Sprawozdawczyni: Cinzia DEL RIODecyzja Zgromadzenia Plenarnego 26.4.2021
Podstawa prawna Art. 32 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
(opinia z inicjatywy własnej)
Sekcja odpowiedzialna Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa
Data przyjęcia przez sekcję 7.9.2021
Data przyjęcia na sesji plenarnej 22.9.2021
Sesja plenarna nr 563
Wynik głosowania
(za/przeciw/wstrzymało się) 211/1/4
1. Wnioski i zalecenia
1.1. EKES popiera strategię UE na rzecz przezwyciężenia kryzysu pandemicznego, ożywienia i zwiększenia odporności systemów gospodarczych, społecznych i zdrowotnych państw członkowskich oraz ochrony systemu produkcyjnego, zatrudnienia i wsparcia dochodów osobistych.
1.2. EKES popiera ustanowienie SURE jako innowacyjnego instrumentu finansowego będącego wyrazem europejskiej solidarności i mającego na celu utrzymanie miejsc pracy, wsparcie dochodu pracowników i wspomożenie przedsiębiorstw, a także jako instrumentu integracji i zwiększenia odporności społeczno-gospodarczej UE.
1.3. EKES podkreśla społeczną wartość instrumentu SURE, który dzięki emisji obligacji na finansowanie inicjatyw podejmowanych w celach społecznych wyprzedza mechanizm programu Next Generation EU.
1.4. EKES pozytywnie ocenia działanie instrumentu SURE, który dzięki finansowaniu systemów zmniejszonego wymiaru czasu pracy oraz formom wsparcia dochodu i wspomożenia przedsiębiorstw ochronił jedną czwartą ogółu zatrudnionych, utrzymując miejsca pracy i zdolność produkcyjną przedsiębiorstw, a także wywierając pozytywny wpływ na gospodarkę i rynek pracy. Należy jednak zauważyć, że dane te nie pokazują w wystarczającym stopniu, jakie były poszczególne środki finansowane przez kraje, ich kwoty i kategorie pracowników objętych pomocą.
1.5. EKES proponuje utworzenie centrum monitorowania funkcjonowania instrumentu SURE przez cały okres jego istnienia, z udziałem partnerów społecznych i innych organizacji społeczeństwa obywatelskiego, w celu monitorowania i oceny skutków finansowanych działań w poszczególnych krajach, a także w celu wskazania na przyszłość skutecznych modeli dla mechanizmów skróconego czasu pracy i wsparcia dochodu w podobnych sytuacjach kryzysowych.
1.6. W czasie kryzysu gospodarczego czynnikiem decydującym jest szybkość podejmowania decyzji i dokonywania wyborów. Z tego względu EKES docenia szybkość ustanowienia przez Komisję Europejską instrumentu SURE oraz zakończenia przez nią negocjacji z państwami członkowskimi, co świadczy o zdolności reagowania na powagę kryzysu.
1.7. EKES zaleca połączenie wykorzystania SURE z aktywną polityką rynku pracy oraz programami szkolenia i przekwalifikowania zawodowego, których celem jest stworzenie stabilnego, wysokiej jakości zatrudnienia, przy jednoczesnym zwalczaniu form zatrudnienia oferujących niskie wynagrodzenie, rozdrobnionych i niestabilnych, które nie oferują żadnej gwarancji odpowiedniego zabezpieczenia społecznego i które mają również wpływ na publiczne systemy opieki społecznej.
1.8. EKES uważa, że SURE jest jednym z narzędzi mogących zachęcić pracodawców do zatrzymywania pracowników pomimo ograniczenia działalności produkcyjnej. Za pomocą porozumień zbiorowych można zachęcać do podejmowania działań mających na celu przeznaczenie części czasu pracy na szkolenia. Umożliwia to przedsiębiorstwom dostosowanie umiejętności pracowników dzięki przeznaczeniu części czasu pracy na szkolenia, przy czym pracownicy otrzymują wynagrodzenie za udział w szkoleniu z instrumentu SURE.
1.9. W świetle m.in. nowych wyzwań związanych z transformacją ekologiczną i cyfrową EKES podkreśla potrzebę spójniejszego zdefiniowania oraz dopełnienia europejskiego wymiaru społecznego, przy jednoczesnym zapewnieniu konkurencyjności Europy w kontekście globalnym, z uwzględnieniem środków określonych w Planie działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych, w tym działań i inwestycji wspierających zatrudnienie, szkolenie i aktywną politykę rynku pracy.
1.10. EKES popiera komunikat Komisji w sprawie zawieszenia ogólnej klauzuli korekcyjnej paktu stabilności i wzrostu i apeluje, aby dokonać zwrotu w strategii poprzez zmianę i ponowne wyważenie ram zarządzania gospodarczego, tak aby były ukierunkowane m.in. na wspieranie inwestycji produkcyjnych. Zasadnicze znaczenie będzie miało wspomożenie państw członkowskich w zrównoważeniu finansów publicznych, a tym samym w zwiększeniu zaufania do inwestycji.
1.11. EKES uważa, że poparcie ze strony partnerów społecznych i ich uczestnictwo są wartością dodaną polityki europejskiej i krajowej. Ich zaangażowanie w działania współfinansowane przez SURE ma zatem kluczowe znaczenie, również w oparciu o rokowania zbiorowe w konkretnych sektorach bardziej dotkniętych kryzysem. Podstawową kwestią jest jednak, aby ich zaangażowanie miało charakter merytoryczny i umocowany prawnie, a nie formalny.
1.12. EKES w pełnym zakresie dostrzega pozytywne wyniki inicjatywy SURE, które uwydatniono w sprawozdaniu Komisji z marca 2021 r., i popiera propozycję, aby z myślą o wsparciu pracowników i przedsiębiorstw nadać jej trwały charakter jako narzędziu integracji i zwiększania odporności społeczno-gospodarczej UE w czasach kryzysu takiego jak obecny, opierając się także na monitorowaniu i ocenie prowadzonych przez centrum monitorowania funkcjonowania SURE, które EKES proponuje utworzyć.
1.13. EKES z zadowoleniem przyjmuje zalecenie Komisji (EU) 2021/402 1 w sprawie skutecznego aktywnego wspierania zatrudnienia (EASE), w którym przyjęto strategiczne podejście polegające na stopniowym przechodzeniu od środków nadzwyczajnych wprowadzanych w czasie pandemii w kierunku nowych środków niezbędnych do zapewnienia odbudowy gospodarczej sprzyjającej zatrudnieniu, zwłaszcza aktywnej polityki rynku pracy obejmującej m.in. tymczasowe zachęty do zatrudniania z myślą o słabszych grupach społecznych, podnoszenie kwalifikacji i możliwości przekwalifikowywania oraz wspieranie przedsiębiorczości, w tym w ramach gospodarki społecznej.
2. Wprowadzenie
2.1. Europejska gospodarka poważnie ucierpiała z powodu wciąż trwającej pandemii. EKES z zadowoleniem przyjmuje środki gospodarcze i społeczne wprowadzone przez UE za pomocą nadzwyczajnych narzędzi przeciwdziałania skutkom kryzysu pandemicznego, ponieważ stwarzają one doskonałą okazję do ukształtowania bardziej sprawiedliwej i solidarnej Europy oraz konkurencyjnej społecznej gospodarki rynkowej, a także do sprostania nowym wyzwaniom związanym z transformacją ekologiczną i cyfrową. Oprócz planu Next Generation EU instrumenty te obejmują:
- środki krajowe przyjęte w ramach elastyczności zasad budżetowych UE,
- krajowe środki wsparcia płynności zatwierdzone na podstawie tymczasowych i elastycznych zasad pomocy państwa,
- wzmocnienie linii kredytowych gwarantowanych przedsiębiorstwom przez Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) - dzięki stworzeniu nowego funduszu gwarancyjnego,
- Europejski Mechanizm Stabilności (EMS), wprowadzony w drodze zmian do traktatu lizbońskiego w celu zaoferowania bezwarunkowych pożyczek w dziedzinie zdrowia,
- europejski instrument tymczasowego wsparcia w celu zmniejszenia zagrożeń związanych z bezrobociem w sytuacji nadzwyczajnej (SURE).
2.2. Celem niniejszej opinii jest przeanalizowanie wpływu środków nadzwyczajnych na zmniejszenie bezrobocia, wsparcie dochodów i wspomożenie przedsiębiorstw, ze szczególnym uwzględnieniem instrumentu SURE.
kryzysu związanego z COVID-19 (EASE) (Dz.U. L 80 z 8.3.2021, s. 1).
2.3. Do kwietnia 2020 r. ponad 50 mln pracowników w różnych krajach europejskich zostało objętych programami zmniejszonego wymiaru czasu pracy 2 lub podobnymi środkami ustanowionymi ad hoc w celu rozwiązania problemu całkowitej lub częściowej utraty godzin pracy. Eurofound odnotował 500 środków, z których większość dotyczyła pomocy dla przedsiębiorstw (35 %), wsparcia dochodu (oprócz środków w zakresie skrócenia czasu pracy - 20 %) i ochrony zatrudnienia (13 %) 3 . Kryzys najbardziej dotknął przedsiębiorstwa zajmujące się produkcją, handlem, usługami, turystyką i kulturą 4 .
2.4. Występujące w większości państw europejskich różne formy przestoju w pracy uwzględniające nieprzepracowane godziny są najczęściej stosowanym narzędziem ochrony zatrudnienia w okresach kryzysu gospodarczego, ponieważ mają pozytywny wpływ na pracowników i przedsiębiorstwa. W sprawozdaniu z 2020 r. w sprawie prezentacji programu SURE Komisja Europejska zwraca uwagę, że "[m]echanizmy zmniejszonego wymiaru czasu pracy pozwalają uniknąć zbędnych zwolnień pracowników, tak aby obecny wstrząs nie spowodował bardziej długotrwałych i dotkliwych skutków dla gospodarki i rynku pracy w państwach członkowskich. Dzięki tym mechanizmom rodziny będą mogły utrzymać dochody, a przedsiębiorstwa i cała gospodarka - potencjał produkcyjny i kapitał ludzki" 5 .
2.5. W tych krajach, w których takie programy już istniały, rządy podejmowały doraźne działania w celu ułatwienia dostępu i kryteriów kwalifikowalności, rozszerzenia zakresu oraz zwiększenia wsparcia ekonomicznego, lecz między krajami występowały znaczne różnice 6 .
2.6. Środki te umożliwiły przedsiębiorstwom skrócenie czasu pracy stosownie do ograniczenia działalności gospodarczej przy ograniczonych lub zerowych kosztach, co znacznie zmniejszyło liczbę miejsc pracy zagrożonych z powodu braku płynności. W szeregu krajach UE niektóre kategorie pracowników zatrudnionych w trybie niestandardowym są wyłączone z form wsparcia, w szczególności pracownicy zatrudnieni na podstawie umów o pracę dorywczą, a w niektórych przypadkach także pracownicy tymczasowi (ang. agency workers) i pracownicy zatrudnieni na podstawie umów na czas określony, podczas gdy w innych krajach pomoc publiczna została rozszerzona na niektóre formy samozatrudnienia 7 . Ponadto kraje różnią się między sobą pod względem procedur i kryteriów korzystania z dotacji, jeśli chodzi o ich zakres, beneficjentów, czas trwania itp. 8 .
2.7. Systemy zmniejszonego wymiaru czasu pracy pomogły zapobiec zerwaniu stosunku pracy, co jest bardzo kosztowne dla przedsiębiorstw i pracowników. W krajach OECD środki utrzymania miejsc pracy w drugim kwartale 2020 r. znacznie ograniczyły utratę miejsc pracy z szacowanych 12 % do 4 %. W UE dane pokazują, że liczba pracowników oficjalnie zatrudnionych, lecz w zerowym wymiarze godzin, wzrosła dwukrotnie do 17 % w drugim kwartale 2020 r. w porównaniu z tym samym okresem w 2019 r. 9 .
2.8. Należy rozważyć wpływ kryzysu zatrudnienia na kobiety i młodzież, które są często zatrudnione na podstawie niestandardowej umowy o pracę, otrzymują niskie wynagrodzenie i są bardziej narażone na niestabilne warunki zatrudnienia, które nie oferują żadnej gwarancji odpowiedniego zabezpieczenia społecznego. Ponadto stanowią one bardzo duży odsetek siły roboczej w sektorach turystyki, hotelarstwa i gastronomii, które szczególnie ucierpiały wskutek kryzysu, podobnie jak w sektorze kultury i rozrywki oraz sektorze non-profit zajmującym się usługami społecznymi. W ramach ożywienia gospodarczego trzeba będzie również przewidzieć uzgodnione z partnerami społecznymi reformy i konkretne środki mające na celu rozwiązanie problemu nierówności między płciami i grupami wiekowymi, które zresztą istniały już przed obecnym kryzysem, oraz wprowadzenie ukierunkowanych środków krótko-, średnio- i długoterminowych 10 .
2.9. Oprócz środków wspierających zmniejszony wymiar czasu pracy różne kraje przyjęły środki mające na celu ochronę przed zwolnieniem w przedsiębiorstwach otrzymujących pomoc publiczną na przestój w pracy, w celu zarówno uniknięcia nadużyć w okresie kryzysu, jak i stworzenia warunków do korzystania z krajowej i europejskiej pomocy
Assessing the gendered employment impacts of COVID-19 and supporting a gender-responsive recovery [Narzędzie polityczne: ocena wpływu pandemii COVID-19 na zatrudnienie w aspekcie płci i wsparcie odbudowy z uwzględnieniem aspektu płci], marzec 2021 r. publicznej, która musi służyć do uniknięcia zwolnień i do tymczasowego wsparcia przedsiębiorstw aż do czasu odbudowy. W niektórych krajach same układy zbiorowe przewidują zakaz zwolnień w przypadku pomocy publicznej 11 .
2.10. Istotną rolę odegrały rokowania zbiorowe wraz ze specjalnymi porozumieniami i protokołami w celu zarówno stawienia czoła zagrożeniom dla zdrowia w miejscu pracy i zarządzania nimi, jak i wprowadzenia postanowień umownych ad hoc podczas pandemii, co zmieniło organizację i warunki pracy (np. w Niemczech, Francji, Szwecji, Hiszpanii, Austrii, Danii i we Włoszech). W niektórych krajach przyjęto również inne formy wsparcia przedsiębiorstw (odroczenie spłaty kredytów, odroczenie lub zawieszenie płatności podatków, czynszów lub składek na ubezpieczenia społeczne), które opóźniają zobowiązania płatnicze i mają na celu wspomożenie przedsiębiorstw, w szczególności MŚP, lub samo- zatrudnionych z myślą o utrzymaniu miejsc pracy i umożliwieniu płynności w perspektywie krótkoterminowej.
3. Charakterystyka, regulacja i pierwsze wyniki SURE
3.1. Europejski instrument SURE to tymczasowy fundusz zapewniający państwom członkowskim pomoc finansową w formie pożyczek na preferencyjnych warunkach w wysokości do 100 mld EUR w celu zwalczania bezrobocia oraz wsparcia zmniejszonego wymiaru pracy czasu i dochodów dla wszystkich pracowników. Będzie on działać do dnia 31 grudnia 2022 r.
3.2. Wyemitowane po raz pierwszy przez Komisję Europejską w ramach instrumentu SURE obligacje to obligacje społeczne, które gwarantują inwestorom, że uruchomione środki zostaną faktycznie przeznaczone na cele społeczne. Popyt dziesięciokrotnie przewyższał podaż i zapewniał na rynku konkurencyjną rentowność.
3.3. Od czasu wprowadzenia tego instrumentu Rada - na podstawie propozycji Komisji - przydzieliła ponad 90 % całkowitej puli środków dziewiętnastu państwom członkowskim 12 . Piętnaście z tych krajów przeznaczyło środki na pomoc w finansowaniu systemów zmniejszonego wymiaru czasu pracy lub podobnych środków, a czternaście z nich sfinansowało także działania wspierające samozatrudnionych.
3.4. Niektóre kraje nie ubiegały się o środki SURE. Rządy podawały rozmaite powody: w niektórych krajach fundusze krajowe były wystarczające do pokrycia dodatkowych wydatków publicznych związanych ze wzrostem bezrobocia; na rynku można było uzyskać dodatkowe środki o równie korzystnych stopach oprocentowania; w innych przypadkach wybór wynikał z kosztów procedur administracyjnych związanych z dostępem do instrumentu SURE, jeszcze inne kraje skorzystały z wdrożonych przez KE środków tymczasowych na rzecz elastyczności budżetowej i pomocy państwa 13 .
3.5. Na podstawie sprawozdań przedstawionych przez państwa członkowskie KE szacuje w swoim sprawozdaniu z marca 2021 r. 14 , że w 2020 r. instrument SURE wsparł 25-30 mln pracowników, co stanowi jedną czwartą całkowitej liczby ludności zatrudnionej w państwach członkowskich będących jego beneficjentami. Chodzi o około 21,5 mln pracowników najemnych i 5 mln osób samozatrudnionych. Ponadto z tego instrumentu skorzystało od 1,5 mln do 2,5 mln przedsiębiorstw, co stanowi 12-16 % przedsiębiorstw w państwach członkowskich będących jego beneficjentami 15 .
3.6. W sprawozdaniu podkreślono, że systemy wsparcia publicznego finansowane przez SURE skutkują obniżeniem kosztów pracy dla przedsiębiorstw i oferują alternatywne wsparcie dochodu gospodarstwa domowego, przynoszące lepsze wyniki niż tradycyjne świadczenia dla bezrobotnych. Ponadto KE zaznacza, że programy wsparcia zatrudnienia są skuteczniejsze w krajach posiadających już krajowe programy pomocy mające na celu złagodzenie skutków bezrobocia.
3.7. Do końca 2020 r. zrealizowano już 80 % całkowitych planowanych wydatków publicznych na kwalifikujące się środki. Niemal wszystkie państwa członkowskie rozdysponowały już albo planują rozdysponować całą kwotę przyznaną w ramach SURE.
3.8. Korzystając z instrumentu SURE zamiast samodzielnej emisji instrumentów długu państwowego, państwa członkowskie zaoszczędziły około 5,8 mld EUR odsetek dzięki wysokiemu ratingowi kredytowemu KE. Przyszłe wypłaty prawdopodobnie przyniosą dalsze oszczędności.
4. Uwagi ogólne
4.1. EKES popiera strategię UE mającą na celu pokonanie kryzysu pandemicznego, ożywienie i zwiększenie odporności systemów gospodarczych, społecznych i zdrowotnych państw członkowskich oraz ochronę zatrudnienia i uważa, że może ona w bardziej kompleksowy sposób określić i dopełnić europejski wymiar społeczny, przy jednoczesnym zapewnieniu konkurencyjności Europy w kontekście globalnym. W planie działania dotyczącym wdrożenia Europejskiego filaru praw socjalnych wskazano środki, które należy podjąć, aby zachęcić do inwestycji niezbędnych do osiągnięcia trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu.
4.2. EKES wielokrotnie podkreślał potrzebę osiągnięcia w UE większej konwergencji gospodarczej i społecznej w celu podniesienia konkurencyjności europejskiej społecznej gospodarki rynkowej, zapewnienia, by wszyscy obywatele mogli w pełni korzystać ze swoich praw, oraz wsparcia tworzenia rynku pracy, który będzie mógł uwzględniać zachodzące zmiany za pomocą działań i strategii zgodnych z Europejskim filarem praw socjalnych oraz uwzględniać transformację ekologiczną i cyfrową. Niezbędne jest, aby państwa członkowskie właściwie wykorzystywały wsparcie, jakie otrzymują z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności 16 .
4.3. Istotne jest wspieranie wzrostu i wydajności zrównoważonych przedsiębiorstw, w tym MŚP i mikroprzedsiębiorstw. SURE jest jednym z narzędzi mogących zachęcić pracodawców do zatrzymywania pracowników pomimo ograniczenia działalności produkcyjnej. Należy również zachęcać do zawierania porozumień zbiorowych w sprawie nowych form dostosowania czasu pracy mających na celu udostępnienie szkoleń, a także do podejmowania środków wsparcia przedsiębiorstw w utrzymaniu miejsc pracy, umiejętności i ciągłości dochodów.
4.4. SURE jest kluczowym instrumentem służącym ochronie pracowników i łagodzeniu poważnych społeczno-gospodarczych skutków pandemii dla systemu zatrudnienia, gdyż z jednej strony wspiera finansowo krajowe systemy zmniejszonego wymiaru czasu pracy i podobne środki, również przy zachowaniu stosunków pracy, ochronie miejsc pracy oraz zmniejszeniu bezrobocia i utraty dochodów przez pracowników, a z drugiej strony - pomaga przedsiębiorstwom w podołaniu kosztom związanym ze świadczeniami dla bezrobotnych i składkami na ubezpieczenie społeczne, które są w dużej mierze pokrywane ze środków publicznych w ramach działań nadzwyczajnych.
4.5. EKES docenia szybkie tempo prac nad wnioskiem KE w sprawie ustanowienia SURE i natychmiastowe, zakończone w ciągu kilku tygodni negocjacje z państwami członkowskimi. SURE podkreśla znaczenie programów zmniejszonego wymiaru czasu pracy i krótkoterminowego wsparcia dochodu i zachęca państwa członkowskie do korzystania z nich. Jednym z celów europejskiego semestru, w perspektywie średnio- i długoterminowej, jest wspieranie inwestycji ukierunkowanych na pełne i stabilne zatrudnienie oraz zwalczanie nowych form ubóstwa, m.in. poprzez społecznie zrównoważone reformy strukturalne.
4.6. EKES uważa, że ważne jest zapewnienie wsparcia finansowego w formie pożyczek udzielanych przez UE państwom członkowskim na korzystnych warunkach, i z zadowoleniem przyjmuje fakt, że obligacje emitowane przez KE są obligacjami społecznymi, służącymi do konkretnych celów.
4.7. Finansowanie systemów zmniejszonego wymiaru czasu pracy i formy wsparcia dochodu mają pozytywny wpływ na całą gospodarkę, gdyż w ten sposób podtrzymuje się stosunki między pracodawcami a pracownikami, przyczyniając się do zachowania umiejętności pracowników i zdolności produkcyjnej przedsiębiorstw oraz zapobiegając dalszym negatywnym i trwałym skutkom pandemii dla gospodarki i rynku pracy.
4.8. EKES uważa, że ustanowienie SURE stanowi kolejny krok w kierunku solidarnego systemu w UE, respektującego zasady pomocniczości i proporcjonalności, gdyż jest to forma europejskiego aktywu zabezpieczającego, który można wzmocnić obligacjami europejskimi wykorzystywanymi do finansowania programu Next Generation EU 17 . Podkreśla, że istotną zaletą SURE jest pokazanie, że w razie potrzeby UE może zapewnić zdolność udzielania pożyczek i wydać wspólny
[Ochrona zatrudnienia w 2021 r. i w kolejnych latach: co może zdziałać nowy instrument SURE?], 2021; Andor, L., Protecting Jobs and Incomes in Europe: Towards an EU Capacity for Employment Stabilisation in the Pandemic Period [Ochrona zatrudnienia i dochodów w Europie: w kierunku zdolności UE do stabilizacji zatrudnienia w okresie pandemii], w: Caetano, J., Vieira, I., Caleiro, A., New Challenges for the Eurozone Governance [Nowe wyzwania z punktu widzenia zarządzania strefą euro], 2021. bezpieczny składnik aktywów z zastosowaniem metody wspólnotowej zamiast umów międzyrządowych takich jak w wypadku EMS i Europejskiego Instrumentu Stabilności Finansowej.
4.9. EKES wzywa do przeglądu procedur udzielania pomocy i dostępu do finansowania SURE w celu uproszczenia procedur administracyjnych i mechanizmów sprawozdawczych.
4.10. EKES zaleca połączenie wykorzystania SURE z aktywną polityką publiczną oraz programami szkolenia i przekwalifikowania zawodowego przydatnymi zarówno dla pracowników, jak i dla przedsiębiorstw 18 . W tym kontekście powraca debata na temat tego, w jaki sposób poprawić wydajność służb zatrudnienia również w czasie kryzysu. W okresach przymusowego skrócenia czasu pracy należy zachęcać do kursów szkoleniowych mających na celu przekwalifikowanie lub wspierających przechodzenie do nowych i stabilnych możliwości zatrudnienia wymagających kwalifikacji. Niestety przykłady aktywnej polityki w tym względzie są raczej skromne 19 .
4.11. EKES uważa, że w ramach instrumentu SURE w poszczególnych państwach członkowskich należy zagwarantować uwzględnienie wszystkich pracowników najemnych i wszystkich form samozatrudnienia i niestandardowego zatrudnienia, które to formy mają szczególny wpływ na osoby młode.
4.12. Niewielka ilość dostępnych danych wskazuje, że partnerzy społeczni nie zostali aktywnie włączeni w lepsze wykorzystanie SURE ani przez instytucje europejskie, ani przez instytucje krajowe. EKES zaleca zapewnienie odpowiedniego mechanizmu stabilnych konsultacji.
4.13. EKES zapoznał się z szacunkami dotyczącymi osób i przedsiębiorstw korzystających ze wsparcia SURE 20 , podkreśla jednak, że dane te nie ukazują wystarczająco, jakie były poszczególne środki finansowane przez państwa członkowskie oraz ich kwoty ani też jaki miały one wpływ na zdolność zmniejszenia zagrożeń związanych z bezrobociem oraz na ochronę dochodów.
5. Uwagi szczegółowe: Jakie skutki?
5.1. Kryzys pandemiczny wystawił na ciężką próbę systemy gospodarcze, społeczne i zdrowotne UE i odbił się na życiu obywatelek i obywateli oraz na działalności przedsiębiorstw, pogłębiając nierówności w każdym kraju, a w niektórych przypadkach - również między krajami. Z tego względu EKES zwraca uwagę na konieczność zdefiniowania i dopełnienia unijnego wymiaru społecznego w bardziej kompleksowy i spójny sposób, z uwzględnieniem środków określonych w Planie działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych, przy jednoczesnym zapewnieniu konkurencyjności Europy w kontekście globalnym.
5.2. EKES podkreślił już 21 , że należy wznowić proces przeglądu unijnych ram zarządzania gospodarczego, zawieszony do 2022 r. na podstawie komunikatu Komisji z 20 marca 2020 r. 22 EKES popiera ten komunikat, w którym wyrażono zamiar, by podjąć w przyszłości decyzję w sprawie wyłączenia ogólnej klauzuli korekcyjnej paktu stabilności i wzrostu na podstawie całościowej oceny wyników gospodarczych opartej na kryteriach ilościowych. Dlatego EKES apeluje, aby dokonać zwrotu w strategii poprzez zmianę i ponowne wyważenie ram zarządzania gospodarczego, tak aby były ukierunkowane na dobrobyt, i uczynić to najlepiej za pomocą uproszczenia zasad i zmniejszenia procykliczności w sposób odzwierciedlający sytuację po zakończeniu pandemii. Zasadnicze znaczenie będzie miało wspomożenie państw członkowskich w zrównoważeniu finansów publicznych i zwiększeniu zaufania do inwestycji.
5.3. Wśród środków zawartych w pakiecie gospodarczym i społecznym mających na celu przeciwdziałanie skutkom pandemii EKES popiera przyjęcie SURE jako innowacyjnego instrumentu finansowego europejskiej solidarności, który, wyprzedzając mechanizm programu Next Generation EU, po raz pierwszy wyemitował obligacje do celów społecznych.
5.4. SURE okazał się sposobem zabezpieczenia i ratowania istniejących miejsc pracy oraz ochrony różnego rodzaju przedsiębiorstw stosownie do krajowych prerogatyw w zakresie ochrony. Środkom ochrony socjalnej przyjętym w ramach SURE musi jednak towarzyszyć aktywna polityka rynku pracy na rzecz tworzenia dobrych i stabilnych miejsc pracy oraz systemów dopasowywania umiejętności, zwalczania nisko wynagradzanych, rozdrobnionych i niestabilnych form zatrudnienia, które nie oferują żadnej gwarancji odpowiedniego zabezpieczenia społecznego i które mają również wpływ na publiczne systemy opieki społecznej.
5.5. EKES docenia zalecenie EASE Komisji Europejskiej, przyjęte w ramach wdrażania Europejskiego filaru praw socjalnych i mające na celu skuteczne aktywne wsparcie zatrudnienia w następstwie kryzysu związanego z COVID-19. Podkreśla przyjęte w nim strategiczne podejście polegające na stopniowym przechodzeniu od środków nadzwyczajnych przedsięwziętych w czasie pandemii do nowych środków niezbędnych do zapewnienia odbudowy sprzyjającej zatrudnieniu, zwłaszcza w sektorze zielonym i cyfrowym. Obok skutecznych strategii wspierających tworzenie wysokiej jakości miejsc pracy i przekwalifikowanie zawodowe potrzebne są sprawnie funkcjonujące służby zatrudnienia zapewniające dostosowane do potrzeb wsparcie dla osób poszukujących pracy, zwłaszcza ludzi młodych, kobiet oraz przedsiębiorców społecznych.
5.6. Zdaniem EKES-u poparcie ze strony partnerów społecznych i ich udział są cenną wartością, w związku z czym bardzo ważne jest ich zaangażowanie zarówno na szczeblu europejskim, jak i krajowym w celu nawiązania dialogu w sprawie działań współfinansowanych przez instrument SURE, a także udziału w nich i ich negocjowania, w oparciu również o rokowania zbiorowe w konkretnych sektorach bardziej dotkniętych przez kryzys. Podstawową kwestią jest jednak, aby ich zaangażowanie miało charakter merytoryczny i umocowany prawnie, a nie formalny.
5.7. EKES sądzi, że istotne jest podkreślenie wagi przeznaczenia środków z instrumentu SURE również na finansowanie działań na rzecz powstrzymania rozprzestrzeniania się wirusa w miejscach pracy, za pomocą interwencji i środków mających na celu zapobieganie i ochronę bezpieczeństwa i zdrowia, w sposób obniżający koszty ponoszone przez przedsiębiorstwa w związku z dostosowaniem produkcji do protokołów bezpieczeństwa.
5.8. EKES proponuje utworzenie centrum monitorowania funkcjonowania instrumentu SURE przez cały okres jego istnienia, z udziałem partnerów społecznych i innych organizacji społeczeństwa obywatelskiego w celu monitorowania i oceny skutków działań finansowanych w poszczególnych krajach oraz przeanalizowania najlepszych praktyk i programów ochrony stosowanych w poszczególnych krajach, tak aby wskazać na przyszłość skuteczne modele dla mechanizmów skróconego czasu pracy i wsparcia dochodu w podobnych sytuacjach kryzysowych.
5.9. EKES w pełnym zakresie dostrzega pozytywne wyniki inicjatywy SURE, które uwydatniono w sprawozdaniu Komisji z marca 2021 r. Program SURE spełnia tymczasowe kryteria wspierania państw członkowskich w zakresie pomocy pracownikom i przedsiębiorstwom w przezwyciężaniu kryzysu, w zakresie ratowania miejsc pracy oraz ułatwiania naprawy gospodarczej i społecznej. EKES popiera propozycję, aby z myślą o wsparciu pracowników i przedsiębiorstw nadać instrumentowi SURE trwały charakter jako narzędziu integracji i odporności społeczno-gospodarczej UE w czasach kryzysu takiego jak obecny, opierając się także na monitorowaniu i ocenie prowadzonych przez centrum monitorowania funkcjonowania SURE. Propozycja ta jest wynikiem debaty, w której wzięli udział: rządy, partnerzy społeczni i gospodarczy, organizacje społeczeństwa obywatelskiego, akademicy i badacze z różnych krajów europejskich i która odbywała się także w ramach samej Komisji 23 .
5.10. EKES wzywa instytucje europejskie, aby w przypadku kryzysu gospodarczego odegrały bardziej skuteczną i wspierającą rolę w kwestiach społecznych, w szczególności poprzez regulowanie i finansowanie środków wsparcia dla pracowników i przedsiębiorstw. Instytucje europejskie powinny pobudzać debatę publiczną nad ustanowieniem stałego europejskiego systemu ubezpieczeń od bezrobocia, opartego na innej podstawie prawnej, uwzględniając wcześniejsze opinie EKES-u 24 .
| Bruksela, dnia 22 września 2021 r. |
|
|
Christa SCHWENG |
|
Przewodnicząca |
|
Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego |
1 Zalecenie Komisji (UE) 2021/402 z dnia 4 marca 2021 r. w sprawie skutecznego aktywnego wspierania zatrudnienia w następstwie
2 Covid-19: Implications for Employment and working life [COVID-19: konsekwencje dla zatrudnienia i życia zawodowego], Eurofound, marzec 2021 r.
3 Covid-19: Policy responses across Europe [COVID-19: rozwiązania polityczne w całej Europie], Eurofound, czerwiec 2020 r.
4 OECD, OECD: Employment outlook 2021 [Perspektywy zatrudnienia 2021], rozdział 2.
5 COM(2021) 148 final. SURE: analiza sytuacji po sześciu miesiącach, 22 marca 2021 r.; zob. ponadto briefing Parlamentu Europejskiego dotyczący wdrażania SURE pt. SURE implementation, kwiecień 2021 r.
6 OECD, OECD Employment Outlook 2021 [OECD - perspektywy zatrudnienia 2021], rozdział 2, tabela 2.1, "Job retention schemes in OECD countries" [Programy utrzymania miejsc pracy w krajach OECD]; Eurofound, dz. cyt.
7 Covid-19: Policy responses across Europe [COVID-19: rozwiązania polityczne w całej Europie], Eurofound, czerwiec 2020 r.
8 Dane OECD, ETUI, KE, zestawienie informacyjne PE.
9 Covid-19: Policy responses across Europe [COVID-19: rozwiązania polityczne w całej Europie], Eurofound, czerwiec 2020 r.
10 Analiza KE, Eurofound i zob. również ILO-UN Women Joint Programme [wspólny program MOP-ONZ dotyczący kobiet], Policy tool:
11 ETUI - Policy Brief No 7, 2020
12 Zob. COM(2021) 148 final. SURE: analiza sytuacji po sześciu miesiącach, 22 marca 2021 r.; zob. ponadto briefing Parlamentu Europejskiego dotyczący wdrażania SURE pt. SURE implementation, kwiecień 2021 r. i strona internetowa Komisji Europejskiej dotycząca SURE oraz aktualizacji kwot przyznanych państwom członkowskim.
13 Eurofound, dz. cyt., rozdział 3, 2021 r.
14 COM(2021) 105 final, komunikat Komisji do Rady "Rok od wybuchu pandemii COVID-19: działania z zakresu polityki fiskalnej".
15 COM(2021) 148 final. SURE: analiza sytuacji po sześciu miesiącach, 22 marca 2021 r.; zob. ponadto briefing Parlamentu Europejskiego dotyczący wdrażania SURE pt. SURE implementation, kwiecień 2021 r.
16 Rezolucja EKES-u "Wkład Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w program prac Komisji Europejskiej na 2022 r." (czerwiec 2021 r.) (Dz.U. C 341 z 24.8.2021, s. 1).
17 Katami, Ch., dokument programowy ELIAMEP Protecting employment in 2021 and beyond: what can the new SURE instrument do?
18 Covid-19: Implications for Employment and working life [COVID-19: konsekwencje dla zatrudnienia i życia zawodowego], Eurofound, marzec 2021 r.
19 OECD, Employment Outlook [Perspektywy zatrudnienia], rozdz. 2.5, "Combining job retention policies with job reallocation" [Połączenie polityki utrzymywania miejsc pracy z realokacją miejsc pracy], 2021 oraz Eurofound, dz. cyt., wraz z przykładami środków przyjętych w niektórych krajach.
20 COM(2021) 148 final.
21 Rezolucja EKES-u "Wkład Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w program prac Komisji Europejskiej na 2022 r.", przyjęta na sesji plenarnej w czerwcu 2021 r. (Dz.U. C 341 z 24.8.2021, s. 1).
22 COM(2020) 123 final.
23 Katami, Ch., dokument programowy ELIAMEP Protecting employment in 2021 and beyond: what can the new SURE instrument do? [Ochrona zatrudnienia w 2021 r. i w kolejnych latach: co może zdziałać nowy instrument SURE?], 2021; Andor, L., Protecting Jobs and Incomes in Europe: Towards an EU Capacity for Employment Stabilisation in the Pandemic Period [Ochrona zatrudnienia i dochodów w Europie: w kierunku zdolności UE do stabilizacji zatrudnienia w okresie pandemii], w: Caetano, J., Vieira, I., Caleiro, A., New Challenges for the Eurozone Governance [Nowe wyzwania z punktu widzenia zarządzania strefą euro], 2021; i sprawozdanie Komisji oraz prace Eurofoundu i OECD (Covid-19: Implications for Employment and working life [COVID-19: konsekwencje dla zatrudnienia i życia zawodowego], Eurofound, marzec 2021 r.; COM(2021) 148 final. SURE: analiza sytuacji po sześciu miesiącach, 22 marca 2021 r.; zob. ponadto briefing Parlamentu Europejskiego dotyczący wdrażania SURE pt. SURE implementation, kwiecień 2021 r.).
24 Opinia EKES-u w sprawie wspólnych minimalnych norm (Dz.U. C 97 z 24.3.2020, s. 32); Beblavy Miroslav, Lenaerts Karolien, Feasibility and added value of a European Unemployment Benefits Scheme [Wykonalność i wartość dodana europejskiego programu świadczeń dla osób bezrobotnych], Centrum Studiów nad Polityką Europejską (CEPS), 2017.
