(COM(2022) 150 final - 2022/0099 (COD))(2022/C 365/08)
(Dz.U.UE C z dnia 23 września 2022 r.)
Sprawozdawca: Kęstutis KUPŠYS
| Wniosek o konsultację |
Parlament Europejski, 5.5.2022 Rada, 10.5.2022
|
| Podstawa prawna |
Art. 192 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej |
| Sekcja odpowiedzialna |
Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego |
| Data przyjęcia przez sekcję |
31.5.2022 |
| Data przyjęcia na sesji plenarnej |
15.6.2022 |
| Sesja plenarna nr |
570 |
| Wynik głosowania |
|
| (za/przeciw/wstrzymało się) |
140/1/6 |
1. Wnioski i zalecenia
1.1. Zmiana rozporządzenia w sprawie fluorowanych gazów cieplarnianych (rozporządzenie (UE) nr 517/2014) 1 , zaproponowana przez Komisję w dniu 5 kwietnia 2022 r. 2 , jest krokiem we właściwym kierunku. EKES sądzi, że można byłoby jeszcze bardziej podnieść poziom ambicji w celu dopilnowania, by europejskie przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe nie musiały przez nadchodzące dziesięciolecia borykać się z obciążeniem w postaci zapasów sprzętu, który szkodzi klimatowi, oraz w celu utrzymania światowego przywództwa UE w działaniach na rzecz klimatu poprzez przyjęcie najlepszych ekologicznych rozwiązań technologicznych.
1.2. Wiele wodorofluorowęglowodorów (HFC) ma wysoki współczynnik globalnego ocieplenia. W związku z tym poprawa obecnego wniosku Komisji stanowi dodatkową okazję do znacznego ograniczenia bezpośredniego wpływu na klimat poprzez unikanie stosowania HFC o wysokim współczynniku globalnego ocieplenia oraz bezpośrednie przejście na substancje alternatywne dla F-gazów, o niskim współczynniku globalnego ocieplenia.
1.3. W przypadku pomp ciepła, klimatyzatorów do pomieszczeń, agregatów i urządzeń chłodniczych dostępne są substancje alternatywne o niskim współczynniku globalnego ocieplenia. EKES opowiada się za zakazem stosowania w tych urządzeniach po 2030 r. wszystkich czynników chłodniczych o współczynniku globalnego ocieplenia wyższym niż 5. Zdaniem Komitetu sektorowy zakaz stanowi jasny sygnał dla rynku, jest łatwy do wdrożenia pod względem administracyjnym i wiąże się z niskim ryzykiem obchodzenia przepisów.
1.4. Komitet zdecydowanie zaleca połączenie ambicji planu REPowerEU 3 z wycofywaniem F-gazów z obrotu na rzecz czynników chłodniczych o najniższym możliwym współczynniku globalnego ocieplenia, zwłaszcza w przypadku pomp ciepła. Uważa, że obawy związane z wąskimi gardłami na rynku w tym sektorze są nieuzasadnione ze względu na zwiększoną zdolność produkcyjną sektora, która będzie opierała się głównie na naturalnych czynnikach chłodniczych. UE ma dobrą okazję, by uczynić z tego wzorcowy przykład ustanawiania światowych norm ekologicznych.
1.5. Oczekiwano, że system kontyngentów zniechęci do stosowania gazów o wysokim współczynniku globalnego ocieplenia, ale nie przyczynił się on w wystarczającym stopniu do zmian na rynku. Jasno widać, że nielegalny handel tymi gazami wzrósł, aby zaspokoić utrzymujący się popyt na rynku. Komitet wzywa do wprowadzenia mechanizmu zwiększającego dochód ze sprzedaży kontyngentów. Dochód ten można przeznaczyć na wzmocnienie kontroli celnych na szczeblu państw członkowskich, na pomoc w przyjmowaniu alternatywnych rozwiązań o niskim współczynniku globalnego ocieplenia oraz na zapewnienie wystarczających szkoleń dla instalatorów sprzętu.
1.6. Zaspokojenie potrzeb szkoleniowych w zakresie alternatyw dla HFC ma kluczowe znaczenie. Wykwalifikowani technicy, a także systemy kwalifikacji, certyfikacji i rejestracji, są niezbędni, by można było promować naturalne czynniki chłodnicze o niskim współczynniku globalnego ocieplenia.
2. Uwagi ogólne
Wprowadzenie
2.1. Gazy fluorowane są ważnymi gazami cieplarnianymi. W przypadku braku regulacji emisje wodorofluorowęglo-wodorów (HFC) mogłyby doprowadzić do wzrostu średniej temperatury na świecie o 0,35-0,5 oC do 2100 r. Unikanie tych emisji miałoby znaczny wpływ na ograniczenie globalnego ocieplenia. Biorąc pod uwagę perspektywę krótkoterminową (2050 r.), zmniejszenie emisji HFC byłoby niezwykle skuteczne w przeciwdziałaniu kryzysowi klimatycznemu 4 .
2.2. Wiele HFC ma wysoki współczynnik globalnego ocieplenia. Trifluorometan (HFC-23) to najmocniejszy znany HFC o współczynniku globalnego ocieplenia wynoszącym 14 600, co oznacza, że zaledwie jeden kilogram HFC-23 ogrzewa planetę w takim samym stopniu jak prawie 15 ton CO2. Stężenie HFC-23 w atmosferze rośnie w alarmującym tempie: z 21 ppt w 2008 r. do rekordowo wysokiego poziomu 35 ppt w chwili obecnej 5 .
2.3. Inny podobny gaz - heksafluorek siarki (SF6), powszechnie stosowany jako gaz izolacyjny w rozdzielnicach - uznaje się za najbardziej szkodliwy F-gaz, ponieważ jego współczynnik globalnego ocieplenia wynosi 25 200. Typowe urządzenie grzewczo-chłodzące sprzedane gospodarstwom domowym w UE w 2022 r. może zawierać F-gazy o współczynniku globalnego ocieplenia wynoszącym ponad 700, co oznacza, że ślad węglowy około 0,5 kg czynnika chłodniczego w urządzeniu to 0,35 ton.
2.4. Ogólnie rzecz biorąc, F-gazy odpowiadają za około 2,5 % wszystkich emisji gazów cieplarnianych w UE.
2.5. Substancje zubożające warstwę ozonową (SZWO) zubożają warstwę ozonową i ocieplają klimat. Niektóre z nich zastąpiono HFC, które nie przyczyniają się do zubożenia warstwy ozonowej, ale nadal prowadzą do ocieplania się klimatu. EKES wydał opinię 6 w sprawie rozporządzenia w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową 7 .
2.6. Rozporządzenie w sprawie F-gazów ma na celu ograniczenie emisji F-gazów między innymi poprzez wycofywanie HFC ze stosowania w UE. Wycofywanie HFC jest również wdrażane na całym świecie w ramach protokołu montrealskiego. Oba rozporządzenia - w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową i F-gazów - muszą wspólnie zapewnić wypełnienie przez Unię jej zobowiązań wynikających z tego protokołu.
2.7. Obowiązujące rozporządzenie w sprawie F-gazów ma na celu zmniejszenie do 2030 r. emisji F-gazów w UE o dwie trzecie w porównaniu z poziomami z 2014 r. Zgodnie z prawem o klimacie nowy wniosek przyczyni się do ograniczenia emisji o co najmniej 55 % do 2030 r. oraz osiągnięcia przez Europę neutralności klimatycznej do 2050 r., w szczególności dzięki następującym inicjatywom politycznym wskazanym przez Komisję:
- osiągnięcie ambitniejszych celów,
- poprawa egzekwowania i wdrażania,
- bardziej kompleksowe monitorowanie,
- zapewnienie zgodności z protokołem montrealskim.
F-gazy w kontekście Zielonego Ładu
2.8. Wniosek w sprawie F-gazów ustanawia ambitny cel wycofania HFC z obrotu i wprowadza szereg nowych zakazów dotyczących produktów i urządzeń na rynku. Oznacza to, że urządzenia i produkty zawierające F-gazy o wysokim współczynniku globalnego ocieplenia będą stopniowo znikać z rynku. Komitet uważa jednak, że niezwykle ważne jest promowanie przejścia bezpośrednio na rozwiązanie o najniższym współczynniku globalnego ocieplenia niewykorzystujące F-gazów, bez stosowania rozwiązań pośrednich. Rynki UE pokazują, że jest to wykonalne, i UE powinna dawać przykład.
2.9. Konieczne jest podniesienie poprzeczki, aby zagwarantować, że europejskie przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe nie będą musiały przez nadchodzące dziesięciolecia borykać się z obciążeniem w postaci zapasów sprzętu, który szkodzi klimatowi. Ważne jest również utrzymanie światowego przywództwa UE w działaniach na rzecz klimatu poprzez przyjęcie najlepszych ekologicznych rozwiązań technologicznych we wszystkich dziedzinach, w których wykorzystuje się F-gazy.
2.10. Wycofanie HFC to wysoce opłacalny sposób przyczynienia się do osiągnięcia celów klimatycznych. Zgodnie ze sprawozdaniem końcowym z oceny z marca 2022 r. 8 "koszty redukcji emisji [...] wyniosły średnio około 6 EUR za tonę ekwiwalentu CO2".
2.11. Pompy ciepła, klimatyzatory do pomieszczeń, agregaty i urządzenia chłodnicze to urządzenia i systemy, w przypadku których dostępne są alternatywy wykorzystujące czynniki chłodnicze o niskim współczynniku globalnego ocieplenia i naturalne czynniki chłodnicze. EKES opowiada się za zakazem stosowania w tych urządzeniach F-gazów jako czynników chłodniczych poprzez zakaz stosowania substancji o współczynniku globalnego ocieplenia wyższym niż 5 po 2030 r. Zdaniem Komitetu sektorowe zakazy stanowią jasny sygnał dla rynku, są łatwe do wdrożenia pod względem administracyjnym i wiążą się z niskim ryzykiem obchodzenia przepisów. Wyłączenia ad hoc mogą być przyznawane na podstawie przepisów art. 16 ust. 4, gdy HFC uznaje się za konieczne z technicznego punktu widzenia.
2.12. W przypadku niektórych zastosowań na rynku dostępne są już substytuty HFC, w tym propan (współczynnik globalnego ocieplenia - 0,02) i amoniak (współczynnik globalnego ocieplenia - 0). Komitet wzywa do zwiększenia wydatków na badania naukowe z myślą o wykorzystaniu tych rozwiązań o zerowym współczynniku globalnego ocieplenia.
2.13. Jedyną zrównoważoną polityką UE byłoby podejście oparte na "zielonym chłodzeniu", które łączy naturalne czynniki chłodnicze o bardzo niskim współczynniku globalnego ocieplenia (<5) i energooszczędne urządzenia. Wykorzystanie wszelkich rodzajów mieszanek F-gazów, nawet tych o niskim współczynniku globalnego ocieplenia, wiąże się z wyzwaniami, w szczególności w odniesieniu do recyklingu i regeneracji, oraz sprawia, że konserwacja i serwisowanie są znacznie bardziej skomplikowane. Należy zatem ich stosowania unikać.
2.14. Istniejące systemy ogrzewania i chłodzenia muszą być serwisowane i konserwowane z wykorzystaniem obecnych HFC. Plan działania REPowerEU, w którym wyznaczono cel wprowadzenia 30 mln pomp ciepła w Europie do 2030 r., wzbudził uzasadnione obawy wśród zainteresowanych stron 9 . Zdaniem przedstawicieli przemysłu proponowane nowe przepisy rozporządzenia w sprawie F-gazów mogłyby potencjalnie spowolnić bardzo potrzebne wykorzystywanie pomp ciepła w Europie.
2.15. Komitet sądzi, że wczesny zakaz stosowania HFC w nowych pompach ciepła zagwarantuje, że niedostatek HFC do obsługi istniejących urządzeń nie będzie wstrzymywał wprowadzania pomp ciepła. Pomoże to uniknąć zamrożenia na te potrzeby dużych ilości HFC. Użytkowane zasoby HFC wymagają środków zarządzania i niszczenia; przy braku odpowiedniego traktowania HFC wyciekają z urządzeń po zakończeniu ich eksploatacji, co ma niszczycielski wpływ na klimat.
2.16. Zapasy rynkowe HFC o wysokim współczynniku globalnego ocieplenia są niezwykle niebezpieczne: czynniki chłodnicze o wysokim współczynniku globalnego ocieplenia są powszechnie stosowane w konserwacji istniejących urządzeń w celu regularnego kompensowania stałych emisji (poziom wycieków może osiągać 15-20 % rocznie), których można by uniknąć dzięki postępowi technologicznemu.
2.17. W związku z tym Komitet zdecydowanie wzywa do połączenia ambicji planu REPowerEU z wycofywaniem F-gazów, tak by dążyć do stosowania czynników chłodniczych o najniższym możliwym współczynniku globalnego ocieplenia. Aby spojrzeć na kwestię pomp ciepła (stopniowe zainstalowanie 30 mln pomp ciepła w okresie siedmiu lat)
2.18. EKES uważa, że obawy związane z wąskimi gardłami na rynku w tym sektorze są nieuzasadnione, ponieważ proponowana ścieżka upowszechnienia pomp ciepła w Europie jest w dużej mierze zgodna ze wzrostem zdolności produkcyjnych sektora, który to wzrost będzie opierał się na czynnikach chłodniczych o bardzo niskim współczynniku globalnego ocieplenia (zwłaszcza naturalnych). UE ma dobrą okazję, by uczynić z tego wzorcowy przykład ustanawiania światowych norm ekologicznych.
2.19. EKES zaleca zatem, by wzmocnić wniosek dotyczący zmiany rozporządzenia w sprawie F-gazów w następujący sposób:
- dalsze wzmocnienie wycofywania HFC, aby zapewnić zgodność ze scenariuszem 1,5 oC określonym w porozumieniu paryskim,
- zakaz stosowania HFC-404A (o współczynniku globalnego ocieplenia 4728) i innych HFC o wysokim współczynniku globalnego ocieplenia,
- obniżenie limitów sektorowych współczynnika globalnego ocieplenia na poziomie 150 do najniższego możliwego współczynnika dla danej technologii,
- promowanie systemów zachęt i zamówień publicznych na rozwiązania alternatywne niewykorzystujące F-gazów,
- wspieranie państw członkowskich w ich wysiłkach na rzecz zachęcania do stosowania bardziej ekologicznych rozwiązań o bardzo niskim współczynniku globalnego ocieplenia (i w miarę możliwości bez F-gazów).
Kwestie ekologiczne
2.20. W procesie przechodzenia na naturalne czynniki chłodnicze o bardzo niskim współczynniku globalnego ocieplenia lub HFC o niskim współczynniku globalnego ocieplenia należy unikać przechodzenia na substancje takie jak hydrofluoroolefiny ze względu na ich produkty rozpadu, np. szkodliwy kwas trifluorooctowy. Kwas trifluorooctowy oraz inne substancje per- i polifluoroalkilowe (PFAS) są nazywane "wiecznymi chemikaliami", ponieważ nie można ich usunąć ze środowiska 10 . W oparciu o zasadę ostrożności należy wyraźnie powiązać środki zaproponowane przez Komisję z jej planem działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń 11 .
2.21. Przy wycofywaniu HFC należy zwrócić należytą uwagę na substancje zastępujące HFC. EKES apeluje, by nie tolerować nowych substytutów F-gazów, które po prostu zastępują problem wysokiego współczynnika globalnego ocieplenia innymi problemami środowiskowymi. Zamiast tego Komitet wzywa do przyjęcia odpowiedzialności za pokierowanie przejściem na prawdziwie przyjazne dla klimatu i środowiska, naturalne, wolne od F-gazów alternatywy. Odniesienie do europejskiego procesu REACH nie jest wystarczające, ponieważ proces ten nie nadąża za potrzebami i nie będzie odpowiednio wcześnie zakazywać niebezpiecznych substytutów F-gazów.
Nielegalny handel
2.22. Nielegalny handel HFC jest w UE dużym problemem. Chociaż trudno jest go określić ilościowo, nie ulega wątpliwości, że osiąga on znaczące rozmiary. Różne analizy wskazują, że nielegalny przywóz stanowił do jednej trzeciej legalnego rynku UE 12 .
2.23. Oczekiwano, że system kontyngentów zniechęci do stosowania gazów o wysokim współczynniku globalnego ocieplenia, ale nie przyczynił się on w wystarczającym stopniu do zmian na rynku. Wyraźnie widać, że nielegalny handel tymi gazami wzrósł, aby zaspokoić utrzymujący się popyt na rynku. Dynamika ta wzmacnia argument EKES-u za całkowitym zakazem gazów o wysokim współczynniku globalnego ocieplenia.
2.24. Niestety we wniosku nie uwzględniono odpowiednio nielegalnego handlu HFC. EKES apeluje o przejrzystość i pełną identyfikowalność HFC w całym łańcuchu dostaw. Zaproponowano rozwiązania oparte na oznaczaniu kodem QR i Komitet uważa, że jest to opłacalny sposób rozwiązania tego problemu.
2.25. EKES uważa, że należy również wzmocnić kontrolę dostaw HFC w handlu elektronicznym. Wzywa do wprowadzenia zakazu sprzedaży F-gazów na internetowych platformach handlowych albo do wprowadzenia obowiązkowych certyfikatów dla przedsiębiorstw sprzedających F-gazy luzem przez internet.
2.26. Należy utrzymać ścisłą kontrolę całego przywozu i wywozu HFC, w tym gazów wykorzystywanych do celów wyłączonych z wycofywania (np. substraty, niszczenie, ponowny wywóz lub inne zastosowania objęte zwolnieniem). Przedsiębiorstwa powinny posiadać ważną rejestrację w portalu fluorowanych gazów cieplarnianych, aby uniknąć wykorzystywania wyłączeń do ułatwiania nielegalnego handlu. Komitet ostrzega, że wykaz wyjątków zawarty w art. 20 ust. 4 stwarza lukę w systemie wydawania pozwoleń, która z pewnością przykuje uwagę nielegalnych handlarzy.
2.27. Aby zwiększyć skuteczność działań krajowych organów celnych, Komitet apeluje o wydanie wytycznych dotyczących unieszkodliwiania skonfiskowanych produktów, pojemników i sprzętu nielegalnie przywiezionych do UE oraz o przyznanie państwom członkowskim środków finansowych na ich zniszczenie, jeżeli państwa członkowskie zdecydują się na to rozwiązanie.
2.28. Walka z nielegalnym handlem F-gazami i ich unieszkodliwianie powinny zostać dostosowane do propozycji zawartych w dyrektywie w sprawie ochrony środowiska poprzez prawo karne 13 , której celem jest skuteczniejsza ochrona środowiska poprzez zobowiązanie państw członkowskich do stosowania środków z zakresu prawa karnego oraz poprzez wspieranie współpracy transgranicznej 14 .
Kontyngenty i przydział zasobów
2.29. Tysiącom nowych podmiotów wchodzących na rynek przydzielono kontyngenty na przywóz HFC na rynek UE. Wiele z nich nie ma dostępu do infrastruktury w UE, aby spełnić wymogi rozporządzenia dotyczące odzysku, recyklingu i regeneracji HFC, które przywożą.
2.30. Choć EKES z zadowoleniem przyjmuje nowe warunki rejestracji i otrzymywania przydziałów kwot, sądzi, że można by zwiększyć opłaty za przydział kontyngentów, aby lepiej odzwierciedlić rzeczywiste opłaty za emisję gazów cieplarnianych.
2.31. Oczywiste jest, że opłata za kontyngent w wysokości 3 EUR za tonę ekwiwalentu CO2 jest zbyt niska, aby generować odpowiedni dochód, zniechęcać do stosowania HFC i sprzyjać szybszemu przechodzeniu na naturalne czynniki chłodnicze.
2.32. EKES wzywa również do ponownej oceny wykorzystania środków finansowych ze sprzedaży kontyngentów.
2.33. Komitet jest przekonany, że dochody te powinny być przeznaczone do bezpośredniego wykorzystania na następujące cele:
- intensyfikacja badań nad alternatywnymi substancjami o niskim współczynniku globalnego ocieplenia, w szczególności naturalnymi czynnikami chłodniczymi,
- wspieranie organów państw członkowskich w zakresie nadzoru rynku,
- budowanie umiejętności i podnoszenie świadomości, w tym kampanie informacyjne skierowane do konsumentów końcowych,
- wspieranie zarówno pilnych, jak i średnioterminowych szkoleń dla obecnych i przyszłych pracowników.
Szkolenia
2.34. Zaspokojenie potrzeb szkoleniowych w zakresie alternatyw dla HFC ma kluczowe znaczenie. Wykwalifikowani technicy, a także systemy kwalifikacji, certyfikacji i rejestracji, są niezbędni, by można było promować naturalne czynniki chłodnicze o niskim współczynniku globalnego ocieplenia. Certyfikacja jest niezbędna w odniesieniu nie tylko do F-gazów, ale także alternatyw dla nich. EKES wzywa do wprowadzenia w programach certyfikacji obowiązku nabycia kompetencji w zakresie naturalnych czynników chłodniczych.
2.35. Szkolenia i certyfikacja są objęte zasadą pomocniczości i muszą być dostosowane do istniejących systemów krajowych. We wniosku przyznano państwom członkowskim jeden rok na aktualizację ich programów w celu uwzględnienia substancji alternatywnych i niektórzy uczestnicy rynku obawiają się, że to zbyt krótki czas. Harmonogram jest istotny, ale ważne jest także określenie jasnych celów. EKES zaleca ustanowienie obowiązków dotyczących planów krajowych z jasnymi kluczowymi wskaźnikami skuteczności działania, np. 50 % instalatorów przeszkolonych do 2025 r.
Globalny zasięg 2.36. Dostosowując się do protokołu montrealskiego, należy uwzględnić fakt, że poprawka z Kigali będzie musiała zostać wzmocniona w stosunkowo niedalekiej przyszłości, aby osiągnąć globalne cele dotyczące neutralności klimatycznej.
2.37. W tym kontekście protokołu montrealskiego UE daje ważne impulsy do działania na całym świecie. Wniosek dotyczący nowego europejskiego rozporządzenia w sprawie F-gazów skupia uwagę wszystkich podmiotów na arenie międzynarodowej. Przyjęcie poprawki z Kigali było dobrym pierwszym krokiem we właściwym kierunku, jednak konieczne są szybsze i ambitniejsze działania na rzecz wycofywania HFC. UE mogłaby skuteczniej wykorzystać swój globalny wpływ dzięki tzw. efektowi brukselskiemu.
2.38. W związku z tym EKES dostrzega potrzebę rychłego rozpoczęcia dyskusji w ramach protokołu montrealskiego w celu przyspieszenia postępów idących torem poprawki z Kigali, przy czym ambitne propozycje zmiany rozporządzenia w sprawie F-gazów na szczeblu UE będą dobrym przykładem działania zgodnego ze scenariuszem porozumienia paryskiego zakładającym ograniczenie wzrostu temperatury do 1,5 oC.
Przejrzystość i inkluzywność
2.39. Mimo że debaty na temat F-gazów mają kluczowe znaczenie dla kilku kluczowych łańcuchów wartości, dyskusja na temat polityki ich dotyczącej prowadzona jest jedynie w kręgach eksperckich. Należy dołożyć starań, aby rozszerzyć dyskusję na wszystkie zainteresowane strony, z szerokim udziałem społeczeństwa obywatelskiego. W nowym rozporządzeniu w sprawie F-gazów należy przewidzieć organizację forum konsultacyjnego co najmniej dwa razy w roku na szczeblu UE i w każdym państwie członkowskim.
Bruksela, dnia 15 czerwca 2022 r
