a także mając na uwadze, co następuje:(1) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/241 3 , którym ustanowiono Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (zwany dalej "Instrumentem"), weszło w życie w dniu 19 lutego 2021 r. Instrument zapewnia państwom członkowskim wsparcie finansowe służące realizacji reform i inwestycji, co pociąga za sobą impuls fiskalny finansowany przez Unię. Zgodnie z priorytetami europejskiego semestru Instrument przyczynia się do inkluzywnej odbudowy gospodarczej oraz do wdrażania zrównoważonych i pobudzających wzrost gospodarczy reform i inwestycji, w szczególności reform i inwestycji, których celem jest promowanie zielonej i cyfrowej transformacji oraz zwiększenie odporności gospodarek państw członkowskich. Pomaga również wzmocnić finanse publiczne oraz pobudzić wzrost gospodarczy i tworzenie miejsc pracy w średnim i długim okresie, a także zwiększyć spójność terytorialną wewnątrz Unii i wspierać dalsze wdrażanie Europejskiego filaru praw socjalnych. Maksymalny wkład finansowy dla poszczególnych państw członkowskich w ramach Instrumentu został zaktualizowany w dniu 30 czerwca 2022 r., zgodnie z art. 11 ust. 2 rozporządzenia (UE) 2021/241.
(2) W dniu 22 listopada 2022 r. Komisja przyjęła roczną analizę zrównoważonego wzrostu gospodarczego na 2023 r., rozpoczynaj ąc tym samym cykl europejskiego semestru na rzecz koordynacji polityki gospodarczej w 2023 r. W dniu 23 marca 2023 r. Rada Europejska zatwierdziła priorytety rocznej analizy zrównoważonego wzrostu gospodarczego na 2023 r., które są skupione wokół czterech wymiarów konkurencyjnej zrównoważo- ności. W dniu 22 listopada 2022 r., działając na podstawie rozporządzenia (UE) nr 1176/2011, Komisja przyjęła również sprawozdanie przedkładane w ramach mechanizmu ostrzegania na 2023 r., w którym wskazała Litwę jako jedno z państw członkowskich, w których mogą występować zakłócenia równowagi lub które są narażone na takie zakłócenia i w przypadku których potrzebna będzie szczegółowa ocena sytuacji. W tym samym dniu Komisja przyjęła również opinię w sprawie projektu planu budżetowego Litwy na 2023 r. Komisja przyjęła również zalecenie dotyczące zalecenia Rady w sprawie polityki gospodarczej w strefie euro, a także wniosek dotyczący wspólnego sprawozdania o zatrudnieniu na 2023 r., w którym przeanalizowano wdrażanie wytycznych dotyczących zatrudnienia i zasad Europejskiego filaru praw socjalnych. W dniu 16 maja 2023 r. Rada przyjęła zalecenie w sprawie polityki gospodarczej w strefie euro 4 ("zalecenie dla strefy euro na 2023 r."), a w dniu 13 marca 2023 r. - wspólne sprawozdanie o zatrudnieniu.
(3) Choć gospodarki Unii wykazują się niezwykłą odpornością, kontekst geopolityczny nadal wywiera negatywny wpływ. W czasie gdy Unia stanowczo popiera Ukrainę, unijny program polityki gospodarczej i społecznej skupia się na ograniczaniu w perspektywie krótkoterminowej negatywnych skutków wstrząsów energetycznych dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji, a także na kontynuowaniu działań mających na celu realizacj ę zielonej i cyfrowej transformacji, wspieranie zrównoważonego i inkluzywnego wzrostu, zachowanie stabilności makroekonomicznej oraz zwiększenie odporności w perspektywie średnioterminowej. W programie tym silny nacisk kładzie się też na zwiększenie konkurencyjno ści i wydajności Unii.
(4) W dniu 1 lutego 2023 r. Komisja wydała komunikat pt. "Plan przemysłowy Zielonego Ładu na miarę epoki neutralności emisyjnej" (zwany dalej "planem przemysłowym Zielonego Ładu"). Celem planu przemysłowego Zielonego Ładu jest pobudzenie konkurencyjno ści unijnego przemysłu neutralnego emisyjnie oraz wspieranie szybkiej transformacji w kierunku neutralności klimatycznej. Stanowi on uzupełnienie bieżących wysiłków w ramach Europejskiego Zielonego Ładu i REPowerEU. Celem planu jest również stworzenie bardziej sprzyjającego otoczenia dla zwiększenia zdolności produkcyjnych Unii w zakresie technologii i produktów neutralnych emisyjnie niezb ędnych do osiągnięcia ambitnych celów klimatycznych Unii oraz zapewnienie dostępu do odpowiednich surowców krytycznych, m.in. przez dywersyfikacj ę źródeł, właściwą eksploatację zasobów geologicznych w państwach członkowskich i maksymalny recykling surowców. Plan przemysłowy Zielonego Ładu opiera się na czterech filarach: przewidywalnym i uproszczonym otoczeniu regulacyjnym, szybszym dostępie do finansowania, podnoszeniu umiejętności oraz otwartym handlu zapewniaj ącym odporne łańcuchy dostaw. W dniu 16 marca 2023 r. Komisja wydała kolejny komunikat pt. "Długoterminowa konkurencyjno ść UE: perspektywa na przyszłość po 2030 r." oparty na dziewięciu wzajemnie potęgujących się czynnikach i mający na celu wypracowanie ram regulacyjnych sprzyjaj ących wzrostowi gospodarczemu. W komunikacie tym wyznaczono priorytety polityki nastawione na aktywne zapewnienie ulepszeń strukturalnych, dobrze ukierunkowanych inwestycji oraz środków regulacyjnych służących długoterminowej konkurencyjno ści Unii i jej państw członkowskich. Poniższe zalecenia przyczyniaj ą się do realizacji tych priorytetów.
(5) W 2023 r. europejski semestr na rzecz koordynacji polityki gospodarczej nadal rozwija się równolegle z wdrażaniem Instrumentu. Pełne wdrożenie planów odbudowy i zwiększania odporności pozostaje nieodzowne do realizacji priorytetów polityki w ramach europejskiego semestru, ponieważ plany te uwzględniają wszystkie stosowne zalecenia dla poszczególnych krajów wydane w ostatnich latach lub ich znaczną część. Zalecenia dla poszczególnych krajów na lata 2019, 2020 i 2022 pozostają równie aktualne w odniesieniu do planów odbudowy i zwiększania odporności, które są uzupełniane, aktualizowane lub zmieniane zgodnie z art. 14, 18 i 21 rozporządzenia (UE) 2021/241.
(6) Przyjęte w dniu 27 lutego 2023 r. rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/435 5 (zwane dalej "rozporządzeniem w sprawie REPowerEU") ma na celu szybkie zredukowanie uzależnienia Unii od importu paliw kopalnych z Rosji. Przyczyni się to do bezpieczeństwa energetycznego i dywersyfikacji dostaw energii w Unii przy jednoczesnym zwiększeniu wykorzystania odnawialnych źródeł energii, zdolności do magazynowania energii oraz efektywności energetycznej. Rozporządzenie w sprawie REPowerEU umożliwia państwom członkowskim dodanie do krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności nowego rozdziału REPowerEU w celu finansowania kluczowych reform i inwestycji, które pomogą w osiągnięciu celów REPowerEU. Te reformy i inwestycje przyczynią się również do pobudzenia konkurencyjno ści unijnego przemysłu neutralnego emisyjnie, zgodnie z założeniami planu przemysłowego Zielonego Ładu, oraz do realizacji zaleceń dla poszczególnych krajów w obszarze energii, wydanych w 2022 r. oraz, w stosownych przypadkach, w 2023 r. Rozporządzeniem w sprawie REPowerEU wprowadzono nową kategorię bezzwrotnego wsparcia finansowego, udostępnianego państwom członkowskim w celu finansowania nowych reform i inwestycji związanych z energią w ramach planów odbudowy i zwiększania odporności.
(7) W dniu 8 marca 2023 r. Komisja przyjęła komunikat zawierający wytyczne dotyczące polityki fiskalnej na 2024 r. (zwany dalej "komunikatem z dnia 8 marca 2023 r."). Jego celem jest wsparcie państw członkowskich w przygotowaniu programów stabilności i konwergencji, a przez to wzmocnienie koordynacji polityki. Komisja przypomniała, że ogólna klauzula wyjścia paktu stabilności i wzrostu zostanie zdezaktywowana z końcem 2023 r. Komisja zaapelowała, by w latach 2023-2024 polityka fiskalna służyła zapewnieniu średniookresowej zdolności do obsługi długu i zwiększeniu wzrostu potencjalnego w zrównowa żony sposób oraz zachęciła państwa członkowskie, aby w swoich programach stabilno ści i konwergencji na 2023 r. określiły, w jaki sposób ich plany fiskalne zapewnią przestrzeganie określonej w Traktacie wartości odniesienia wynoszącej 3 % produktu krajowego brutto (PKB) oraz zapewnią realistyczną i ciągłą redukcję długu lub utrzymanie go na ostrożnym poziomie w perspektywie średnioterminowej. Komisja wezwała również państwa członkowskie, by stopniowo wycofywa ły krajowe środki fiskalne służące ochronie gospodarstw domowych i przedsiębiorstw przed wstrząsem spowodowanym wzrostem cen energii, rozpoczynaj ąc od środków najmniej ukierunkowanych. Wskaza ła, że jeżeli przedłużenie środków wsparcia okazałoby się konieczne ze względu na ponowną presję związaną z cenami energii, państwa członkowskie powinny lepiej ukierunkowa ć takie środki na gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa znajduj ące się w trudnej sytuacji. Komisja stwierdziła, że zalecenia fiskalne będą przedstawiane w ujęciu ilościowym i zróżnicowane. Co więcej, zgodnie z propozycją przedstawioną w komunikacie z dnia 9 listopada 2022 r. w sprawie kierunków reformy unijnych ram zarządzania gospodarczego, zalecenia fiskalne byłyby formułowane na podstawie wydatków pierwotnych netto. Komisja zaleciła, by wszystkie państwa członkowskie w dalszym ciągu chroniły inwestycje finansowane z zasobów krajowych i zapewniały skuteczne wykorzystanie Instrumentu i innych funduszy unijnych, w szczególno ści w świetle zielonej i cyfrowej transformacji oraz celów dotyczących odporności. Komisja zapowiedzia ła, że zaproponuje Radzie wszczęcie procedur nadmiernego deficytu opartych na kryterium deficytu wiosną 2024 r. na podstawie danych dotyczących wyników budżetu za 2023 r., zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa.
(8) W dniu 26 kwietnia 2023 r. Komisja przedstawiła wnioski ustawodawcze mające na celu wdrożenie kompleksowej reformy unijnych przepisów dotyczących zarządzania gospodarczego. Głównym celem wniosków jest poprawa stabilności długu publicznego i wspieranie - w drodze reform i inwestycji - trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu we wszystkich państwach członkowskich. W swoich wnioskach Komisja dąży do zwiększenia poczucia odpowiedzialno ści na szczeblu krajowym, uproszczenia ram oraz skoncentrowania się w większym stopniu na perspektywie średnioterminowej, a jednocześnie do skutecznego i spójniejszego egzekwowania przepisów. Zgodnie z konkluzjami Rady z dnia 14 marca 2023 r. w sprawie kierunków reformy unijnych ram zarządzania gospodarczego celem jest zakończenie prac legislacyjnych w 2023 r.
(9) 14 maja 2021 r. Litwa przedstawiła Komisji swój krajowy plan odbudowy i zwiększania odporności, zgodnie z art. 18 ust. 1 rozporządzenia (UE) 2021/241. Na podstawie art. 19 rozporządzenia (UE) 2021/241 Komisja oceniła adekwatność, skuteczno ść, efektywno ść oraz spójność planu odbudowy i zwiększania odporno ści, zgodnie z wytycznymi dotyczącymi oceny określonymi w załączniku V do tego rozporządzenia. W dniu 20 lipca 2021 r. Rada przyjęła decyzję wykonawczą w sprawie zatwierdzenia oceny planu odbudowy i zwiększania odporno ści Litwy 6 . Uruchomienie transz jest uzależnione od przyjęcia decyzji Komisji zgodnie z art. 24 ust. 5 rozporządzenia (UE) 2021/241 stwierdzającej, że Litwa osiągnęła w zadowalaj ący sposób odpowiednie kamienie milowe i wartości docelowe określone w decyzji wykonawczej Rady. Osiągnięcie w zadowalający sposób zakłada, że działania związane z uprzednio osiągniętymi kamieniami milowymi i warto ściami docelowymi nie zostały odwrócone.
(10) W dniu 27 kwietnia 2023 r. Litwa przedłożyła swój krajowy program reform na 2023 r., a w dniu 28 kwietnia 2023 r. - swój program stabilności na 2023 r., zgodnie z art. 4 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 1466/97. W celu uwzględnienia powiązań między tymi dwoma programami poddano je równoczesnej ocenie. Zgodnie z art. 27 rozporządzenia (UE) 2021/241 krajowy program reform na 2023 r. odzwierciedla również półroczne sprawozdania Litwy z postępów w realizacji planu odbudowy i zwiększania odporno ści.
(11) W dniu 24 maja 2023 r. Komisja opublikowa ła sprawozdanie krajowe dotyczące Litwy na 2023 r. Oceniła w nim postępy Litwy we wdrażaniu stosownych zaleceń dla tego kraju przyjętych przez Radę w latach 2019-2022 oraz podsumowa ła realizację planu odbudowy i zwiększania odporności przez Litwę. Na podstawie tej analizy w sprawozdaniu krajowym wskazano luki w stosunku do wyzwań, których nie uwzględniono w planie odbudowy i zwiększania odporno ści lub uwzględniono je jedynie częściowo, a także nowe i pojawiaj ące się wyzwania. Oceniono w nim również postępy Litwy we wdrażaniu Europejskiego filaru praw socjalnych oraz w realizacji głównych celów Unii dotyczących zatrudnienia, umiejętności i ograniczania ubóstwa, a także postępy w realizacji celów Narodów Zjednoczonych w zakresie zrównowa żonego rozwoju.
(12) Komisja przeprowadziła szczegółową ocenę sytuacji dla Litwy na podstawie art. 5 rozporządzenia (UE) nr 1176/2011 i opublikowała jej wyniki 24 maja 2023 r. Komisja stwierdziła, że na Litwie nie występują zakłócenia równowagi makroekonomicznej. W ostatnim czasie wzrosły w szczególności podatności na zagrożenia związane z konkurencyjnością cen, równowagą zewnętrzną i zmianami cen nieruchomości mieszkalnych, ale ogólnie wydaje się, że są one obecnie ograniczone. Silny wpływ na gospodarkę wywołał wstrząs spowodowany cenami energii, któremu towarzyszył szybki wzrost inflacji; przewiduje się jednak, że konkurencyjność Litwy będzie powoli rosnąć wraz ze spadkiem cen energii. Saldo obrotów bieżących uległo wyraźnemu pogorszeniu w 2022 r. z powodu wyższych cen importowych energii, ale prognozuje się, że w tym roku zbliży się do równowagi. W przyszłości niewielkie deficyty obrotów bieżących nie zagrożą stabilności zewnętrznej, ponieważ saldo zobowiązań zagranicznych jest korzystne. Niemniej jednak inflacja i presja płacowa, jeżeli się utrzymaj ą, stwarzają ryzyko pogorszenia konkurencyjności Litwy, zwłaszcza że inflacja bazowa znacznie przekracza średnią w strefie euro. Ceny nieruchomości mieszkalnych znacznie wzrosły od czasu pandemii, ale nie ma oznak zawyżania cen i obecnie ich wzrost spowalnia na skutek podwyżek stóp procentowych i trwającej recesji gospodarczej. Ponadto zadłużenie gospodarstw domowych jest niskie, a sektor bankowy jest dobrze skapitalizowany i wysoce rentowny oraz odnotowuje niski poziom kredytów zagrożonych. Otoczenie polityki jest ogólnie korzystne, ale pewne działania w ramach polityki mogłyby pomóc przeciwdziałać ryzyku wynikaj ącemu ze wskazanych podatności na zagrożenia. W tym względzie istotna byłaby kontynuacja antycyklicznej polityki fiskalnej i makroostrożno- ściowej, w razie potrzeby wzmacnianej. Jednocześnie większy nacisk na wspieranie konkurencji na rynku krajowym oraz polityka mająca na celu poprawę jakości i wielkości podaży pracy mogłyby pomóc w zarządzaniu cenami i jednostkowymi kosztami pracy.
(13) Według danych zweryfikowanych przez Eurostat deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych Litwy spadł z 1,2 % PKB w 2021 r. do 0,6 % w 2022 r., natomiast dług sektora instytucji rządowych i samorządowych spadł z 43,7 % PKB na koniec 2021 r. do 38,4 % na koniec 2022 r.
(14) Na saldo sektora instytucji rządowych i samorządowych miały wpływ środki polityki fiskalnej podjęte w celu złagodzenia gospodarczych i społecznych skutków wzrostu cen energii. W 2022 r. takie środki polityki fiskalnej zmniejszaj ące dochody obejmowały rekompensatę podatku od wartości dodanej (VAT) dla gospodarstw domowych za ogrzewanie z systemów ciepłowniczych, natomiast środki polityki fiskalnej zwiększające wydatki obejmowały pułapy cenowe taryf za energię elektryczną dla gospodarstw domowych i odbiorców niebędących gospodarstwami domowymi oraz taryf za gaz ziemny dla gospodarstw domowych, a także subsydia dla przedsiębiorstw działających w sektorach, na które wpływ mają wysokie ceny energii. Komisja szacuje, że koszty budżetowe netto tych środków wyniosły w 2022 r. 1,3 % PKB. Na saldo sektora instytucji rządowych i samorządowych miały również wpływ koszty budżetowe zapewnienia tymczasowej ochrony wysiedleńcom z Ukrainy, które szacuje się na 0,3 % PKB w 2022 r. Jednocześnie szacowany koszt tymczasowych środków nadzwyczajnych wynikających z kryzysu związanego z COVID-19 spadł z 0,6 % PKB w 2021 r. do 0,4 % PKB w 2022 r.
(15) W dniu 18 czerwca 2021 Rada zaleciła, by w 2022 r. Litwa 7 kontynuowała wspierający kurs polityki fiskalnej, wykorzystuj ąc m.in. impuls zapewniony przez Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, oraz utrzymała inwestycje finansowane z zasobów krajowych. Ponadto Rada zaleciła Litwie utrzymanie pod kontrolą wzrostu wydatków bieżących finansowanych z zasobów krajowych.
(16) Według szacunków Komisji kurs polityki fiskalnej 8 w 2022 r. był restrykcyjny, na poziomie 0,9 % PKB, co było odpowiednie w kontekście wysokiej inflacji. Zgodnie z zaleceniem Rady Litwa nadal wspierała odbudowę poprzez inwestycje finansowane z Instrumentu. Wydatki finansowane z dotacji w ramach Instrumentu oraz z innych funduszy unijnych wyniosły 1,1 % PKB w 2022 r. (1,3 % PKB w 2021 r.). Inwestycje finansowane z zasobów krajowych miały neutralny wpływ na kurs polityki fiskalnej 9 . Litwa utrzymała zatem inwestycje finansowane z zasobów krajowych, zgodnie z zaleceniem Rady. Jednocześnie wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych z zasobów krajowych (po skorygowaniu o nowe działania po stronie dochodów) miał restrykcyjny wpływ na kurs polityki fiskalnej, który to wpływ wyniósł 0,9 pp. W związku z tym Litwa w wystarczaj ącym stopniu kontrolowała wzrost wydatków bieżących finansowanych z zasobów krajowych.
(17) Scenariusz makroekonomiczny, na którym oparto prognozy budżetowe w programie stabilności na 2023 r., jest zgodny z prognozą Komisji z wiosny 2023 r. na rok 2023 i kolejne lata. Rząd prognozuje, że realny PKB wzrośnie w 2023 r. o 0,5 %, a w 2024 r. - o 3,0 %. Dla porównania w prognozie Komisji z wiosny 2023 r. przewiduje się taki sam wzrost realnego PKB o 0,5 % w 2023 r. i niższy wzrost realnego PKB o 2,7 % w 2024 r., głównie ze względu na przewidywany bardziej powolny wzrost konsumpcji i inwestycji w 2024 r.
(18) W programie stabilności na 2023 r. rząd oczekuje, że deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych wzrośnie w 2023 r. do 2,2 % PKB. Wzrost w 2023 r. wynika głównie ze środków zwiększających wydatki mających na celu wspieranie gospodarstw domowych o niższych dochodach (np. podwyżki świadczeń społecznych i emerytur), a także z szacowanych niższych dochodów z podatków i składek na ubezpieczenia społeczne (wyrażonych jako udział w PKB). W programie stabilności na 2023 r. przewidziano, że relacja długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB spadnie z 38,4 % na koniec 2022 r. do 37,8 % na koniec 2023 r. W prognozie Komisji z wiosny 2023 r. przewiduje się deficyt publiczny w wysokości 1,7 % PKB w 2023 r. To deficyt mniejszy niż prognozowany w programie stabilności na 2023 r., głównie ze względu na przewidywane wyższe dochody ze składek na ubezpieczenia społeczne i nieco niższe wydatki publiczne na zużycie pośrednie i inwestycje. W prognozie Komisji z wiosny 2023 r. przewiduje się niższy poziom relacji długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB, wynoszący 37,1 % na koniec 2023 r. Różnica ta wynika z niższego prognozowanego deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych.
(19) Oczekuje się, że na ogólne saldo sektora instytucji rządowych i samorządowych w 2023 r. nadal będą miały wpływ środki podjęte w celu złagodzenia gospodarczych i społecznych skutków wzrostu cen energii. Obejmują one środki z 2022 r., których okres obowiązywania przedłużono (w szczególności pułapy cenowe taryf za energię elektryczną i gaz ziemny dla gospodarstw domowych i odbiorców niebędących gospodarstwami domowymi). W prognozie Komisji z wiosny 2023 r. przewiduje się, że koszty budżetowe netto środków wsparcia wyniosą 0,7 % PKB w 2023 r. 10 Środki w 2023 r. nie wydają się być skierowane do gospodarstw domowych lub przedsiębiorstw znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji i nie zachowują one sygnału cenowego do zmniejszenia popytu na energię i zwiększenia efektywności energetycznej. W rezultacie nie ma ukierunkowanych środków wsparcia, które należałoby uwzględnić w ocenie zgodności z zaleceniem Rady z 12 lipca 2023 r. 11 . Przewiduje się, że koszty budżetowe tymczasowej ochrony wysiedleńców z Ukrainy pozostaną na podobnym poziomie jak w 2023 r. - 0,3 % PKB.
(20) W zaleceniu z dnia 12 lipca 2022 r. Rada zaleciła Litwie podjęcie działań w celu zapewnienia, aby w 2023 r. wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych z zasobów krajowych był zgodny z ogólnie neutralnym kursem polityki 12 , przy uwzględnieniu dalszego tymczasowego i ukierunkowanego wsparcia dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw najbardziej narażonych na podwyżki cen energii oraz dla osób uciekających z Ukrainy. Jednocześnie Litwa powinna być gotowa do dostosowania wydatków bieżących do zmieniającej się sytuacji. Litwie zalecono również zwiększenie inwestycji publicznych na rzecz zielonej i cyfrowej transformacji oraz na rzecz bezpieczeństwa energetycznego, przy uwzględnieniu inicjatywy REPowerEU, m.in. poprzez wykorzystanie Instrumentu oraz innych funduszy unijnych.
(21) W prognozie Komisji z wiosny 2023 r. przewiduje się, że kurs polityki fiskalnej będzie w 2023 r. ekspansywny (- 0,8 % PKB), w związku z wysoką inflacją. W 2022 r. kurs polityki fiskalnej był restrykcyjny (+ 0,9 % PKB). Przewiduje się, że wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych z zasobów krajowych (po skorygowaniu o działania dyskrecjonalne po stronie dochodów) w 2023 r. będzie mieć restrykcyjny, wynoszący 0,4 %, wpływ na kurs polityki fiskalnej. Podsumowuj ąc, prognozowany wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych z zasobów krajowych jest zgodny z zaleceniem Rady z dnia 12 lipca 2022 r. Przewiduje się, że wydatki finansowane z dotacji w ramach Instrumentu oraz z innych funduszy unijnych wyniosą w 2023 r. 2,0 % PKB, podczas gdy inwestycje finansowane z zasobów krajowych będą miały restrykcyjny wpływ na kurs polityki fiskalnej, który to wpływ wyniesie 0,1 pp. 13 W związku z tym Litwa planuje sfinansować dodatkowe inwestycje ze środków Instrumentu oraz z innych funduszy unijnych i przewiduje utrzymanie inwestycji finansowanych z zasobów krajowych. Planuje sfinansować inwestycje publiczne w dziedzinie zielonej i cyfrowej transformacji oraz bezpieczeństwa energetycznego, m.in. inwestycje w rozwój lokalnych odnawialnych źródeł energii oraz instalację infrastruktury magazynowania energii elektrycznej, co ułatwi Litwie starania o odłączenie się od sieci elektroenergetycznej, która działa w synchronizacji z systemami rosyjskimi i białoruskimi. Te projekty inwestycyjne są częściowo finansowane z Instrumentu i innych funduszy unijnych.
(22) Według programu stabilności na 2023 r. oczekuje się, że deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych zmaleje do 1,7 % PKB w 2024 r. Spadek w 2024 r. wynika głównie ze stopniowego wycofywania środków przyjętych w celu złagodzenia gospodarczych i społecznych skutków wzrostu cen energii. Według programu stabilności na 2023 r. przewiduje się, że relacja długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB na koniec 2024 r. spadnie do 37,7 %. Na podstawie środków z zakresu polityki znanych w dniu granicznym prognozy deficyt publiczny w 2024 r. przewidziany w prognozie Komisji z wiosny 2023 r. ma wynieść 1,4 % PKB. To deficyt mniejszy niż prognozowany w programie stabilności na 2023 r., głównie ze względu na niższe wydatki publiczne na zużycie pośrednie oraz wyższy nominalny PKB. W prognozie Komisji z wiosny 2023 r. przewiduje się niższy poziom relacji długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB, który na koniec 2024 r. ma wynieść 36,6 %.
(23) Program stabilności na 2023 r. przewiduje stopniowe wycofywanie w 2024 r. większości środków wsparcia w dziedzinie energii. Komisja także zakłada stopniowe zniesienie niemal wszystkich środków wsparcia w dziedzinie energii (koszt netto 0,1 % PKB w 2024 r.). Szacunki te opieraj ą się na założeniu, że nie dojdzie do ponownego wzrostu cen energii.
(24) W programie stabilności na 2023 r. Litwa planuje osiągnąć średniookresowy cel budżetowy - strukturalne saldo budżetowe wynoszące - 1,0 % PKB 14 - w 2023 r. i utrzymać go przez pozostałą część okresu objętego programem. Na podstawie prognozy Komisji z wiosny 2023 r. przewiduje się, że saldo strukturalne wyniesie - 0,6 % PKB w 2023 r. i - 0,3 % PKB w 2024 r., powyżej średniookresowego celu budżetowego. Rozważna polityka fiskalna w 2024 r. przyczyni się również do ograniczenia inflacji bazowej, której poziom znacznie przekracza średnią dla strefy euro i która - jeśli się utrzyma - mogłaby doprowadzić do spadku konkurencyjności.
(25) Przy założeniu niezmiennego kursu polityki w prognozie Komisji z wiosny 2023 r. przewiduje się, że w 2024 r. wydatki pierwotne netto finansowane z zasobów krajowych wzrosną o 2,7 %.
(26) Według programu stabilności na 2023 r. inwestycje publiczne mają się zmniejszyć z 4,0 % PKB w 2023 r. do 3,9 % PKB w 2024 r. Mniejsze inwestycje odzwierciedlaj ą niższy poziom inwestycji finansowanych z zasobów krajowych i inwestycji finansowanych przez Unię.
(27) W programie stabilności na 2023 r. zarysowano średnioterminow ą ścieżkę fiskalną do 2026 r. Według programu stabilności na 2023 r. deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych zmniejszy się stopniowo do 1,4 % PKB w 2025 r. i do 0,9 % w 2026 r. W związku z tym planuje się, że deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych utrzyma się na poziomie poniżej 3 % PKB w okresie objętym programem. Według programu stabilności na 2023 r. oczekuje się, że relacja długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB wzrośnie z 37,7 % na koniec 2024 r. do 38,6 % do końca 2026 r.
(28) Dochody podatkowe Litwy wyrażone jako udział w PKB są znacznie niższe od średniej UE, co ogranicza dostępne środki finansowe na wydatki publiczne w dziedzinie opieki zdrowotnej, ochrony socjalnej i ogólnych usług użyteczności publicznej. Luka w podatku VAT (różnica między spodziewanymi dochodami z VAT a kwotą pobraną) wciąż należy do największych w Unii, mimo że wstępne szacunki pokazuj ą, że w 2021 r. mogła ulec znacznemu zmniejszeniu. W 2021 r. dochody z podatków od majątku, które należą do podatków najmniej niekorzystnych dla wzrostu, wyniosły zaledwie 0,3 % PKB, w przybliżeniu siedmiokrotnie mniej niż średnia unijna. Pobory Litwy z podatku dochodowego od osób prawnych wynios ły połowę średniej unijnej (jako udział w PKB), podatki od transportu należały do najniższych w Unii i Litwa jest jednym z niewielu państw członkowskich, w których nie płaci się rocznego podatku od środków transportowych. Wydatki publiczne na ochronę socjalną wzrosły w latach 2015-2021, ale wciąż są znacznie niższe od średniej unijnej. Przekłada się to na stosunkowo niski poziom i ograniczony zakres świadczeń społecznych, m.in. emerytur, które należą do najniższych w Unii w relacji do dochodów z zatrudnienia. Wydatki na ogólne usługi użyteczności publicznej są szczególnie niskie, wynoszą prawie połowę średniej unijnej (wyrażone jako odsetek PKB). Skutkiem niedostatecznych środków finansowych na opiekę zdrowotną są długie okresy oczekiwania na świadczenia i wysoki poziom niezaspokojonych potrzeb w zakresie opieki medycznej, duże wydatki własne pacjentów oraz niemożność zaoferowania konkurencyjnych wynagrodzeń pracownikom ochrony zdrowia. W latach 2021-2023 Litwa wprowadziła szereg istotnych stałych środków po stronie wydatków (np. podwyżki płac w sektorze publicznym, emerytur i innych świadczeń społecznych), którym nie towarzyszą w wystarczaj ącym stopniu odpowiednie środki w zakresie finansowania, co może stwarzać ryzyko dla stabilności fiskalnej Litwy w perspektywie długoterminowej.
(29) Zgodnie z art. 19 ust. 3 lit. b) rozporządzenia (UE) 2021/241 i kryterium 2.2 załącznika V do tego rozporządzenia plan odbudowy i zwiększania odporności zawiera obszerny zestaw wzajemnie wzmacniaj ących się reform i inwestycji, które mają zostać wdrożone do 2026 r. Realizacja planu odbudowy i zwiększania odporności Litwy jest na zaawansowanym etapie. W dniu 30 listopada 2022 r. Litwa złożyła pierwszy wniosek o płatność, a Komisja przyjęła pozytywną ocenę 31 z 33 kamieni milowych obejmujących sześć z siedmiu komponentów planu, natomiast w przypadku dwóch kamieni milowych dotyczących reform podatkowych stwierdzono, że nie zostały one osiągnięte w zadowalaj ącym stopniu. W związku z tym Komisja uruchomiła procedurę "zawieszenia płatności", która daje Litwie dodatkowy czas na zrealizowanie tych kamieni milowych, a jednocześnie zapewnia jej częściową płatność w wysokości 542,3 mln EUR (po odliczeniu płatności zaliczkowych) powiązaną z kamieniami milowymi, które wypełniono w zadowalaj ącym stopniu. Na skutek obiektywnych okoliczności, związanych ze wzrostem cen energii i materiałów budowlanych oraz z ograniczeniami w łańcuchu dostaw spowodowanymi rosyjską napaścią na Ukrainę, Litwa zamierza przedłożyć zmiany w swoim planie, jak również rozdział REPo- werEU, aby przyspieszyć dekarbonizacj ę gospodarki i ograniczyć zależność od paliw kopalnych. Zgodnie z art. 14 ust. 6 rozporządzenia (UE) 2021/241 w dniu 30 marca 2023 r. Litwa wyraziła zamiar wystąpienia z wnioskiem o dodatkowe wsparcie w formie pożyczki w wysokości 1 800 000 000 EUR w ramach Instrumentu. Szybkie włączenie nowego rozdziału REPowerEU do planu odbudowy i zwiększania odporności umożliwi finansowanie dodatkowych reform i inwestycji wspieraj ących cele strategiczne Litwy w dziedzinie energii i zielonej transformacji. Systematyczne i skuteczne angażowanie władz lokalnych i regionalnych, partnerów społecznych i innych właściwych zainteresowanych stron pozostaje ważne dla pomyślnej realizacji planu odbudowy i zwiększania odporności, a także innych polityk gospodarczych i polityk zatrudnienia wykraczających poza zakres tego planu, co służy zapewnieniu szerokiego poczucia odpowiedzialności za cały program polityczny.
(30) W 2022 r. Komisja zatwierdziła wszystkie dokumenty programowe dotyczące polityki spójności Litwy. Szybkie wdrożenie programów polityki spójności z zapewnieniem komplementarno ści i synergii z planem odbudowy i zwiększania odporności, w tym rozdziałem REPowerEU, ma zasadnicze znaczenie dla przeprowadzenia zielonej i cyfrowej transformacji, zwiększenia odporności gospodarczej i społecznej oraz osiągnięcia zrównoważonego rozwoju terytorialnego na Litwie.
(31) Oprócz wyzwań gospodarczych i społecznych uwzględnionych w planie odbudowy i zwiększania odporności oraz programach polityki spójności Litwa mierzy się z szeregiem dodatkowych wyzwań, które dotyczą systemu opieki zdrowotnej, usług społecznych i mieszkalnictwa socjalnego, energii i zielonej transformacji.
(32) Efekty zdrowotne Litwy cechuje jeden z najniższych w Unii wskaźników średniego dalszego trwania życia. Wysokie w porównaniu ze średnią unijną są wskaźniki zgonów możliwych do uniknięcia dzięki profilaktyce i interwencji medycznej. Liczba możliwych do uniknięcia przyjęć do szpitala jest wysoka, a umieralność w wyniku samobójstwa najwyższa w Unii. Wskazuje to na konieczność poprawy skuteczności opieki zdrowotnej i potrzebę uwzględnienia w większym stopniu działań profilaktycznych w litewskim podejściu do ochrony zdrowia. Do pogorszenia problemów w sektorze opieki zdrowotnej przyczyniaj ą się niedobory pracowników, niedopasowanie umiejętności i nierówne rozmieszczenie pracowników medycznych, ograniczaj ące dostęp do podstawowej opieki zdrowotnej i świadczenie usług w tym zakresie. Plan odbudowy i zwiększania odporności Litwy obejmuje istotne działania, m.in. reformę, która ma przekształcić sieć szpitali i usługi ratownictwa medycznego, oraz inwestycje w modernizację placówek opieki zdrowotnej i budowę infrastruktury na potrzeby ośrodków chorób zakaźnych. Oczekuje się, że wdrożenie tych działań przyczyni się do rozwiązania niektórych kluczowych problemów. Aby wzmocnić podstawową opiekę zdrowotną i rozszerzyć profilaktykę zdrowotną, konieczne są jednak dodatkowe wysiłki, oprócz działań przewidzianych w planie odbudowy i zwiększania odporności, w tym mające na celu zwiększenie odporności systemu opieki zdrowotnej.
(33) Planowanie i świadczenie usług społecznych jest utrudnione, ponieważ gminy w niedostatecznym stopniu angażują organizacje pozarządowe, a pomoc społeczna i środki w zakresie szkoleń nadal nie są wystarczaj ąco zintegrowane z aktywnymi politykami rynku pracy, zwłaszcza jeśli chodzi o osoby bezrobotne. Litwa osiągnęła pewien postęp dzięki projektom pilotażowym przeprowadzonym w niektórych gminach, dotyczącym zapewnienia zintegrowanych usług osobom bezrobotnym, czego efektem było zalecenie wydane dla wszystkich gmin, aby od 2023 r. stosowały metodykę z tych projektów w swoich programach promocji zatrudnienia. Choć jest to krok w dobrym kierunku, na efekty trzeba jeszcze poczekać, a tymczasem potrzebne są dodatkowe działania. Plan odbudowy i zwiększania odporności przewiduje istotne środki, m.in. reformę systemu dochodu minimalnego i systemu ulg podatkowych, a także zwiększenie zakresu ubezpieczenia społecznego z tytułu bezrobocia. Oczekuje się, że wdrożenie tych środków przyczyni się do rozwiązania niektórych z kluczowych wyzwań w zakresie ochrony socjalnej. Do poprawy planowania i świadczenia usług społecznych konieczne są jednak dodatkowe wysiłki wykraczaj ące poza działania przewidziane w planie,
(34) Dostęp do mieszkalnictwa socjalnego jest na Litwie ograniczony. Pod koniec 2022 r. około 9 700 rodzin (blisko 19 000 osób) czekało na mieszkanie socjalne, a średni czas oczekiwania wynosi 5,85 roku. W dalszym ciągu niska jest ogólna jakość mieszkań socjalnych. Choć na Litwie podjęto pewne działania, aby zreformować mieszkalnictwo socjalne, m.in. wprowadzono prawo priorytetowego traktowania rodzin z jednym rodzicem, podniesiono limit dochodów i aktywów przy ocenie kwalifikowalno ści oraz dodano specjalne przepisy na wypadek sytuacji wyjątkowej lub kwarantanny na poziomie krajowym, brakuje jednak ogólnej strategii dotyczącej sposobów przeciwdziałania ciągłym niedoborom mieszkań socjalnych oraz podniesienia ich jakości.
(35) Po rosyjskiej inwazji na Ukrainę Litwie udało się zrezygnować z importu gazu, ropy naftowej, energii elektrycznej i węgla z Rosji dzięki przekierowaniu importu energii, tak aby odbywał się za pośrednictwem terminala skroplonego gazu ziemnego (LNG) w Kłajpedzie, terminala naftowego w Būtingė, nowego gazowego połączenia międzysystemowego z Polską, usprawnionego połączenia międzysystemowego z Łotwą oraz istniejących elektroenergetycznych połączeń międzysystemowych z Polską, Łotwą i Szwecją. Zużycie gazu ziemnego na Litwie w okresie od sierpnia 2022 r. do marca 2023 r. spadło o 41 % w porównaniu ze średnim zużyciem gazu w tym samym okresie w ciągu poprzednich pięciu lat, co przewyższa cel, jakim była redukcja o 15 % określona w rozporządzeniu Rady (UE) 2022/1369 15 , głównie dzięki spadkowi zapotrzebowania na gaz w przemyśle chemicznym na skutek wzrostu cen energii. Zachęca się Litwę do większych wysiłków na rzecz tymczasowego zmniejszenia popytu na gaz do dnia 31 marca 2024 r. zgodnie z rozporządzeniem Rady (UE) 2023/706 16 . Mimo wszystko dostawy energii na Litwie wciąż są wysoce uzależnione od importu. Import pokrywa około dwóch trzecich zapotrzebowania na energię elektryczną brutto i prawie całość zapotrzebowania na ropę naftową i gaz. Ponadto ropa i gaz stanowią trzy czwarte koszyka energetycznego kraju.
(36) Do wysokiego zapotrzebowania na energię przyczynia się duża i przestarzała flota pojazdów, niedostatecznie wykorzystywany transport publiczny i kolejowy, duża liczba nieefektywnych energetycznie budynków oraz wysoce energochłonny przemysł. Przed kryzysem energetycznym przemysł odpowiadał za 58 % łącznego zużycia gazu na Litwie. Zależność Litwy od importu energii można by ograniczyć dzięki dodatkowym wysiłkom na rzecz zmniejszenia energochłonności w tych sektorach, polegającym na wspieraniu transformacji przemysłowej, w tym innowacyjnych procesów produkcyjnych, oraz dalszym promowaniu wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Zachęty do korzystania z mniej zanieczyszczaj ących pojazdów są na Litwie wciąż niewielkie, a system transportu publicznego jest rozdrobniony i cechuje go brak koordynacji. Dlatego priorytetem jest nadal promowanie mniej zanieczyszczaj ących środków transportu. Jednocześnie wskaźnik renowacji budynków wielomieszkaniowych jest wciąż zbyt niski, aby sektor ten mógł osiągnąć cele neutralności klimatycznej do 2050 r. Świadczy to o potrzebie usprawnienia procedur i zwiększenia zachęt do renowacji oraz wspierania zdolności sektora prywatnego do realizacji projektów renowacyjnych. Litwa nadal ma jedne z najgorszych w Unii wskaźników ubóstwa energetycznego, które mogą się jeszcze pogorszyć w przypadku kolejnej trwałej podwyżki cen energii, a tempo renowacji wciąż jest powolne.
(37) Litewska sieć elektroenergetyczna, podobnie jak sieci pozostałych bałtyckich państw członkowskich, pozostaje narażona na zagrożenia, ponieważ jest zsynchronizowana z siecią elektroenergetyczn ą BRELL. Regionalna synchronizacja sieci elektroenergetycznej z resztą Unii postępuje, ale nie jest jeszcze gotowa (oczekuje się jej zakończenia do 2025 r.). W tym celu konieczna jest współpraca z Łotwą i Estonią. Wzrasta krajowa produkcja energii na Litwie; kraj ten podjął działania w celu usprawnienia procedur wydawania zezwoleń i promowania wytwarzania energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii, co w latach 2020-2021 spowodowało znaczne zwiększenie mocy produkcyjnych w zakresie energii słonecznej i wiatrowej. Realizacja przez Litwę celów pakietu "Gotowi na 55" będzie wymagać jeszcze większego poziomu ambicji w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz zwiększenia poziomów docelowych w zakresie odnawialnych źródeł energii i efektywności energetycznej.
(38) Niedobory siły roboczej i kwalifikacji w sektorach i zawodach kluczowych dla zielonej transformacji, w tym w dziedzinie wytwarzania, wdrażania i serwisowania technologii neutralnych emisyjnie, powodują wąskie gardła w procesie przejścia na gospodarkę neutralną dla klimatu. Wysokiej jakości systemy kształcenia i szkolenia, które reagują na zmieniaj ące się potrzeby rynku pracy, oraz ukierunkowane środki w zakresie podnoszenia i zmiany kwalifikacji są kluczowe dla ograniczenia niedoborów kwalifikacji oraz promowania włączenia i realokacji siły roboczej. W celu uwolnienia niewykorzystanej podaży pracy środki te należy udostępnić zwłaszcza osobom najmocniej odczuwaj ącym skutki zielonej transformacji oraz w sektorach i regionach najbardziej dotkniętych tą transformacj ą. Od 2015 r. wskaźnik wakatów wzrósł w większości kluczowych sektorów, takich jak budownictwo (z 0,8 % do 1,5 % w 2021 r.) i przemysł wytwórczy (z 1,4 % do 1,8 % w 2021 r.). W 2021 r. wskaźnik ten był jednak wciąż niższy od średniej unijnej, wynoszącej odpowiednio 3,6 % i 1,9 %. W ostatnich latach na Litwie odnotowano niedobory pracowników w 28 zawodach, które wymagaj ą szczególnych umiejętności lub wiedzy na potrzeby zielonej transformacji. W szczególności niedobory pracowników zgłoszono jako czynnik, który ograniczył produkcj ę w przemyśle i budownictwie w 2022 r.
(39) W świetle dokonanej przez Komisję oceny Rada przeanalizowała program stabilności na 2023 r., a jej opinia 17 znajduje odzwierciedlenie w zaleceniu 1.
(40) W świetle bliskich powiązań między gospodarkami państw członkowskich strefy euro oraz z uwagi na ich wspólny wkład w funkcjonowanie unii gospodarczej i walutowej Rada zaleciła, by państwa członkowskie strefy euro podjęły działania, w tym za pośrednictwem planów odbudowy i zwiększania odporności, mające na celu (i) utrzymanie długookresowej zdolności do obsługi długu i powstrzymanie się od szerokiego wsparcia popytu zagregowanego w 2023 r., lepsze ukierunkowanie środków polityki fiskalnej służących łagodzeniu skutków wysokich cen energii oraz zastanowienie się nad odpowiednimi sposobami wycofania wsparcia, gdy zmniejszy się presja w zakresie cen energii; (ii) utrzymanie wysokiego poziomu inwestycji publicznych oraz promowanie inwestycji prywatnych, aby wspierać zieloną i cyfrową transformacj ę; (iii) wspieranie dynamiki płac, która łagodzi spadek siły nabywczej przy jednoczesnym ograniczeniu efektu drugiej rundy w odniesieniu do inflacji, dalsze udoskonalanie aktywnej polityki rynku pracy i rozwiązanie problemu niedoboru wykwalifikowanej kadry; (iv) poprawę otoczenia działalności gospodarczej oraz zapewnienie, by wsparcie w dziedzinie energii dla przedsiębiorstw było racjonalne pod względem kosztów, tymczasowe i ukierunkowane na rentowne przedsiębiorstwa oraz utrzymało zachęty do zielonej transformacji; oraz (v) zachowanie stabilności makrofinansowej i monitorowanie ryzyka, a jednocześnie kontynuacj ę prac nad dokończeniem budowy unii bankowej. W przypadku Litwy zalecenia 1, 2, 3 i 4 przyczyniaj ą się do realizacji pierwszego, drugiego i trzeciego zalecenia określonego w zaleceniu dla strefy euro na 2023 r.,
