Parlament Europejski,- uwzględniając Traktat o Unii Europejskiej (TUE), Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz Kartę praw podstawowych Unii Europejskiej ("Karta"),
- uwzględniając dyrektywę Rady 2000/43/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. wprowadzającą w życie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne 1 (dyrektywa w sprawie równości rasowej),
- uwzględniając dyrektywę Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającą ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy 2 (dyrektywa w sprawie równego traktowania w zakresie zatrudnienia),
- uwzględniając decyzję ramową Rady 2008/913/WSiSW z dnia 28 listopada 2008 r. w sprawie zwalczania pewnych form i przejawów rasizmu i ksenofobii za pomocą środków prawnokarnych 3 ,
- uwzględniając dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/29/UE z dnia 25 października 2012 r. ustanawiającą normy minimalne w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw oraz zastępującą decyzję ramową Rady 2001/220/WSiSW 4 ("dyrektywa w sprawie praw ofiar"),
- uwzględniając rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/692 z dnia 28 kwietnia 2021 r. ustanawiające program "Obywatele, równość, prawa i wartości" 5 ,
- uwzględniając utworzenie w czerwcu 2016 r. Unijnej Grupy Wysokiego Szczebla ds. Zwalczania Mowy Nienawiści i Przestępstw z Nienawiści,
- uwzględniając wytyczne w sprawie usprawnienia gromadzenia i wykorzystywania danych dotyczących równouprawnienia na szczeblu krajowym, opracowane w 2018 r. przez podgrupę ds. danych dotyczących równouprawnienia działającą w ramach Grupy Wysokiego Szczebla ds. Niedyskryminacji, Równouprawnienia i Różnorodności i opublikowane w 2021 r.,
- uwzględniając komunikat Komisji z 18 września 2020 r. zatytułowany "Unia równości: Unijny plan działania przeciwko rasizmowi na lata 2020-2025" ("unijny plan działania") (COM(2020)0565),
- uwzględniając komunikat Komisji z 7 października 2020 r. zatytułowany "Unia równości: unijne ramy strategiczne na rzecz równouprawnienia, włączenia społecznego i udziału Romów" (COM(2020)0620),
- uwzględniając komunikat Komisji z 12 listopada 2020 r. zatytułowany "Unia równości: strategia na rzecz równości osób LGBTIQ na lata 2020-2025" (COM(2020)0698),
- uwzględniając komunikat Komisji z 3 marca 2021 r. zatytułowany "Unia równości: Strategia na rzecz praw osób z niepełnosprawnościami na lata 2021-2030" (COM(2021)0101) oraz Konwencję o prawach osób niepełnosprawnych ratyfikowaną przez UE i wszystkie jej państwa członkowskie,
- uwzględniając Europejski filar praw socjalnych, w tym jego trzecią zasadę równości szans, oraz komunikat Komisji z 4 marca 2021 r. zatytułowany "Plan działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych" (COM(2021)0102),
- uwzględniając komunikat Komisji z 5 marca 2020 r. zatytułowany "Unia równości: strategia na rzecz równouprawnienia płci na lata 2020-2025" (COM(2020)0152),
- uwzględniając zalecenie Rady z 12 marca 2021 r. w sprawie równouprawnienia, włączenia i partycypacji Romów 6 ,
- uwzględniając sprawozdanie Komisji z 19 marca 2021 r. w sprawie stosowania dyrektywy Rady 2000/43/WE wprowadzającej w życie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne ("dyrektywa w sprawie równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe") oraz dyrektywy Rady 2000/78/WE ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy ("dyrektywa w sprawie równego traktowania w obszarze zatrudnienia i pracy") (COM(2021)0139),
- uwzględniając dokument roboczy służb Komisji z 19 marca 2021 r. w sprawie organów ds. równości i wdrażania zalecenia Komisji w sprawie standardów dla organów ds. równości (SWD(2021)0063),
- uwzględniając komunikat Komisji z 5 października 2021 r. zatytułowany "Strategia UE w sprawie zwalczania antysemityzmu i wspierania życia żydowskiego (2021-2030)" (COM(2021)0615),
- uwzględniając konkluzje Rady z 4 marca 2022 r. w sprawie walki z rasizmem i antysemityzmem,
- uwzględniając wspólne przewodnie zasady dotyczące krajowych planów działania przeciwko rasizmowi i dyskryminacji rasowej, przyjęte przez Komisję w marcu 2022 r.,
- uwzględniając europejską konwencję praw człowieka, a w szczególności protokół nr 12 do tej konwencji, zakazujący dyskryminacji,
- uwzględniając zalecenia dotyczące polityki ogólnej Europejskiej Komisji przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji (ECRI), zwłaszcza zalecenie dotyczące polityki ogólnej nr 5 (zmienione) w sprawie zapobiegania rasizmowi i dyskryminacji na tle antymuzułmańskim i ich zwalczania oraz zalecenie dotyczące polityki ogólnej nr 9 (zmienione) w sprawie zapobiegania antysemityzmowi i zwalczania go, jej opinię na temat pojęcia "rasalizacji" przyjętą w grudniu 2021 r. oraz plan działania na rzecz skutecznej równości z 27 września 2019 r.,
- uwzględniając sprawozdanie Komitetu Sterującego Rady Europy ds. Przeciwdziałania Dyskryminacji, Różnorodności i Włączenia Społecznego zatytułowane "COVID-19: analiza wymiaru przeciwdziałania dyskryminacji, różnorodności i włączenia społecznego w państwach członkowskich Rady Europy" 7 ,
- uwzględniając rezolucję Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy 2389 z 24 czerwca 2021 r. w sprawie zwalczania afrofobii, czyli rasizmu wobec osób czarnoskórych, w Europie,
- uwzględniając rezolucję Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy 2413 z 26 listopada 2021 r. w sprawie dyskryminacji Romów i Trawelerów w zakresie mieszkalnictwa,
- uwzględniając Agendę ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030,
- uwzględniając Międzynarodową konwencję w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej oraz zalecenia ogólne Komitetu ONZ ds. Likwidacji Dyskryminacji Rasowej,
- uwzględniając sprawozdania i badania Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej (FRA),
- uwzględniając sprawozdanie zatytułowane "Różnorodność w Sekretariacie Parlamentu Europejskiego - stan obecny i plan działania na lata 2022-2024" przyjęte przez Grupę Wysokiego Szczebla ds. Równości Płci i Różnorodności 22 listopada 2021 r.,
- uwzględniając swoją rezolucję z 26 marca 2019 r. w sprawie praw podstawowych osób pochodzenia afrykańskiego i czarnoskórych Europejczyków w Europie 8
- uwzględniając swoją rezolucję z 17 września 2020 r. w sprawie wdrażania krajowych strategii integracji Romów: zwalczanie negatywnych postaw wobec osób pochodzenia romskiego w Europie 9 ,
- uwzględniając swoją rezolucję z 19 czerwca 2020 r. w sprawie protestów antyrasistowskich po śmierci George'a Floyda 10 ,
- uwzględniając swoją rezolucję z dnia 17 grudnia 2020 r. w sprawie potrzeby stworzenia osobnego składu Rady do spraw równości płci 11 ,
- uwzględniając swoją rezolucję z dnia 8 marca 2022 r. w sprawie kurczącej się przestrzeni działania społeczeństwa obywatelskiego w Europie 12 ,
- uwzględniając swoją rezolucję z 8 marca 2022 r. w sprawie roli kultury, edukacji, mediów i sportu w walce z rasizmem 13 ,
- uwzględniając art. 54 Regulaminu,
- uwzględniając sprawozdanie Komisji Wolności Obywatelskich, Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych (A9-0254/2022),
A. mając na uwadze, że Unia opiera się na wartościach zapisanych w art. 2 TUE, którymi są: poszanowanie godności osoby ludzkiej, wolność, demokracja, równość, praworządność oraz poszanowanie praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości; mając na uwadze, że prawo do równego traktowania i niedyskryminacji stanowi prawo podstawowe zapisane w Karcie oraz że musi zostać zapewnione jego pełne poszanowanie; mając na uwadze, że prawo unijne zabrania dyskryminacji i prześladowania ze względu na pochodzenie rasowe lub etniczne;
B. mając na uwadze, że pojęcie "rasy" jest konstrukcją społeczną; mając na uwadze, że według ECRI wykorzystanie pojęcia "rasalizacji" może pomóc w zrozumieniu procesów leżących u podstaw rasizmu i dyskryminacji rasowej 14 ; mając na uwadze, że grupom mniejszości rasowych przypisuje się pewne cechy i atrybuty, które przedstawia się jako wrodzone u wszystkich członków każdej z tych grup, w oparciu o cechy takie jak kolor skóry, pochodzenie etniczne lub przynależność narodowa czy religia, bądź też postrzegana przynależność do określonej grupy;
C. mając na uwadze, że unijny plan działania na rzecz zwalczania rasizmu na lata 2020-2025 jest pierwszym instrumentem polityki UE uwzględniającym strukturalny wymiar rasizmu, którego korzenie historyczne sięgają czasów kolonializmu, niewolnictwa, dawnych prześladowań i ludobójstwa; mając na uwadze, że korzenie te są silniejsze i mają większy wpływ w niektórych państwach członkowskich niż w innych; mając na uwadze, że na rasizm strukturalny mogą wpływać również inne czynniki; mając na uwadze, że plan działania stanowi pierwszy, ważny krok w kierunku zwalczania rasizmu i dyskryminacji rasowej w UE, ale brakuje w nim mechanizmów monitorowania, ambitnych poziomów odniesienia i jasnych celów;
D. mając na uwadze, że plan działania UE na rzecz zwalczania rasizmu dotyczy rasizmu strukturalnego jako zachowań o charakterze dyskryminacyjnym, które mogą być zakorzenione w instytucjach społecznych, finansowych i politycznych i tym samym wywierać wpływ na różne szczeble sprawowania władzy i podejmowania decyzji politycznych; mając na uwadze, że dyskryminacja strukturalna może być postrzegana jako przeszkoda dla grup lub jednostek w osiąganiu tych samych praw i możliwości, jakimi dysponuje większość społeczeństwa;
E. mając na uwadze, że odnotowano przypadki kryminalizacji i przemocy instytucjonalnej wobec grup mniejszości rasowych i społeczeństwa obywatelskiego; mając na uwadze, że problem ten należy uwzględnić w walce z rasizmem strukturalnym, we wszelkich planach działania przeciwko rasizmowi oraz w polityce bezpieczeństwa i migracji 15 ;
F. mając na uwadze, że według Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej (FRA) dyskryminacja rasowa i napastowanie ze względu na rasę są nadal powszechne w UE 16 ; mając na uwadze, że FRA wskazuje również na wysoki poziom dyskryminacji i rasizmu wobec grup rasowych ze względu na ich pochodzenie etniczne lub imigracyjne, takich jak społeczności romskie 17 i osoby pochodzące z Afryki Północnej lub Subsaharyjskiej 18 , a także wobec muzułmanów 19 i Żydów 20 ; mając na uwadze, że ruchy rasistowskie, ksenofobiczne i homo/transfobiczne oraz ideologie ekstremistyczne, w szczególności skrajnie prawicowe nastroje, nasilają się i nadal stanowią poważne zagrożenie dla demokratycznych społeczeństw w UE i dla bezpieczeństwa grup rasowych;
G. mając na uwadze, że przyjęcie dyrektywy antydyskryminacyjnej jest blokowane w Radzie od 2008 r.;
H. mając na uwadze, że strukturalny i zinstytucjonalizowany rasizm przejawia się także w nierównościach społeczno-gospodarczych i ubóstwie, a także mając na uwadze, że czynniki te wzajemnie na siebie oddziałują i się wzmacniają; mając na uwadze, że dyskryminacja i rasizm naruszają godność ludzką, szanse życiowe, dobrobyt, dobrostan, a często także bezpieczeństwo; mając na uwadze, że mniejszości rasowe i etniczne w UE zmagają się z segregacją w niektórych obszarach życia codziennego, takich jak mieszkalnictwo, opieka zdrowotna, zatrudnienie, edukacja i wymiar sprawiedliwości; mając na uwadze, że wielu członków mniejszości rasowych i etnicznych w UE doświadcza niewystarczającego dostępu do podstawowych potrzeb, takich jak woda pitna, infrastruktura sanitarna i elektryczność, co może jeszcze bardziej nasilić się w wyniku zmian klimatycznych, a także mając na uwadze, że znajduje to odzwierciedlenie na rynku pracy, gdzie osoby należące do mniejszości rasowych są nadreprezentowane w zakresie bezrobocia oraz niepewnych i niskiej jakości miejsc pracy, takich jak miejsca pracy w gospodarce zwanej gospodarką fuch; mając na uwadze, że nie można rozwiązać problemu nierówności rasowych bez znacznych inwestycji w zwalczanie ubóstwa;
I. mając na uwadze, że horyzontalne, międzysektorowe podejście do polityki i środków UE, przedstawione w strategiach na rzecz równouprawnienia płci i LGBTQI, ma zasadnicze znaczenie dla przeciwdziałania dyskryminacji rasowej; mając na uwadze, że grupy mniejszościowe, w tym między innymi Romowie, muzułmanie, Żydzi, osoby pochodzenia afrykańskiego i azjatyckiego oraz Saamowie, są dotknięte wieloma formami dyskryminacji;
J. mając na uwadze, że szereg przypadków podwójnych standardów i dyskryminacji na granicach UE ze względu na kolor skóry, w tym ostatnio wobec niektórych osób uciekających przed wojną w Ukrainie, uwypukla potrzebę zapewnienia równego traktowania na granicach UE;
K. mając na uwadze, że wśród osób prostytuujących się znacznie nadreprezentowane są kobiety o odmiennej rasie, co jest zarówno konsekwencją, jak i utrwaleniem rasizmu i seksizmu;
L. mając na uwadze, że ofiary dyskryminacji rasowej mają utrudniony dostęp do wymiaru sprawiedliwości; mając na uwadze, że organom ds. równości w wielu państwach członkowskich brakuje zasobów ludzkich i finansowych lub niezbędnej niezależności, aby wyeliminować tę lukę, między innymi z powodu niewystarczającej woli politycznej; mając na uwadze, że unijne ramy polityki antydyskryminacyjnej są nierównomiernie transponowane do ustawodawstwa państw członkowskich, co ogranicza skuteczność organów ds. równości;
Trawelerzy, Lowarzy, Rissende, Bojasze, Domowie, Kełderasze, Romaniczale i Sinti.
i dyskryminacji - najważniejsze wyniki], 6 grudnia 2017 r.
M. mając na uwadze, że w całej UE odnotowano szereg przypadków rasizmu, dyskryminacji strukturalnej, nękania, przemocy oraz profilowania rasowego i etnicznego przez policję, funkcjonariuszy organów ścigania, sędziów i prawników w systemach sądownictwa karnego 21 ; mając na uwadze, że uprzedzenia strukturalne wobec grup rasowych można znaleźć w systemach wymiaru sprawiedliwości większości państw członkowskich 22 ; mając na uwadze, że przemoc policji i nieproporcjonalne użycie siły przez organy ścigania nie powinny być nigdy tolerowane; mając na uwadze, że odpowiedzialność i niezależny nadzór mają zasadnicze znaczenie dla rozwiązania problemu rasizmu instytucjonalnego w organach ścigania; mając na uwadze, że uchybienia w zakresie praworządności w systemach sądownictwa karnego pogarszają tę sytuację;
N. mając na uwadze, że kobiety romskie, kobiety należące do mniejszości rasowych i kobiety migrujące, w tym kobiety z niepełnosprawnościami, są narażone na dyskryminację i nierówności krzyżowe w UE; mając na uwadze, że wiele z nich również doświadczyło przemocy strukturalnej oraz naruszeń integralności i autonomii cielesnej, padając ofiarą przymusowej sterylizacji, antykoncepcji i aborcji, które są szkodliwymi praktykami i formami przemocy ze względu na płeć, zakorzenionej w przekonaniach eugenicznych;
O. mając na uwadze, że systemy sztucznej inteligencji są już wykorzystywane do tworzenia prognoz, profili i ocen ryzyka, które mają wpływ na życie ludzi; mając na uwadze, że nowe technologie i transformacja cyfrowa mogą przynieść nowe wyzwania dla równości rasowej i niedyskryminacji poprzez powielanie uprzedzeń społecznych i nierówności strukturalnych, ale mogą również stać się skutecznym narzędziem w walce z rasizmem i dyskryminacją strukturalną;
P. mając na uwadze, że sposób, w jaki ludzie są przedstawiani w mediach, niezależnie od ich pochodzenia rasowego, religijnego lub etnicznego, może wzmacniać negatywne stereotypy o konotacjach rasowych;
Q. mając na uwadze, że organizacje społeczeństwa obywatelskiego odgrywają kluczową rolę w zachowaniu i wdrażaniu wartości i praw podstawowych UE, a także we wdrażaniu unijnych rozwiązań politycznych i strategii; mając na uwadze, że w całej UE następuje degradacja przestrzeni obywatelskiej, a wiele organizacji społeczeństwa obywatelskiego walczy o przetrwanie i ma problemy z finansowaniem;
R. mając na uwadze, że dyrektywa w sprawie równości rasowej nie jest w wystarczającym stopniu stosowana przez większość państw członkowskich; mając na uwadze, że dyrektywa nie obejmuje wszystkich form i przyczyn dyskryminacji, takich jak dyskryminacja krzyżowa i strukturalna, w związku z czym należy ją zaktualizować, aby uwzględnić nowe zmiany, takie jak sztuczna inteligencja i algorytmiczne podejmowanie decyzji, w szczególności potencjalne ryzyko powielania uprzedzeń rasowych; mając na uwadze, że decyzja ramowa Rady w sprawie rasizmu i ksenofobii nie została w pełni lub prawidłowo transponowana przez niektóre państwa członkowskie; mając na uwadze, że Komisja powinna to monitorować i zapewniać przestrzeganie przez państwa członkowskie przepisów UE w dziedzinie przeciwdziałania dyskryminacji;
S. mając na uwadze, że instytucje Unii muszą podjąć konkretne kroki, aby zagwarantować trwałe zmiany w kierunku tworzenia miejsc pracy, w których zapewnia się pełne włączenie społeczne i szacunek dla pracowników; mając na uwadze, że dyskryminacja ma często charakter wielowymiarowy i tylko podejście międzysektorowe może utorować drogę do trwałych zmian, które są w stanie przezwyciężyć głęboko zakorzenione rasistowskie praktyki i polityki zakorzenione w naszym społeczeństwie; mając na uwadze, że osoby należące do mniejszości rasowych i grup znajdujących się w trudnej sytuacji, które są narażone na krzyżowe formy dyskryminacji, są niedostatecznie reprezentowane na stanowiskach decyzyjnych;
T. mając na uwadze, że dyskryminacja rasowa może przyczynić się do zwiększenia podatności na zagrożenia dla należących do mniejszości rasowych osób, które przeżyły przemoc na tle płciowym, i może utrudniać im dostęp do potrzebnego wsparcia, zasobów i opieki zdrowotnej;
U. mając na uwadze, że organizacje finansowane ze środków UE nie powinny propagować poglądów ksenofobicznych lub rasistowskich;
V. mając na uwadze, że nienawistne wypowiedzi i przestępstwa z nienawiści należą do najpoważniejszych przejawów rasizmu i ksenofobii; mając na uwadze, że w Europie obserwuje się stały wzrost liczby przypadków nienawistnych wypowiedzi i przestępstw z nienawiści; mając na uwadze, że pandemia COVID-19 jest jednym z czynników przyczyniających się do tego wzrostu 23 ; mając na uwadze, że nienawistne wypowiedzi mogą prowadzić do przestępstw z nienawiści; mając na uwadze, że według FRA aż dziewięć na dziesięć przestępstw z nienawiści i ataków motywowanych nienawiścią w UE nie jest zgłaszanych, a zatem nie są one karane 24 ;
1. podkreśla pilną potrzebę opracowania i stosowania przez Unię solidnego, integracyjnego, kompleksowego i wieloaspektowego podejścia do skutecznego zwalczania rasizmu i dyskryminacji, w tym rasizmu strukturalnego i instytucjonalnego, z jakichkolwiek względów i we wszystkich obszarach w UE; nalega, by Unia i jej instytucje dawały przykład w tej walce;
2. apeluje o zwiększenie i utrzymanie przywództwa politycznego na najwyższym szczeblu w tej walce, w tym poprzez zdecydowane i szybkie reakcje na nienawistne wypowiedzi i przestępstwa z nienawiści, oraz o osobisty udział w szczytach antyrasistowskich;
3. wzywa Komisję do kontynuowania oceny wdrażania obowiązujących ram prawnych UE w zakresie zwalczania dyskryminacji, rasizmu, ksenofobii, nienawistnych wypowiedzi, przestępstw z nienawiści i innych rodzajów nietolerancji w celu ustalenia, jak w razie potrzeby można ulepszyć te ramy, oraz do udziału w regularnym dialogu i systematycznej wymianie najlepszych praktyk z państwami członkowskimi, władzami lokalnymi i regionalnymi, grupami rasowymi i innymi zainteresowanymi stronami, w tym organizacjami społeczeństwa obywatelskiego; wzywa Komisję do podjęcia konkretnych kroków, w tym postępowań w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, w przypadku naruszenia prawa UE przez państwa członkowskie;
4. wzywa Komisję i wszystkie szczeble zarządzania w UE do włączenia kwestii równości i sprawiedliwości rasowej do wszystkich swoich działań politycznych, w tym przez finansowanie projektów na szczeblu państw członkowskich, regionalnym i lokalnym; wzywa w związku z tym Komisję do wdrożenia polityki zerowej tolerancji dla wsparcia UE dla projektów, w UE lub poza nią, które bezpośrednio lub pośrednio promują poglądy ksenofobiczne lub rasistowskie; przypomina, że rozporządzenie finansowe UE 25 i rozporządzenie w sprawie wspólnych przepisów dotyczących programów finansowanych przez UE 26 w ramach obecnych wieloletnich ram finansowych zawierają szereg przepisów antydyskryminacyjnych, w szczególności związanych z pochodzeniem rasowym lub etnicznym, religią lub przekonaniami; w związku z tym wzywa Komisję i państwa członkowskie do zapewnienia właściwego stosowania tych przepisów;
5. przypomina o swoich wielokrotnych apelach o przyjęcie horyzontalnej dyrektywy antydyskryminacyjnej, która jest blokowana w Radzie od 2008 r.; wzywa Radę do ustanowienia składu Rady ds. równości płci i równouprawnienia w celu ułatwienia prowadzenia dyskusji na wysokim szczeblu na temat tych kwestii, w tym strukturalnej i krzyżowej dyskryminacji, na regularnym i stałym forum oraz aby zapewnić uwzględnianie kwestii antyrasizmu i równouprawnienia płci we wszystkich strategiach politycznych; wzywa Komisję do zaktualizowania wniosku dotyczącego dyrektywy UE w sprawie równego traktowania w oparciu o stanowisko Parlamentu poprzez zajęcie się również dyskryminacją krzyżową i wyraźny zakaz dyskryminacji ze względu na dowolną kombinację przyczyn wymienionych w Karcie;
6. wzywa państwa członkowskie do zapewnienia pełnego wdrożenia i skutecznego monitorowania dyrektywy w sprawie równości rasowej i dyrektywy w sprawie równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy; stanowczo potępia fakt, że mniejszości rasowe, etniczne, religijne i językowe oraz migranci, w tym osoby LGBTQI, spotykają się ze strukturalnym rasizmem, dyskryminacją, przestępstwami z nienawiści i mową nienawiści, trwałymi nierównościami społecznoekonomicznymi w takich dziedzinach, jak m.in. mieszkalnictwo, opieka zdrowotna, zatrudnienie, edukacja i inne podstawowe usługi, takie jak zdrowie psychiczne oraz opieka zdrowotna w zakresie seksualności i rozrodczości, a także doświadczają większych trudności w dostępie do wymiaru sprawiedliwości, co należy uznać za główne przeszkody w pełnym korzystaniu z praw podstawowych i kluczowe bariery dla włączenia społecznego i równości, prowadzące do ubóstwa i wykluczenia społecznego;
organów ścigania i innych organów], 2021 r.
7. wyraża ubolewanie, że 14 lat po przyjęciu decyzji ramowej w sprawie rasizmu i ksenofobii kilka państw członkowskich nie dokonało jeszcze pełnej i prawidłowej transpozycji jej postanowień do prawa krajowego; wzywa państwa członkowskie do kryminalizacji przestępstw z nienawiści na tle rasowym i nawoływania do nienawiści oraz do przyjęcia niezbędnych środków, aby zagwarantować, że pobudki rasistowskie lub ksenofobiczne będą stanowić okoliczność obciążającą lub że pobudki takie będą uwzględniane przez sądy przy określaniu wymiaru kary; ponadto wzywa państwa członkowskie do wprowadzenia odpowiednich norm i środków dotyczących ochrony świadków i ofiar przestępstw z nienawiści przed dochodzeniem i postępowaniem karnym, w jego trakcie i po jego zakończeniu, zgodnie z dyrektywą o prawach ofiar, a także do wymiany najlepszych praktyk w zakresie środków, które okazały się skuteczne w zachęcaniu do zgłaszania przestępstw, takich jak gorące linie i bezpieczne przestrzenie; ubolewa nad faktem, że obecnie w UE nadal zdarzają się przypadki, w których funkcjonariusze organów ścigania nie traktują poważnie doniesień o przestępstwach na tle rasowym, i wzywa do odpowiedniego zbadania wszystkich przypadków 27 ; podkreśla znaczenie specjalistycznych szkoleń w zakresie przeciwdziałania rasizmowi, dyskryminacji i przestępstwom z nienawiści dla organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości, w szczególności w celu prawidłowego rozpoznawania i rejestrowania incydentów;
8. jest głęboko zaniepokojony przypadkami przemocy policji wobec osób należących do mniejszości rasowych w szeregu państw członkowskich; wzywa państwa członkowskie do zapewnienia obywatelom dostępu do niezależnych i dobrze funkcjonujących mechanizmów rozpatrywania skarg dotyczących policji, umożliwiających wszczynanie dochodzeń w sprawach dotyczących przemocy, uchybień i nadużyć ze strony policji, oraz do zagwarantowania prawa obywateli do dokumentowania tych spraw;
9. z zadowoleniem przyjmuje komunikat Komisji z 9 grudnia 2021 r. pt. "Bardziej inkluzywna i bezpieczna Europa: rozszerzenie wykazu przestępstw UE o nawoływanie do nienawiści i przestępstwa z nienawiści" COM(2021)0777; wzywa Radę do szybkiego osiągnięcia porozumienia w sprawie przyjęcia tej decyzji; z zadowoleniem przyjmuje przepisy aktu o usługach cyfrowych (COM(2020)0825) zapewniające, że to, co jest nielegalne poza internetem, będzie również nielegalne w internecie, co powinno się przyczynić również do walki z nielegalnym nawoływaniem do nienawiści w internecie; wzywa państwa członkowskie do stosowania kluczowych zasad przewodnich dotyczących zachęcania do zgłaszania przestępstw z nienawiści, opracowanych w marcu 2021 r. przez unijną grupę roboczą ds. rejestrowania przestępstw z nienawiści, gromadzenia danych i zachęcania do zgłaszania przestępstw; zachęca do wymiany najlepszych praktyk między odpowiednimi władzami, w tym w zakresie kar alternatywnych, takich jak prace społeczne lub obowiązkowa edukacja;
10. przyznaje, że sztuczna inteligencja może pomóc w identyfikowaniu i ograniczaniu wpływu ludzkich uprzedzeń i że oprogramowanie oparte na sztucznej inteligencji może być stosowane do zbiorów danych w celu mapowania grup doświadczających dyskryminacji; jest jednak zaniepokojony tym, że sztuczna inteligencja może wzmocnić istniejącą dyskryminację oraz pogłębić istniejące nierówności i wykluczenie społeczne; podkreśla znaczenie wykorzystywania wysokiej jakości danych do opracowywania algorytmów, ponieważ jakość systemów sztucznej inteligencji zależy od danych wykorzystywanych do ich szkolenia; podkreśla, jak ważne jest przeciwdziałanie potencjalnym zagrożeniom i zapewnienie niezbędnych zabezpieczeń podstawowych praw i wolności osób, których dane dotyczą, w odniesieniu do korzystania z narzędzi sztucznej inteligencji, zwłaszcza gdy są one wykorzystywane przez organy ścigania, oraz zagwarantowanie, że systemy sztucznej inteligencji kierują się zasadami przejrzystości, wyjaśnialności, sprawiedliwości i rozliczalności, jak również że przeprowadzane są niezależne audyty, aby zapobiec pogłębianiu przez te systemy dyskryminacji, rasizmu, wykluczenia i ubóstwa;
11. domaga się, aby państwa członkowskie zaprzestały wszelkich form profilowania rasowego lub etnicznego; wzywa państwa członkowskie i Agencję Unii Europejskiej ds. Szkolenia w Dziedzinie Ścigania (CEPOL) do przeprowadzania większej liczby szkoleń na temat tego, jak unikać niezgodnego z prawem profilowania w kontekście egzekwowania prawa oraz jak udzielać pomocy w zrozumieniu i eliminowaniu uprzedzeń; przypomina, że zgodnie z prawem Unii profilowanie skutkujące dyskryminacją osób fizycznych na podstawie danych osobowych, które ze względu na charakter są szczególnie wrażliwe w odniesieniu do podstawowych praw i wolności, jest zabronione, jak określono w dyrektywie (UE) 2016/680 28 i rozporządzeniu (UE) 2016/679 29 ;
12. uznaje, że grupy rasowe stanowią nieproporcjonalną większość wśród warstw ludności europejskiej o niższych dochodach oraz wzywa państwa członkowskie i Komisję do zajęcia się szczególnymi potrzebami grup rasowych w dziedzinach takich jak edukacja, mieszkalnictwo, zdrowie, zatrudnienie, policja, usługi społeczne, wymiar sprawiedliwości oraz uczestnictwo i reprezentacja polityczna; zachęca państwa członkowskie do pełnego wykorzystania
gwarancji dla dzieci w celu zajęcia się również problemem rasizmu strukturalnego wobec dzieci należących do mniejszości rasowych oraz do opracowania konkretnych programów krajowych, których celem jest przerwanie cyklu ubóstwa, które w przeważającej mierze dotyka dzieci należące do mniejszości rasowych;
13. z zadowoleniem przyjmuje reakcję UE na osoby uciekające z Ukrainy oraz uruchomienie dyrektywy w sprawie tymczasowej ochrony 30 ; jest zaniepokojony doniesieniami o dyskryminacyjnych i rasistowskich incydentach na granicach wobec osób o kolorze skóry innym niż biały i mniejszości, takich jak Romowie, i przypomina państwom członkowskim o prawie każdej osoby do ubiegania się o azyl i do bycia traktowanym z szacunkiem na mocy prawa międzynarodowego 31 ; powtarza, że kontrola migracji i kontrola granic nie może być przedkładana nad bezpieczeństwo, prawa i życie ludzi oraz wzywa Komisję do uwzględnienia aspektu równości rasowej we wszystkich ramach prawnych i politycznych UE dotyczących migracji;
14. wyraża ubolewanie, że społeczności romskie pozostają jedną z najbardziej dyskryminowanych i narażonych grup w UE; wzywa państwa członkowskie do wdrożenia zalecenia Rady, przyjętego 12 marca 2021 r., w sprawie równouprawnienia, włączenia i partycypacji Romów, a także unijnych ram strategicznych na rzecz równouprawnienia, włączenia społecznego i udziału Romów, oraz do pełnego wykorzystania dostępnych funduszy; wzywa państwa członkowskie do oficjalnego uznania antycyganizmu za szczególną formę rasizmu wobec społeczności romskich;
15. wzywa Komisję i państwa członkowskie do podjęcia działań przeciwko niepokojącemu wzrostowi antysemityzmu w Unii; zauważa, że liczba ludności żydowskiej w UE zmniejszyła się w ostatnich latach oraz że 38 % Żydów rozważało w ostatnich pięciu latach opuszczenie UE z powodu obaw o swoje bezpieczeństwo 32 ;
16. Potępia praktyki takie jak okaleczanie żeńskich narządów płciowych, niewola małżeńska i zbrodnie honorowe, które szczególnie dotykają kobiety, i wzywa do pociągnięcia sprawców do odpowiedzialności za takie praktyki; apeluje o zwiększenie świadomości i rzecznictwa w celu położenia kresu takim szkodliwym praktykom w UE, zarówno na szczeblu krajowym, jak i unijnym;
17. podkreśla, że wiele kobiet pochodzenia afrykańskiego i należących do innych mniejszości rasowych boryka się z międzypokoleniowym ubóstwem i wykluczeniem oraz stale znajduje się wśród grup o najmniejszym dostępie do usług zdrowotnych i jest narażonych na dyskryminację w zakresie usług położniczych oraz opieki nad matką i dzieckiem 33 ;
18. wzywa państwa członkowskie do zagwarantowania, że służba zdrowia jest przygotowana do rozwiązywania konkretnych problemów zdrowotnych, które mogą w przeważającej mierze dotyczyć osób pochodzenia afrykańskiego, bliskowschodniego, latynoamerykańskiego i azjatyckiego, w tym poprzez zapewnienie niezbędnych szkoleń i odpowiednią aktualizację programów nauczania w kształceniu medycznym;
19. wzywa Komisję i państwa członkowskie do podjęcia konkretnych działań w celu zwalczania stereotypów związanych z płcią oraz eliminowania dyskryminacji i nierówności, a także zwalczania przemocy ze względu na płeć wobec kobiet należących do mniejszości rasowych, w tym przez przyjęcie proponowanej dyrektywy w sprawie zwalczania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej (COM(2022)0105), przez dodanie przemocy motywowanej płcią do listy przestępstw UE oraz przez uznanie za przestępstwa przymusowej sterylizacji i przymusowej aborcji, a także zapewnienie ofiarom środków prawnych, wsparcia i zadośćuczynienia;
20. podkreśla rolę edukacji, kultury i sportu w zwalczaniu stereotypów rasowych i etnicznych oraz promowaniu równości i włączenia społecznego; jest zdania, że państwa członkowskie powinny od wczesnego etapu zwalczać rasizm i dyskryminację oraz uwzględniać edukację włączającą we wszystkich oficjalnych programach nauczania; podkreśla znaczenie uznania i nauczania o historycznych korzeniach rasizmu i antysemityzmu, również w celu wspierania lepszego
zrozumienia migracji w czasach obecnych; wyraża zaniepokojenie wpływem rasizmu i dyskryminacji na zdrowie fizyczne i psychiczne dzieci i młodzieży ze środowisk imigranckich oraz innych osób należących do mniejszości rasowych, co utrudnia ich integrację w społeczeństwach przyjmujących; podkreśla, że uprzedzenia te mają długotrwałe skutki w ich dorosłym życiu; zdecydowanie potępia wszelką segregację rasową i etniczną w szkołach, która nadal ma miejsce w UE i ma nieproporcjonalnie duży wpływ na dzieci ze społeczności rasowych i mniejszości etnicznych; ostrzega, że takie praktyki prowadzą do marginalizacji, utrwalają dyskryminację strukturalną i utrudniają równy dostęp do wysokiej jakości życia; wzywa Komisję i państwa członkowskie do wprowadzenia lub wzmocnienia polityki sprzyjającej włączeniu społecznemu w celu zapobiegania wykluczeniu społecznemu, a także do podjęcia konkretnych działań na rzecz wspierania dzieci należących do mniejszości rasowych i etnicznych;
21. wzywa instytucje Unii do uwzględnienia dyskryminacji krzyżowej w unijnych przepisach i strategiach antydyskryminacyjnych oraz do propagowania unijnych ram w tym zakresie, w ścisłej współpracy z państwami członkowskimi i zainteresowanymi grupami;
22. podkreśla potrzebę zapewnienia znaczącego udziału wszystkich grup dotkniętych dyskryminacją krzyżową w kształtowaniu polityki na szczeblu unijnym, krajowym i lokalnym, zwłaszcza grup mniejszościowych;
23. wzywa wszystkie państwa członkowskie UE do gromadzenia porównywalnych i solidnych, zdezagregowanych danych dotyczących równouprawnienia na potrzeby pełnego zrozumienia i dokumentowania dyskryminacji, analizowania problemów społecznych i zwalczania nierówności w sposób kompleksowy, w oparciu o dobrowolne uczestnictwo, samoidentyfikację i świadomą zgodę, przy jednoczesnym zapewnieniu ochrony anonimowości i poufności, udziału społeczności w definiowaniu kategorii, analizie i ocenie oraz poszanowania kluczowych zasad zapisanych w prawodawstwie UE w zakresie ochrony danych i praw podstawowych oraz przestrzegania przepisów krajowych; wzywa Komisję do dalszego opracowywania wraz z państwami członkowskimi wspólnej metodyki w tym zakresie, która zapewni porównywalność, dokładność i wiarygodność gromadzonych danych; popiera prace FRA w zakresie analizy tych danych i z zadowoleniem przyjmuje dalsze postępy w tej dziedzinie, zgodnie z nowym mandatem Agencji oraz dzięki zorganizowanej i ścisłej współpracy z agencjami ds. sprawiedliwości i spraw wewnętrznych oraz zainteresowanymi grupami;
24. wzywa wszystkie państwa członkowskie do przyjęcia krajowych planów działania przeciwko rasizmowi i dyskryminacji do końca 2022 r., uwzględniających historyczne korzenie rasizmu i tworzących kulturę pamięci, zgodnie z unijnym planem działania przeciwko rasizmowi; wzywa Komisję do zwiększenia przejrzystości i udziału grup rasowych w pracach podgrupy ds. krajowych planów działania przeciwko rasizmowi, w tym przez udostępnienie informacji o krajowych punktach kontaktowych; podkreśla potrzebę kontynuowania realizacji unijnego planu działania przeciwko rasizmowi po roku 2025 i rozwijania go w kierunku pełnoprawnej strategii UE, a także zachęca Komisję do zapewnienia ciągłości tych prac przed końcem jej obecnej kadencji;
25. podkreśla potrzebę wprowadzenia mechanizmu monitorowania i rozliczalności w celu zapewnienia skutecznego stosowania i egzekwowania przepisów i strategii UE w zakresie zwalczania rasizmu i przeciwdziałania dyskryminacji oraz przypomina o znaczeniu udziału organizacji społeczeństwa obywatelskiego w tym procesie; apeluje o przyjęcie zalecenia Rady w sprawie krajowych planów działania przeciwko rasizmowi i dyskryminacji w celu wzmocnienia zaangażowania i mechanizmu monitorowania wspólnych przewodnich zasad oraz wynikających z nich wskaźników postępu;
26. przypomina o swoim wsparciu dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego, w szczególności w dziedzinie walki z rasizmem, dyskryminacją i tolerancją; podkreśla, że należy wspierać antyrasistowskich obrońców praw człowieka i wspierać ich gdy wykonują swoją pracę; przypomina o potrzebie specjalnego i wystarczającego finansowania UE dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego; podkreśla ponadto, że ważny jest regularny i zorganizowany dialog z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego działającymi na rzecz sprawiedliwości i równości rasowej na szczeblu europejskim, krajowym i lokalnym; wzywa Komisję i państwa członkowskie, aby przy zaangażowaniu organizacji społeczeństwa obywatelskiego i zainteresowanych grup opracowały i wdrożyły publiczne kampanie zwiększające świadomość w celu przeciwdziałania stereotypom panującym wśród ogółu społeczeństwa; wzywa do zwiększenia możliwości finansowania w ramach programu "Obywatele, równość, prawa i wartości" w dziedzinie przeciwdziałania dyskryminacji; wzywa Komisję do dopilnowania, aby stałe forum organizacji społeczeństwa obywatelskiego ds. przeciwdziałania rasizmowi zostało formalnie włączone w tworzenie odpowiednich strategii politycznych i przepisów; ubolewa nad atakami w różnych formach (m.in. mowa nienawiści, represyjne systemy podatkowe, strategiczne powództwa zmierzające do stłumienia debaty publicznej, ataki na biura organizacji lub osoby w nich pracujące) wymierzonymi w organizacje społeczeństwa obywatelskiego, które udzielają wsparcia obywatelom i udostępniają swoją wiedzę decydentom politycznym w tej dziedzinie;
27. podkreśla znaczenie reprezentacji i różnorodności jako narzędzia służącego rozwojowi społeczeństw integracyjnych; przypomina, że media mają obowiązek odzwierciedlać społeczeństwa w całej ich różnorodności i wyraża ubolewanie z powodu obecnego braku różnorodności na wszystkich poziomach; potępia rasistowską retorykę niektórych mediów, która stygmatyzuje społeczności rasowe; podkreśla ponadto znaczenie zrównoważonego pod względem płci udziału, a także udziału osób należących do mniejszości rasowych w mediach, aby zapewnić odpowiednią reprezentację i zapewnić pozytywne wzorce do naśladowania dla dzieci należących do grup rasowych;
28. podkreśla, że kampanie i inicjatywy na rzecz umiejętności korzystania z mediów mogą odgrywać decydującą rolę w ograniczaniu przekazów treści stanowiących dyskryminację rasową, rozpowszechnianych za pomocą dezinformacji; wzywa Komisję i państwa członkowskie do położenia większego nacisku na rozwój krytycznego myślenia, umiejętności korzystania ze środków masowego przekazu i umiejętności informatycznych w celu zwalczania rasizmu i dyskryminacji; wzywa państwa członkowskie do wykrywania i analizowania działań i źródeł finansowania grup ekstremistycznych w UE szerzących nienawiść, w tym grup mających bliskie powiązania z Rosją, które są wykorzystywane do destabilizacji UE i podważania jej jedności, a także do podjęcia dalszych kroków w celu zwalczania działalności tych organizacji w UE;
29. z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę Komisji dotyczącą minimalnych standardów dla organów ds. równości, która ma na celu zapewnienie równej ochrony przed dyskryminacją w całej Unii, i wzywa Komisję do przedstawienia ambitnego wniosku w tym zakresie; wzywa Komisję do przyjęcia konkretnych środków legislacyjnych w celu wzmocnienia roli i niezależności organów ds. równości w państwach członkowskich oraz do zapewnienia im wystarczających środków finansowych na realizację ich zadań, zwłaszcza na lepsze gromadzenie danych w celu mapowania dyskryminacji i nierówności w całej UE; apeluje do państw członkowskich o dopilnowanie, by mandat wszystkich organów ds. równości obejmował wszystkie formy dyskryminacji, w tym wiktymizację i mowę nienawiści;
30. ubolewa nad faktem, że w społeczeństwie UE utrzymuje się rasizm strukturalny; wzywa instytucje UE do zajęcia się tym problemem w ramach swoich struktur oraz do zajęcia się problemem niedostatecznej reprezentacji grup rasowych i innych grup narażonych na dyskryminację, zwłaszcza na stanowiskach decyzyjnych, a także do pilnego przyjęcia strategii różnorodności wśród pracowników i ich włączenia społecznego; podkreśla, że zatrudnianie pracowników powinno opierać się na zasługach, kwalifikacjach i umiejętnościach; przypomina, że zgodnie z art. 10 Regulaminu Parlamentu zakazane jest nawoływanie do nienawiści, jak również używanie zniesławiającego języka i podżeganie do dyskryminacji, oraz wzywa przewodniczącą i przewodniczących komisji do właściwego wdrażania tych przepisów i do zapewnienia odpowiednich dochodzeń i działań następczych w przypadkach, w których stwierdzono naruszenie tego przepisu;
31. w związku z tym z zadowoleniem przyjmuje przyjęcie strategii Parlamentu na rzecz różnorodności i planu działania na lata 2022-2024; podkreśla, że poszczególne grupy polityczne są również odpowiedzialne za włączenie tej strategii do swoich strategii w zakresie zasobów ludzkich;
32. z zadowoleniem przyjmuje powołanie przez Komisję pierwszego koordynatora ds. przeciwdziałania rasizmowi w 2021 r. oraz konsekwentne, wznawiane od 2015 r., powoływanie koordynatora ds. zwalczania antysemityzmu i wspierania życia żydowskiego; wzywa Komisję do szybkiego powołania koordynatora ds. zwalczania islamofobii; ubolewa, że stanowisko to jest nieobsadzone od lipca 2021 r.; przypomina, że stanowiska te powinny być stałe, a zatem należy utrzymać i wspierać finansowo koordynatorów; podkreśla kluczową rolę koordynatora ds. przeciwdziałania rasizmowi i Unijnej Grupy Roboczej Wysokiego Szczebla ds. Zwalczania Rasizmu, Ksenofobii i Innych Form Nietolerancji we włączaniu problematyki równości rasowej do wszystkich obszarów polityki UE;
33. jest zaniepokojony stałym rozpowszechnianiem się rasistowskich i ksenofobicznych teorii spiskowych, które nawołują do nienawiści i przemocy, w tym do przestępstw z nienawiści na całym świecie; jest zaniepokojony sposobem, w jaki te teorie, takie jak tzw. teoria wielkiej wymiany, są włączane do wypowiedzi politycznych wielu polityków skrajnej prawicy w państwach członkowskich, i podkreśla, że stanowi to zagrożenie dla podstawowych i wspólnych wartości Unii;
34. przypomina swoje stanowisko w sprawie rocznego sprawozdania Komisji na temat praworządności, a w szczególności apel o włączenie specjalnej sekcji dotyczącej organizacji społeczeństwa obywatelskiego i uwzględnienie praw podstawowych, w tym niedyskryminacji ze względu na rasę, kolor skóry lub pochodzenie etniczne; apeluje ponadto o podsumowanie wdrażania unijnego planu działania przeciwko rasizmowi w rozdziałach sprawozdania dotyczących poszczególnych krajów;
35. zobowiązuje swoją przewodniczącą do przekazania niniejszej rezolucji Radzie i Komisji.
1 Dz.U. L 180 z 19.7.2000, s. 22.
2 Dz.U. L 303 z 2.12.2000, s. 16.
3 Dz.U. L 328 z 6.12.2008, s. 55.
4 Dz.U. L 315 z 14.11.2012, s. 57.
5 Dz.U. L 156 z 5.5.2021, s. 1.
6 Dz.U. C 93 z 19.3.2021, s. 1.
8 Dz.U. C 108 z 26.3.2021, s. 2.
9 Dz.U. C 385 z 22.9.2021, s. 104.
10 Dz.U. C 362 z 8.9.2021, s. 63.
11 Dz.U. C 445 z 29.10.2021, s. 150.
12 Dz.U. C 347 z 9.9.2022, s. 2.
13 Dz.U. C 347 z 9.9.2022, s. 15.
14 ECRI, Opinion on the concept of "racialisation" [Opinia w sprawie pojęcia "rasalizacji"], 8 grudnia 2021 r.
15 Parlament Europejski, badanie dla komisji LIBE, Protection against racism, xenophobia and racial discrimination, and the EU Anti-racism Action Plan [Ochrona przed rasizmem, ksenofobią i dyskryminacją rasową oraz unijny plan działania przeciwko rasizmowi], maj 2022 r.
16 FRA, Fundamental Rights Report 2022 [Sprawozdanie na temat praw podstawowych z 2022 r.], 8 czerwca 2022 r., s. 84.
17 Termin "społeczności romskie" obejmuje społeczności wywodzące się z różnych grup, takich jak: Romowie, Kale, Manusze, Aszkali,
18 FRA, Second European Union Minorities and Discrimination Survey - Main results [Drugie Badanie Unii Europejskiej na temat mniejszości
19 FRA, Second European Union Minorities and Discrimination Survey Muslims - Selected findings [Drugie Badanie Unii Europejskiej na temat mniejszości i dyskryminacji, muzułmanie - najważniejsze wyniki], 21 września 2017 r.
20 FRA, Experiences and perceptions of antisemitism - Second survey on discrimination and hate crime against Jews in the EU [Doświadczenia i postrzeganie antysemityzmu - Drugie badanie na temat dyskryminacji i przestępstw z nienawiści kierowanych przeciwko Żydom w UE], 10 grudnia 2018 r.
21 Europejskie Centrum Praw Romów, Justice Denied: Roma in the criminal justice system [Odmowa sprawiedliwości: Romowie w systemie sądownictwa karnego], 2 marca 2022 r.
22 Europejska Sieć Przeciwko Rasizmowi, 2014-2018 ENAR Shadow Report on racist crime and institutional racism in Europe [Raport alternatywny ENAR za lata 2014-2018 na temat przestępstw na tle rasowym i rasizmu instytucjonalnego], 11 września 2019 r.
23 FRA, Fundamental Rights Report 2022 [Sprawozdanie na temat praw podstawowych z 2022 r.], 8 czerwca 2022 r., s. 84.
24 FRA, Encouraging hate crime reporting - The role of er.forcement and other authorities [Zachęcanie do zgłaszania przestępstw z nienawiści - rola
25 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) 2018/1046 z dnia 18 lipca 2018 r. w sprawie zasad finansowych mających zastosowanie do budżetu ogólnego Unii. Dz.U. L 193 z 30.7.2018, s. 1.
26 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1060 z dnia 24 czerwca 2021 r. ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego Plus, Funduszu Spójności, Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji i Europejskiego Funduszu Morskiego, Rybackiego i Akwakultury, a także przepisy finansowe na potrzeby tych funduszy oraz na potrzeby Funduszu Azylu, Migracji i Integracji, Funduszu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Instrumentu na rzecz Zarządzania Granicami i Polityki Wizowej. Dz.U. L 231 z 30.6.2021, s. 159.
27 ENAR, Justice Gap: Racism pervasive in criminal justice systems across Europe [Luka prawna: powszechny rasizm w systemach sądownictwa karnego w całej Europie], 12 września 2019 r.
28 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/680 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych przez właściwe organy do celów zapobiegania przestępczości, prowadzenia postępowań przygotowawczych, wykrywania i ścigania czynów zabronionych i wykonywania kar, w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylająca decyzję ramową Rady 2008/977/WSiSW. Dz.U. L 119 z 4.5.2016, s. 89.
29 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych). Dz.U. L 119 z 4.5.2016, s. 1.
30 Dyrektywa Rady 2001/55/WE z dnia 20 lipca 2001 r. w sprawie minimalnych standardów przyznawania tymczasowej ochrony na wypadek masowego napływu wysiedleńców oraz środków wspierających równowagę wysiłków między państwami członkowskimi związanych z przyjęciem takich osób wraz z jego następstwami. Dz.U. L 212 z 7.8.2001, s. 12.
31 FRA, The war in Ukraine - Fundamental rights implications within the EU [Wojna w Ukrainie - konsekwencje dla praw podstawowych w UE], 19 maja 2022 r., oraz FRA, EU-Ukrainian border checkpoints: First field observations [Przejścia graniczne UE-Ukraina: Pierwsze obserwacje w terenie], 23 marca 2022 r.
32 FRA opinions - Experiences and perceptions of antisemitism [Opinie FRA - Doświadczanie i postrzeganie antysemityzmu].
33 Equinox, Towards Gender Justice - Rethinking EU Gender Equality Policy from an Intersectional Perspective [W kierunku sprawiedliwości płci - nowe podejście do unijnej polityki równości płci z perspektywy intersekcjonalnej], maj 2021 r.
