA), który - jak zauważyła sama Komisja - nie służy przeprowadzeniu tej transformacji. Ponadto Komitet wnosi, by z myślą o pokryciu tych kosztów rozważono inne źródła finansowania, takie jak Europejski Bank Centralny, a także by wykorzystano pobór ceł do dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 i by uruchomiono środki związane z opodatkowaniem energii, przeznaczając je na sektor rybołówstwa. Przypomina, że flota rybacka w Europie ma średnio 31,5 lat 4 , i zwraca się do Komisji Europejskiej, by zaproponowała utworzenie nadzwyczajnego funduszu, który przyspieszyłby dekarbonizację. Apeluje również o większą komplementarność między istniejącymi politykami a funduszami spójności i rozwoju regionalnego, aby pomóc w ukierunkowaniu środków i uniknąć konkurencji między regionami.
1.7. EKES zwraca uwagę, że każda zmiana źródła energii będzie wymagać nowych statków o niespotykanej dotąd konstrukcji i o większej pojemności na pokładzie ("pojemność brutto"), by zmieścić nowe maszyny. Niemniej definicja zdolności połowowej oraz jej ograniczenia określone we wspólnej polityce rybołówstwa utrudniają takie postępy. W związku z tym Komitet wzywa Komisję Europejską do dokonania przeglądu definicji zdolności połowowej, aby móc wdrożyć nowe technologie związane z transformacją energetyczną.
1.8. Apeluje ponadto, by UE nie wprowadzała podatków od paliwa (ciężkiego oleju napędowego) wykorzystywanego w działalności połowowej do czasu, aż nowe technologie napędowe będą dostępne na rynku, a ramy prawne umożliwią ich modernizację, instalację i zastosowanie.
1.9. Komitet wyraża uznanie dla propozycji Komisji dotyczącej ustanowienia nowego wielostronnego partnerstwa na rzecz transformacji energetycznej. Sądzi, że niezbędne jest przeprowadzenie konsultacji nie tylko z sektorem rybołówstwa, lecz także ze związkami zawodowymi pracowników, specjalistami technicznymi, stoczniami, inżynierami i portami w celu znalezienia konkretnych, praktycznych i zrównoważonych rozwiązań. Wzywa do opracowania kompleksowego planu wzmocnienia europejskich zdolności budowy przyjaznych dla środowiska statków rybackich, uwzględniającego szczególnie korzystne opodatkowanie stoczni.
1.10. Apeluje zwłaszcza o inicjowanie projektów pilotażowych w zakresie nowych źródeł energii, o budowanie innowacyjnych łańcuchów wartości przemysłu morskiego, o przybliżenie użytkownikom nieznanych im nowych technologii, o tworzenie zrównoważonych miejsc pracy dzięki rozwojowi nowej działalności przemysłowej i o wzmacnianie gospodarki o obiegu zamkniętym. Wzywa też do przeznaczenia środków na doskonalenie zawodowe załóg statków, tak by potrafiły w bezpieczny i skuteczny sposób obchodzić się z nowymi technologiami na pokładzie. Jedynym sposobem sprawiedliwego ponoszenia skutków transformacji jest uniknięcie sytuacji, w której obciążałaby ona nieproporcjonalnie pracowników lub przedsiębiorstwa.
1.11. EKES pragnie wykorzystać niniejszą opinię rozpoznawczą do uwzględnienia problemu dekarbonizacji w szerszych ramach strategicznych. W ostatnim rozdziale przedstawiono wizję przyszłości zrównoważonego unijnego sektora rybołówstwa, która powinna przyświecać przyszłym pracom Komitetu.
2. Kontekst ogólny
2.1. Dnia 21 lutego 2023 r. Komisja Europejska opublikowała strategię transformacji energetycznej unijnego sektora rybołówstwa i akwakultury. W strategii podkreślono potrzebę zmniejszenia zależności od paliw kopalnych oraz potrzebę jak najszybszego przejścia na odnawialne i niskoemisyjne źródła energii zgodnie z dążeniem do osiągnięcia neutralności klimatycznej w UE do 2050 r. wytyczonym w Europejskim Zielonym Ładzie.
2.2. Komisja zauważa, że energia jest jednym z głównych składników kosztów operacyjnych unijnego sektora rybołówstwa i akwakultury. Wzrost cen energii spowodował, że ceny oleju napędowego w transporcie morskim dla statków podskoczyły w 2022 r. ponad dwukrotnie w porównaniu ze średnimi cenami odnotowanymi w 2021 r., co sprawiło, że rentowność unijnej floty i działalności w zakresie akwakultury znalazła się pod ogromną presją. W związku z tym około 40 % floty przybrzeżnej, 66 % floty pełnomorskiej i 87 % floty dalekomorskiej straciło rentowność w stosunku do cen energii w 2022 r. Dlatego też, aby kontynuować działalność, spora część sektora rybołówstwa i akwakultury musiała polegać na pomocy finansowej ze strony państw członkowskich i na dostępnych instrumentach finansowych UE.
2.3. Komisja Europejska podkreśla w tym kontekście słabość strukturalną unijnego sektora rybołówstwa i akwakultury. Aby zmienić sytuację, w komunikacie zaproponowano różne kierunki działania:
- innowacyjne technologie i praktyki na rzecz transformacji energetycznej,
- ramy regulacyjne i finansowe dla rybołówstwa dostosowane do transformacji energetycznej,
- wskazanie wyzwań i barier związanych z transformacją energetyczną oraz rozwiązanie tych kwestii,
- ułatwienie transformacji energetycznej w sektorze rybołówstwa: tworzenie platform i prowadzenie badań.
3. Uwagi ogólne
Emisje
3.1. EKES popiera zobowiązanie do osiągnięcia neutralności pod względem śladu węglowego do 2050 r. i podkreśla potrzebę przyspieszenia transformacji energetycznej i dekarbonizacji sektora rybołówstwa. Transformacja musi być zrównoważona, aby koszty modernizacji były podzielone między podmiotami gospodarczymi w taki sposób, by nie zakłócać operacyjności. Ponadto musi być wykonalna i uwzględniać specyfikę floty (w szczególności wielkość i eksploatację statku), tak aby w strukturze produkcyjnej można było zastosować nowe technologie w celu wprowadzenia nowych mechanizmów napędu.
3.2. Podczas gdy w ostatnich latach na całym świecie wzrosły emisje gazów cieplarnianych z sektora transportu morskiego, emisje floty rybackiej UE obniżyły się nawet o 50 % 5 dzięki poprawie efektywności energetycznej (zob. przykłady w pkt 4.11 i 4.12) i zmniejszeniu wielkości floty. Co się tyczy tej ostatniej kwestii, pomimo rozszerzeń UE - w 2020 r. liczba statków w UE wynosiła 73 716 6 w porównaniu z 103 834 w 1996 r., co oznacza zmniejszenie liczby statków rybackich o 30 tys. w ciągu 25 lat, przy czym zaledwie 56 111 z nich prowadziło połowy (75 % z nich poniżej 12 metrów). Dane europejskie wyglądają jeszcze skromniej w porównaniu z danymi globalnymi, gdyż w 2020 r. flota na całym świecie liczyła 4,1 mln statków rybackich 7 . Szacuje się, że największą flotę rybacką na świecie mają Chiny (564 tys. statków). Jeśli chodzi o produkcję rybołówstwa, w 2020 r. Chiny odpowiadały za prawie 15 % światowych połowów w porównaniu z 4 % UE. W związku z tym zasadnicze znaczenie ma utrzymanie nowoczesnej i konkurencyjnej europejskiej floty rybackiej.
3.3. Komitet uważa, że bardzo ważne jest określenie roku bazowego, by można było oszacować postępy w redukcji emisji CO2 floty tak, by nie penalizować tego sektora, uznać podjęte wysiłki i wspierać go na drodze do neutralności emisyjnej. EKES dostrzega poczynione od 1990 r. postępy floty UE na drodze do neutralności klimatycznej. Dlatego też uważa, że wyznaczenie 2005 lub 2008 jako roku bazowego dla redukcji emisji przez sektor rybołówstwa uniemożliwiłoby uznanie osiągniętego postępu i byłoby niekorzystne dla tego sektora z uwagi na jego specyfikę i związane z nim ograniczenia.
Przestawienie się na odnawialne i niskoemisyjne lub bezemisyjne źródła energii
3.4. Sektor rybołówstwa jest w pełni zależny od paliw kopalnych, co oznacza, że wszelkie rozwiązania należy rozważyć w perspektywie średnio- i długoterminowej. Biorąc jednak pod uwagę konieczność przeciwdziałania zmianie klimatu i wykorzystując postęp technologiczny w innych sektorach, należy niezwłocznie rozpocząć poszukiwanie rozwiązań dla sektora rybołówstwa i wesprzeć te działania za pośrednictwem nadzwyczajnego funduszu w celu przyspieszenia dekarbonizacji.
3.5. EKES zaznacza, że bardziej realistyczne w perspektywie krótkoterminowej są rozwiązania mieszane, takie jak wprowadzenie silników hybrydowych i uzupełniających lub dodatkowych technologii energii odnawialnej (słonecznej, wiatrowej, elektrycznej) oraz zastosowanie zaawansowanych paliw alternatywnych (nieprodukowanych z roślin spożywczych i pastewnych).
3.6. Komitet uwypukla paliwa odnawialne i niskoemisyjne ze względu na ich kompatybilność z konwencjonalnymi silnikami spalinowymi oraz z istniejącymi systemami zaopatrzenia i ich produkcją. Ponadto ich dystrybucja może odbywać się z wykorzystaniem już istniejących zakładów przemysłowych takich jak rafinerie. Zwiększają one również niezależność energetyczną Europy, ponieważ do ich produkcji wykorzystuje się lokalne surowce, w przeciwieństwie do ropy naftowej lub minerałów potrzebnych do produkcji baterii. Te paliwa otwierają również duże możliwości tworzenia miejsc pracy i bogactwa przemysłowego, a ich rola może mieć kluczowe znaczenie dla ożywienia europejskiej gospodarki. Należy jednak pamiętać, że obecnie odnawialne paliwa niskoemisyjne są droższe niż olej napędowy do silników wysokoprężnych, a ich dostępność jest nadal bardzo niska.
3.7. EKES podkreśla, że ceny niektórych nowych alternatywnych źródeł napędu, takich jak energia elektryczna, wzrosły przed niczym niesprowokowaną inwazją Rosji na Ukrainę. UE musi zatem mieć na uwadze, że przejście z paliw kopalnych na inne odnawialne źródła energii nie zawsze będzie iść w parze z obniżeniem kosztów.
Konieczność odnowienia floty i zapewnienia odpowiednich mechanizmów finansowania
3.8. Konieczne jest nie tylko zniwelowanie luk w wiedzy technologicznej i innowacji, lecz również zajęcie się czynnikiem ograniczającym cechującym obecną europejską flotę rybacką, czyli tym, że statki mają średnio więcej niż 30 lat. Uniemożliwia to armatorom wzięcie pod uwagę większości możliwych inwestycji w modernizację. EKES uważa, że sama zmiana silnika na tak starych statkach nie jest ani wystarczająca, ani wykonalna. W związku z tym niezbędne jest zajęcie się planem odnowienia floty UE w celu zakończenia procesu tworzenia zrównoważonego rybołówstwa za pomocą nowoczesnych statków na miarę XXI wieku. Ta strategia przyczyniłaby się również do poprawy perspektyw społeczno-gospodarczych floty.
3.9. Komitet z zadowoleniem przyjmuje propozycję Komisji w sprawie opracowania specjalnego przewodnika i bazy danych na temat unijnego finansowania transformacji energetycznej i jego instrumentów. Unijny program "Horyzont Europa" nie przewiduje jednak obecnie specjalnego zaproszenia do składania wniosków dotyczących rybołówstwa. Ponadto nowy EFMRA przewiduje poważne ograniczenia w finansowaniu, ponieważ zapewnia jedynie niskie stawki pomocy na inwestycje we floty, a dotacje są uzależnione od wielkości statków (na przykład środki na wymianę silników przeznaczone są wyłącznie dla statków o wielkości poniżej 24 m). Ponadto finansowanie jest w dużym stopniu zależne od takich czynników jak równowaga floty, brak poważnych naruszeń i zdolność połowowa, którą niestety nadal niewłaściwie się mierzy. W związku z powyższym EKES sądzi, że konieczne jest stworzenie specjalnego funduszu i linii kredytowych na modernizację i odnowienie floty.
Przeszkody utrudniające transformację energetyczną
3.10. Alternatywne źródła energii wymagają z reguły większej przestrzeni i stanowią dodatkowe zagrożenie dla bezpieczeństwa na pokładzie. Niemniej w przeciwieństwie do sektora żeglugi sektor rybołówstwa podlega w UE ograniczeniom pod względem pojemności brutto (przestrzeni), co jeszcze bardziej utrudnia wprowadzanie nowych technologii i dokonywanie inwestycji na statkach. W tym względzie należy zauważyć, że jeszcze trudniejsze jest stosowanie niektórych technologii dekarbonizacji na statkach służących do rybołówstwa łodziowego.
3.11. EKES podkreśla, że nieodpowiednia definicja zdolności połowowej we wspólnej polityce rybołówstwa (WPRyb) utrudnia nie tylko ogólnie modernizację floty w celu wprowadzenia nowych technologii, lecz również poprawę warunków socjalnych i bezpieczeństwa. Powierzchnia pokładu przeznaczona na kuchnię, kabiny, toalety lub miejsca wypoczynku, która nie ma nic wspólnego ze zdolnością do połowu lub magazynowania ryb, jest obecnie obliczana na potrzeby zdolności połowowej. WPRyb stoi w wyraźnej sprzeczności z wymogami określonymi w przepisach socjalnych 8 , takich jak Konwencja MOP dotycząca pracy w sektorze rybołówstwa C188.
3.12. Komitet jest zdania, że w strategii transformacji energetycznej należy uwzględnić powyższe czynniki i zaproponować przegląd środków dotyczących pojemności, aby umożliwić wprowadzenie nowych technologii i modernizację floty. Ewentualne nowe środki to pojemność netto czy rozwiązania stosowane w Norwegii i Islandii, które wyłączają z obliczeń miejsca przeznaczone na rekreację i wypoczynek pracowników na podstawie takich czynników jak przyznana kwota lub wielkość statku. Przegląd ułatwiłby również zwiększenie komfortu życia na statkach w celu zwiększenia atrakcyjności sektora dla młodej siły roboczej, zajęcia się przepaścią pokoleniową i włączenia kobiet do sektora rybołówstwa.
Opodatkowanie paliw tradycyjnych
3.13. Ze względu na to, że nowa konstrukcja będzie dla właścicieli statków w UE ryzykownym przedsięwzięciem ekonomicznym, Komitet zwraca się o przyjęcie strategii politycznych, które dadzą im pewność prawa. Istotne jest zatem powstrzymanie się od wprowadzania nowych podatków od tradycyjnego paliwa stosowanego w rybołówstwie (ciężkiego oleju napędowego) dopóty, dopóki nie będą dostępne na rynku nowe technologie napędowe i paliwa i dopóki nie zostaną dopracowane ramy prawne umożliwiające niezbędną renowację. W przeciwnym razie sektor zostanie narażony na szwank.
Partnerstwo na rzecz transformacji energetycznej w unijnym sektorze rybołówstwa i akwakultury
3.14. W sektorze brakuje wytycznych ze strony dostawców technologii czy też decydentów odnośnie do kierunku, w którym powinna zmierzać dekarbonizacja. Dlatego też EKES z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę Komisji dotyczącą powołania grupy ekspertów, która doradzałaby w sprawie różnych dostępnych alternatyw, przyszłych postępów, rynku itp. Szczególnie ważne byłoby wskazanie technologii, które byłyby najlepsze dla każdego segmentu floty i regionu, gdyż konieczne może być połączenie różnych źródeł energii. Ponadto przydatne będzie prowadzenie kampanii informacyjnych i uświadamiających dla łańcucha przemysłu morskiego, aby zachęcić do dekarbonizacji.
Niebieska gospodarka
3.15. Niebieska gospodarka obejmuje wszystkie rodzaje działalności gospodarczej zależne od morza. Poszczególne sektory składające się na niebieską gospodarkę są od siebie zależne (rybołówstwo, biotechnologia, żegluga, transport morski, akwakultura, stocznie, łańcuch dostaw, logistyka i transport), gdyż bazują na tych samych umiejętnościach, wspólnej infrastrukturze (porty, sieci logistyczne i dystrybucja energii elektrycznej) oraz na zrównoważonym wykorzystaniu zasobów morskich. EKES podkreśla potrzebę realizacji całościowej strategii dekarbonizacji, która będzie zmierzać do osiągnięcia synergii między różnymi ogniwami łańcucha. Ponadto wzywa do zapewnienia odpowiednich zasobów ludzkich i umiejętności w zakresie projektowania, budowy i eksploatacji nowoczesnych statków. Niezbędne jest przyciągnięcie wykwalifikowanej siły roboczej.
4. Uwagi szczegółowe
Paliwa zaawansowane
4.1. EKES podkreśla potencjał paliw zaawansowanych nieprodukowanych z roślin spożywczych i pastewnych z punktu widzenia gospodarki o obiegu zamkniętym, przeciwdziałania wyludnianiu się wiejskich obszarów przybrzeżnych oraz, rzecz jasna, zwiększenia niezależności energetycznej UE. W rzeczywistości, zgodnie z wytyczonymi przez UE celami w zakresie neutralności pod względem emisji dwutlenku węgla, przy spalaniu w silnikach paliw alternatywnych emisje CO2 mogą spaść do zera, jeśli paliwa te są produkowane z wykorzystaniem odnawialnej energii elektrycznej.
4.2. Z różnych powodów Komisja ogranicza stosowanie biopaliw pochodzenia roślinnego, co EKES przyjął z zadowoleniem w różnych opiniach. Nie ma jednak jasnej strategii rozwoju i wprowadzania paliw alternatywnych, co byłoby ważne nie tylko dla sektora rybołówstwa, ale również dla innych gałęzi przemysłu. Brak również ustalonych priorytetów co do tego, które z sektorów, w których trudno jest obniżyć emisyjność (rybołówstwo jest jednym z nich), powinny mieć priorytetowy dostęp do takich paliw. Utrudnia to wysiłki sektora rybołówstwa na rzecz jak najszybszej dekarbonizacji. EKES zwraca uwagę, że odnawialne paliwa niskoemisyjne są rozsądnym rozwiązaniem na drodze do dekarbonizacji sektorów, które trudno poddają się elektryfikacji, takich jak rybołówstwo. Zaawansowane paliwa alternatywne, które nie są produkowane z roślin spożywczych ani pastewnych, będą droższe ze względu na ich niedobór i bardziej wymagającą technologię. Komitet już wcześniej podkreślił 9 , że z uwagi na to należy zmniejszyć lukę cenową między paliwami kopalnymi i alternatywnymi, a czystsze paliwa muszą stać się bardziej przystępne cenowo i powszechniej dostępne.
4.3. EKES zaznacza, że obecnie stosowany biodiesel pochodzi z upraw (olej palmowy, rzepak, soja i słonecznik), które nie nadają się do pełnej dekarbonizacji; ponadto nie ma wystarczającej ilości surowców. Rozwiązaniem (jeszcze niedostępnym) byłoby zmieszanie obecnego oleju napędowego do silników wysokoprężnych z coraz większą ilością e-diesla, syntetycznego paliwa wytwarzanego z wodoru elektrolitycznego i wychwyconego CO2. Te ekopaliwa są produkowane z dwutlenku węgla, który został uprzednio wychwycony z atmosfery lub w toku procesów przemysłowych, w których wytwarza się CO2, jeszcze przed jego uwolnieniem.
4.4. Produkcja zrównoważonych paliw zaawansowanych nie będzie początkowo wystarczająca do zaspokojenia popytu sektora rybołówstwa. Szacuje się, że w 2050 r. będzie to 50 mln ton na całym świecie (transport morski zużywa obecnie około 300 mln ton, a ciężki transport drogowy - około 900 mln ton). Oczekuje się jednak, że do tego czasu samochody ciężarowe zostaną zelektryfikowane, w związku z czym można się spodziewać, że cała ilość przeznaczona zostanie dla transportu morskiego. W 2020 r. sektor rybołówstwa w Europie zużył około 1 900 mln litrów oleju napędowego do silników wysokoprężnych na użytek morski. Należy podjąć odpowiednie decyzje polityczne, aby zagwarantować, że priorytety faktycznie zostaną w ten sposób ustawione.
4.5. Dlatego też EKES wzywa do przyspieszenia rozwoju i produkcji zaawansowanych paliw, które nie opierają się na uprawach roślin spożywczych i pastewnych 10 , oraz do podjęcia jasnej decyzji politycznej przyznającej statkom rybackim priorytetowy dostęp do tych zaawansowanych paliw po przystępnej cenie.
Alternatywa dla dekarbonizacji: alternatywne układy napędowe
4.6. Na całym świecie podejmowane są różne inicjatywy energetyczne; niemniej większość z nich to projekty pilotażowe, które stawiają przed sektorem rybołówstwa wyzwania w zakresie instalacji i eksploatacji. Trzeba również zmierzyć się z kolejnym wyzwaniem, którym jest rozwój infrastruktury do ładowania statków rybackich w Europie i portach rybackich państw trzecich, podobnie jak w przypadku pojazdów lądowych. W związku z tym EKES z zadowoleniem przyjmuje zainicjowane projekty pilotażowe dotyczące ładowania na pełnym morzu za pomocą boi lub morskich farm wiatrowych 11 . Dzięki temu możliwe będzie naładowanie akumulatora statku elektrycznego lub hybrydowego bez konieczności zbliżania się do portu.
4.7. Jako paliwo żeglugowe stosuje się już skroplony gaz ziemny (LNG), ponieważ jest on już produkowany i istnieje odpowiednia do tego infrastruktura, zwłaszcza w Europie. Z niedawnego badania 12 wynika jednak, że chociaż silniki LNG emitują o 25 % mniej CO2 niż olej napędowy do silników wysokoprężnych na jednostkę mocy silnika, ten gaz składa się w dużej mierze z metanu, którego efekt cieplarniany jest znacznie większy niż w przypadku CO2. W badaniu oszacowano, że w okresie stu lat korzyści płynące ze stosowania LNG pod względem emisji gazów cieplarnianych wyniosłyby jedynie 15 %. Dlatego LNG jest ważnym krokiem naprzód, lecz nie można uznać go za ostateczne rozwiązanie w perspektywie długoterminowej. Ponadto należy go mieszać z biometanem i e-metanem, które są rzadkimi i kosztownymi paliwami. Zbiorniki są trzy razy większe niż zwykle i instalowane na pokładzie, co powoduje problemy z ładownością i bezpieczeństwem.
4.8. Choć amoniak też nie jest realną alternatywą jako sposób zasilania, to Komitet dostrzega jego wagę w procesie dekarbonizacji. Chłodzenie przy użyciu amoniaku jest powszechne na dużych statkach rybackich, szczególnie tych, na których zamraża lub przetwarza się połowy na pokładzie. To źródło energii jest przyjazne dla środowiska, ponieważ nie stwierdzono żadnego wpływu na warstwę ozonową. Jest to jednak gaz, w związku z czym zasadnicze znaczenie ma zwiększenie bezpieczeństwa statków rybackich i zapobieganie wyciekom.
4.9. W sektorze rybołówstwa również wodór (H2) wydaje się nierealnym rozwiązaniem, a w przypadku statków handlowych - wręcz trudnym do zastosowania. Głównym powodem jest to, że wymagałby zbiorników magazynowych czterokrotnie większych niż w przypadku paliw kopalnych. Na szczególną uwagę zasługują jednak układy zasilania z wodorowym ogniwem paliwowym. Jest to urządzenie elektrochemiczne, które bezpośrednio przekształca energię chemiczną w elektryczną. Zachodzący proces elektrochemiczny jest wysoce wydajny i ma minimalny wpływ na środowisko, zwłaszcza jeżeli elektroliza (która wymaga energii) zachodzi dzięki źródłom słonecznym lub wiatrowym. EKES uważa, że interesujące byłoby przeanalizowanie możliwości rozwoju tej technologii dla statków rybackich, w tym jej wykorzystania jako pomocniczego źródła zasilania na pokładzie.
4.10. Jeśli chodzi o nowo budowane statki, Komitet zachęca do poszukiwania i wdrażania rozwiązań technologicznych dla statków handlowych. Na przykład wydaje się, że metanol może być stosowany w silnikach dwupaliwowych, zakładając, że wykorzystany zostanie olej napędowy i że dodana zostanie mieszanina metanolu, gdy dostępny będzie zielony metanol. Inne możliwe technologie i obszary usprawnień to: statki rybackie wspomagane przez żagle, ulepszona hydrodynamika, udoskonalone systemy energetyczne takie jak przestawienie się z urządzeń mechanicznych i hydraulicznych na elektryczne, a także lekka konstrukcja i lekkie materiały (na przykład niewykonane z metalu rozpornice).
4.11. Należy również podkreślić, że sektor rybołówstwa od dziesięcioleci współpracuje ze środowiskiem naukowym w celu poprawy projektowania i efektywności narzędzi połowowych. Dzięki zwiększeniu selektywności, ograniczeniu kontaktu z dnem morskim lub oporu w żegludze, a także dzięki mniejszemu zużyciu paliwa osiągnięto już znaczny postęp techniczny z zastosowaniem wielu innowacyjnych technik połowowych 13 . Przykładem nowatorskich narzędzi połowowych są semipelagiczne rozpornice, które mogą wyeliminować kontakt z dnem morskim, gdyż są stosowane w odległości 2-5 m od dna. Ta technika ma znacznie mniejszy wpływ na ekosystemy denne i powoduje mniej przyłowów. Zmniejsza również zużycie paliwa, a tym samym zanieczyszczenie i emisje gazów cieplarnianych.
4.12. Komitet przypomina, że zmniejszenie śladu ekologicznego rybołówstwa będzie zależało nie tylko od działań związanych z napędem. Dlatego też UE powinna inwestować w nowe komercyjne zastosowania produktów pochodzenia morskiego (leki, kosmetyki itp.) w celu maksymalnego spożytkowania złowionych ryb. Powinna równocześnie zachęcać przedsiębiorstwa do zakupu materiałów, które można poddać recyklingowi, krzewić inicjatywy w zakresie gospodarki o obiegu zamkniętym na pokładach statków w celu ponownego wykorzystania odpadów oraz finansować takie programy jak "Połów śmieci" 14 . Dzięki poprawie stanu stad ryb zmniejszono również nakład połowowy i - tym samym - czas połowu oraz zużycie paliwa. Na podobnej zasadzie można obniżyć emisje, optymalizując zarządzanie flotą i logistykę (redukcja emisji gazów cieplarnianych o 5-50 %) oraz czas trwania rejsu połowowego (redukcja emisji gazów cieplarnianych o 1-10 %) 15 .
4.13. EKES odnotowuje, że niektóre nowe technologie oferują statkom rybackim ograniczoną autonomię. Na przykład obecne prototypy energii elektrycznej zapewniają jedynie pięcio-sześciogodzinny przedział czasowy niewystarczający do całego dnia połowu (który może trwać do 12-14 godzin), a tym bardziej do kilkutygodniowych rejsów połowowych. Równie istotna jest poprawa projektowania i wydajności statku.
5. "Przyjaciele ryb i rybaków": wizja przyszłości zrównoważonego sektora rybołówstwa w UE
5.1. W ostatnich latach Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny opracował strategiczne wizje w kilku obszarach: kompleksowa polityka żywnościowa 16 , zrównoważony rozwój obszarów wiejskich i miejskich 17 oraz gospodarka dobrobytu 18 . Nadszedł czas, aby opracował również długoterminową i globalną wizję zrównoważonego sektora rybołówstwa w UE, która - wraz z wszystkimi wysiłkami w zakresie różnorodności biologicznej, zrównoważonej polityki żywnościowej, zdrowia i dobrostanu, dobrych warunków pracy, zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich i miejskich oraz strategicznej autonomii - powinna zobowiązać UE do dekarbonizacji tego sektora, aby zapewnić rentowność niezbędną do realizacji Europejskiego Zielonego Ładu i Agendy 2030. Zgodnie z zaproponowaną przez FAO strategią niebieskiej transformacji i w świetle swojego szerszego apelu o ustanowienie europejskiego niebieskiego ładu Komitet podkreśla, że należy zadbać o to, by systemy żywności pochodzenia wodnego przyczyniały się do zdrowego, bezpiecznego, bogatego w składniki odżywcze i przystępnego cenowo odżywiania wszystkich osób i by zwiększać ten wkład w sposób zrównoważony. Docelowo należy zmniejszyć uzależnienie rynku UE od przywozu ryb.
5.2. EKES pragnie wykorzystać niniejszą opinię rozpoznawczą do uwzględnienia problemu dekarbonizacji w szerszych ramach strategicznych. Należy wdrożyć kompleksowe podejście do zrównoważonego rybołówstwa w następujących sześciu obszarach:
5.2.1. Różnorodność biologiczna
Zgodnie z celem zrównoważonego rozwoju nr 14 "Życie pod wodą" i w związku z historycznym porozumieniem COP15 w sprawie różnorodności biologicznej 19 EKES potwierdza niezachwiane zaangażowanie w utrzymanie zdrowych i wydajnych stad ryb oraz w promowanie innych aspektów związanych z różnorodnością biologiczną w sektorze rybołówstwa. Wszystkie gatunki eksploatowane w celach handlowych powinny osiągnąć maksymalny podtrzymywalny połów (MSY) lub wyższy poziom w możliwie najkrótszym terminie, by utrzymać długoterminową rentowność poszczególnych flot rybackich. W związku z tym naukowcy przeprowadzający oceny w ramach Międzynarodowej Rady Badań Morza (ICES) oraz Komitetu Naukowo-Technicznego i Ekonomicznego ds. Rybołówstwa (STECF) powinni
dysponować niezbędnymi zasobami, aby mogli uzupełniać brakujące dane. W przypadku gdy nie ma wystarczających danych naukowych, do zarządzania zasobami rybnymi będzie się systematycznie stosować zasadę ostrożności, w tym ograniczenie połowów, jeśli tak zalecą naukowcy. W razie potrzeby programy złomowania, dysponujące odpowiednimi zasobami budżetowymi w celu dostosowania wielkości floty do dostępnych uprawnień do połowów, będą uwzględniały możliwość przekwalifikowania członków załogi.
5.2.2. Dekarbonizacja
Unijny sektor rybołówstwa powinien zobowiązać się do osiągnięcia neutralności emisyjnej 2 w 2050 r. dzięki realizacji unijnych celów transformacji energetycznej, przy wsparciu ze strony innowacji i technologii. Kompleksowe zbadanie stanu techniki i dostępnych technologii jest pierwszym krokiem do znalezienia rozwiązania dostosowanego do indywidualnych potrzeb (zamiast uniwersalnego podejścia) dla każdego segmentu floty.
5.2.3. Godziwe wynagrodzenie, bezpieczeństwo i warunki pracy
Rybacy otrzymają niezbędne narzędzia i wytyczne, by skupić się na zbliżającej się transformacji, która powinna się dokonać. Należy ich jednak wspierać - zarówno podczas dekarbonizacji, jak i szerszych procesów transformacji strukturalnej. Priorytetem jest odnowienie statków rybackich, by poprawić warunki mieszkania, życia i bezpieczeństwo na pokładzie, co uatrakcyjni ten sektor, a tym samym umożliwi wymianę pokoleń. Inne niezbędne usprawnienia związane z dekarbonizacją obejmują przejście z systemów napędowych i pomocniczych na bardziej zaawansowane i wydajniejsze systemy oraz stosowanie nowoczesnych, energooszczędnych i selektywnych narzędzi połowowych niemających negatywnego wpływu na zdrowie i różnorodność biologiczną szerzej pojętego ekosystemu lub mające na nie znikomy wpływ. Wymaga to przeprowadzenia na szczeblu UE kompleksowego badania dostępnych technologii na potrzeby transformacji energetycznej w sektorze rybołówstwa i akwakultury oraz zanalizowania związanych z tym kosztów i korzyści dla każdego segmentu floty, z uwzględnieniem specyfiki krajowej. Równie ważne jest przekwalifikowanie i podnoszenie kwalifikacji siły roboczej, by można było przeszkolić i przygotować pracowników przemysłu morskiego na transformację energetyczną (zgodnie z Europejskim programem na rzecz umiejętności służącym zrównoważonej konkurencyjności, sprawiedliwości społecznej i odporności). Biorąc pod uwagę niepewną sytuację gospodarczą sektora rybołówstwa w wielu częściach Europy oraz stałe zmniejszanie wielkości floty, należy opracować strategiczne plany i instrumenty, by poprawić konkurencyjność sektora oraz wspierać jego rozwój i innowacje, aby przyczynić się do zapewnienia odpowiedniego poziomu życia osobom zależnym od działalności połowowej.
5.2.4. Wiejskie i oddalone obszary przybrzeżne
Chociaż można by zdywersyfikować i częściowo przeorientować działalność na inne sektory, takie jak rybołówstwo rekreacyjne lub inne segmenty zrównoważonej turystyki - jeśli pozwala na to zagospodarowanie przestrzenne - to nie ulega wątpliwości, że rybołówstwo pozostaje głównym źródłem zatrudnienia i dochodów w wielu regionach i miejscowościach przybrzeżnych. To dotyczy nie tylko personelu pokładowego, ale również pracowników wszystkich powiązanych branż i usług. Porzucenie połowów oznaczałoby nie tylko upadek i postępujące wyludnienie tych regionów, ale także nieodwracalną utratę dziedzictwa kulturowego, które określa i determinuje istotę europejskich społeczeństw. Wszystkie zaangażowane podmioty muszą działać w sposób prowadzący do bardziej pozytywnej narracji w sektorze rybołówstwa. Ponadto akwakultura śródlądowa może stworzyć nowe możliwości gospodarcze dla obszarów wiejskich.
5.2.5. Zdrowe i zrównoważone odżywianie
Zrównoważone rybołówstwo zapewnia białka zwierzęce, które nie tylko mają najniższy ślad węglowy, ale również doskonałą wartość odżywczą. O ile obecne wzorce spożycia mięsa w Europie powinny dawać pierwszeństwo jakości nad ilością, to nie odnosi się to do spożycia ryb, które w większości przypadków jest niższe od zaleceń żywieniowych. Władze publiczne powinny jako priorytet promować spożycie ryb po cenach przystępnych dla całej populacji, zachęcając na przykład do spożywania mniej znanych gatunków. Ryby powinny być objęte obniżonym podatkiem VAT, gdyż są podstawą zdrowej i zrównoważonej diety 20 .
5.2.6. Strategiczna autonomia i rola akwakultury
Unia Europejska importuje trzy czwarte spożywanych ryb. Poza brakiem równowagi handlowej pojawia się tu problem nierównych gwarancji bezpieczeństwa zdrowotnego tego przywozu, który nie podlega identyfikowalności "od łowiska do półmiska". Aby zaradzić temu niedociągnięciu, UE powinna stosować dwustronne i wielostronne instrumenty handlowe, by przywozić wyłącznie zrównoważone produkty morskie z państw trzecich, których normy są równoważne z normami UE. To zapewni uczciwą konkurencję na równych warunkach. Sektor akwakultury ma również niezaprzeczalne możliwości zaspokajania potrzeb unijnego rynku rybołówstwa. Zrównoważony wzrost jest możliwy do osiągnięcia poprzez
zapewnienie przestrzeni dla nowych operacji dzięki odpowiedniemu planowaniu przestrzennemu oraz usprawnieniu procesu wydawania zezwoleń, który jest często zależny od kilku departamentów lub różnych szczebli (krajowego, regionalnego, lokalnego) administracji publicznej. Aby UE mogła zapewnić swoją suwerenność żywnościową, należy wykorzystać wszelkie możliwości zrównoważonego zwiększenia produkcji ryb i owoców morza.
Bruksela, dnia 12 lipca 2023 r.
