Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Trwałe finansowanie uczenia się przez całe życie i rozwoju umiejętności w kontekście niedoboru wykwalifikowanej siły roboczej (opinia rozpoznawcza na wniosek prezydencji chorwackiej).

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego "Trwałe finansowanie uczenia się przez całe życie i rozwoju umiejętności w kontekście niedoboru wykwalifikowanej siły roboczej"

(opinia rozpoznawcza na wniosek prezydencji chorwackiej)

(2020/C 232/02)

(Dz.U.UE C z dnia 14 lipca 2020 r.)

Sprawozdawczyni: Tatjana BABRAUSKIENE

Współsprawozdawca: Pavel TRANTINA

Wniosek prezydencji chorwackiej w Radzie Pismo, 10.9.2019

Podstawa prawna Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii

Europejskiej

Decyzja Prezydium 24.9.2019

Sekcja odpowiedzialna Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych

i Obywatelstwa

Data przyjęcia przez sekcję 3.3.2020

Data przyjęcia na sesji plenarnej 7.5.2020

Sesja plenarna nr 551 - zdalna sesja plenarna

Wynik głosowania 254/1/6

(za/przeciw/wstrzymało się)

1. Wnioski i zalecenia

1.1. EKES z zadowoleniem przyjmuje zwrócenie uwagi w piśmie określającym zadania komisarza Nicolasa Schmita ¹  na wdrożeniu i aktualizacji programu na rzecz umiejętności, wskazaniu niedoboru wykwalifikowanej siły roboczej i jej zaradzeniu oraz wsparciu przekwalifikowania w ramach sprawiedliwej transformacji, a także na rozważeniu pomysłu proponowania indywidualnych kont edukacyjnych jako jednego ze sposobów umożliwienia osobom dorosłym (zarówno zatrudnionym, jak i bezrobotnym) akumulacji uprawnień do szkolenia i wykorzystania ich do szkolenia o zapewnionej jakości.

1.2. EKES popiera konkluzje Rady w sprawie kluczowej roli polityk uczenia się przez całe życie we wzmacnianiu społeczeństw z myślą o technologicznej i ekologicznej transformacji wspierającej trwały i włączający wzrost ² , przyjętych w dniu 8 listopada 2019 r., w których wzywa się Komisję, aby "dokonywała aktualizacji obecnych polityk uczenia się przez całe życie pod względem ich skuteczności, skali i grup docelowych w celu lepszego reagowania na potrzeby w zakresie uczenia się wynikające ze zmian w społeczeństwie i w świecie pracy, w tym przez dalsze rozwijanie europejskiego obszaru edukacji ³ .

1.3. EKES docenia, że jednym z priorytetów chorwackiej prezydencji w Radzie UE ⁴  jest inwestowanie w badania i innowacje, zwiększanie dostępu do uczenia się przez całe życie wysokiej jakości oraz zdobywanie nowych umiejętności dostosowanych do przyszłych miejsc pracy.

1.4. EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że w swym komunikacie pt. "Silna Europa socjalna na rzecz sprawiedliwej transformacji" ⁵  zawierającym stwierdzenie, że umiejętności mają kluczowe znaczenie dla przyszłości, Komisja Europejska zachęca państwa członkowskie UE do zapewnienia od najmłodszych lat kształcenia i szkolenia na wysokim poziomie sprzyjającego włączeniu społecznemu oraz do wsparcia ustawicznego doskonalenia zawodowego na przestrzeni całej kariery.

1.5. EKES wzywa Komisję Europejską i państwa członkowskie do podjęcia skutecznych działań zmierzających do wdrożenia pierwszej i czwartej zasady Europejskiego filaru praw socjalnych, aby zapewnić dobrej jakości uczenie się przez całe życie sprzyjające włączeniu społecznemu jako prawo przysługujące wszystkim obywatelom w Europie w miejscach pracy i poza nimi, oraz by wsparły wdrażanie tych zasad trwałym finansowaniem publicznym uzgodnionym z partnerami społecznymi i społeczeństwem obywatelskim.

1.6. EKES pragnie, by szczególny nacisk położono na dostęp najsłabszych grup społecznych do możliwości uczenia się przez całe życie. Należy zapewnić skuteczne wsparcie pracownikom na wszystkich poziomach umiejętności i kwalifikacji, w przedsiębiorstwach i organizacjach każdej wielkości, niezależnie od obszaru geograficznego, oraz trwałe finansowanie przez władze publiczne, przedsiębiorstwa i związki zawodowe, na przykład poprzez konta edukacyjne lub inne programy i narzędzia zgodne z praktykami krajowymi.

1.7. EKES sugeruje, że Komisja Europejska powinna wyznaczyć ambitniejsze wskaźniki i wartości odniesienia dla uczenia się przez całe życie, zwłaszcza dla uczestnictwa dorosłych, w tym pracowników, w kształceniu i szkoleniu w odpowiednich ramach polityki i w przyszłych strategicznych ramach europejskiej współpracy w dziedzinie kształcenia i szkolenia ("ET 2030"). Komisja powinna zadbać o to, by instrumenty finansowe UE, takie jak Erasmus+, Europejski Fundusz Społeczny (EFS), InvestEU, plan inwestycyjny na rzecz zrównoważonej Europy, Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (FST) i inne odpowiednie fundusze UE skutecznie wspierały realizację tych poziomów odniesienia we wzajemnej synergii.

1.8. Ponadto EKES apeluje do instytucji UE, by uzgodniły jednolite ramy kompetencji kluczowych sprzyjające włączeniu społecznemu, które wykraczałyby poza edukację szkolną, spełniając tym samym potrzebę kształcenia dorosłych i nabywania umiejętności życiowych, w tym zwłaszcza umiejętności uczenia się oraz umiejętności demokratycznego obywatelstwa, które są niezbędne do wspierania aktywnej roli osób dorosłych w społeczeństwie. Postuluje również większe inwestycje w środowisko uczenia się pozaformalnego i nieformalnego, które mają szczególne znaczenie dla nabywania tych kompetencji.

1.9. EKES uważa, że w kontekście europejskiego semestru konieczne jest zapewnienie spójności między apelem Komisji Europejskiej o zrównoważone inwestycje w obszarze kształcenia i szkolenia a wezwaniem do wprowadzenia środków optymalizacji, które mają czasami szkodliwy wpływ na takie inwestycje. W każdym państwie członkowskim należy zwiększyć inwestycje publiczne w uczenie się przez całe życie, a szczególnie w kształcenie dorosłych.

1.10. EKES ponawia swój apel o przywiązanie większej wagi do inwestycji społecznych, między innymi w obszarze kształcenia, szkolenia i uczenia się przez całe życie. Proponuje zastanowienie się, czy złota reguła budżetowa, tj. wyłączenie przyszłościowych inwestycji publicznych z obliczenia deficytów publicznych netto w ramach reguł fiskalnych europejskiej unii walutowej, mogłaby zostać również zastosowana do inwestycji społecznych wspieranych z funduszy strukturalnych UE.

1.11. EKES wzywa przyszłe prezydencje w Radzie UE i Komisję Europejską do dalszego zacieśniania współpracy między decydentami na najwyższym szczeblu w następstwie inicjatywy wspólnego posiedzenia Rady z udziałem ministrów finansów i edukacji UE, w celu omówienia sposobów zapewniania trwałego finansowania publicznego kształcenia i szkolenia, w szczególności kształcenia dorosłych. Niezbędne jest również nawiązanie dialogu z ministrami zatrudnienia i spraw społecznych. Taka współpraca powinna mieć również miejsce na szczeblu krajowym.

1.12. EKES wzywa państwa członkowskie do zapewnienia skutecznego wsparcia pracownikom i bezrobotnym borykającym się z trudnościami w dostępie do dobrej jakości kształcenia i szkolenia dorosłych sprzyjającego włączeniu społecznemu poprzez zapewnienie ukierunkowanego finansowania osobom potrzebującym, takim jak bezrobotni, pracownicy objęci niestandardowymi formami zatrudnienia, osoby o niskich umiejętnościach zawodowych, osoby z niepełnosprawnościami, osoby starsze oraz osoby z grup w niekorzystnej sytuacji społecznoekonomicznej, z uwzględnieniem również aspektu płci.

1.13. EKES sugeruje, że zgodnie z w wytyczną dotyczącą zatrudnienia nr 6: Zwiększenie podaży pracy i umiejętności ⁶ , w której apeluje się do państw członkowskich o zapewnienie możliwości przeniesienia uprawnień do szkolenia w trakcie przekwalifikowania zawodowego, należy rozważyć środki takie jak ustalenie wskaźników odnoszących się do inwestycji publicznych i prywatnych w obszarze kształcenia i szkolenia zawodowego (VET) oraz dostęp pracowników do płatnego urlopu w celach szkoleniowych. Powinno to umożliwić każdemu przewidywanie i lepsze dostosowanie się do potrzeb rynku pracy.

1.14. EKES jest zdania, że państwa członkowskie powinny wspierać sektor publiczny, a także placówki edukacyjne nienastawione na zysk i organizacje społeczeństwa obywatelskiego w utrzymaniu finansowania dobrej jakości i bardziej dostępnego uczenia się przez całe życie sprzyjającego włączeniu społecznemu. Należy zapewnić wysoką jakość kształcenia i szkolenia w oparciu o mechanizmy gwarancji wysokiej jakości wspierane na przykład przez EQAVET i inne narzędzia.

1.15. EKES sugeruje, że do zapewnienia skutecznych inwestycji w obszarze podnoszenia kwalifikacji i przekwalifikowania pracowników w przedsiębiorstwach niezbędne są dodatkowe dane dotyczące inwestycji przedsiębiorstw i wsparcia finansowego rządów. Wkłady własne pracowników, związków zawodowych i innych zainteresowanych stron powinny zostać odpowiednio przeanalizowane i wykorzystane w dyskusjach politycznych, z naciskiem na inwestycje w różne umiejętności.

1.16. EKES jest zdania, że demokratyczne zarządzanie rozwojem i wdrażaniem polityki w zakresie uczenia się przez całe życie, w tym prowadzenie skutecznego dialogu społecznego i skutecznych konsultacji ze zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim, podnosi skuteczność inwestycji pod względem osiągania celów polityki.

1.17. EKES zachęca państwa członkowskie do jak najlepszego wykorzystania możliwości oferowanych przez dostępne fundusze UE, które powinny być również wspierane ze środków krajowych. Przyszłe WRF powinny w każdym razie przeciwdziałać ograniczeniu możliwości budżetowych w zakresie finansowania uczenia się przez całe życie na szczeblu państw członkowskich i UE. Same programy powinny w większym stopniu sprzyjać włączeniu społecznemu, być prostsze i łatwiejsze do realizacji dla małych beneficjentów i mniejszych projektów.

1.18. EKES zauważa, że ważne jest dokonywanie regularnych przeglądów skuteczności środków wsparcia finansowego i niefinansowego pod kątem tego, czy docierają one do konkretnych grup dorosłych, oraz pod kątem efektywnego wykorzystania zasobów. W tym celu należy wdrożyć solidne systemy monitorowania i oceny. Wyniki ocen powinny zostać wykorzystane i uwzględnione przy kształtowaniu polityki w obszarze uczenia się przez całe życie.

1.19. EKES jest zdania, że istnieje potrzeba zapewnienia mechanizmów finansowania, które umożliwiłyby wykorzystanie zasobów krajowych i obejmowałyby odpowiedni podział kosztów między organy publiczne i podmioty prywatne, osoby fizyczne oraz inne odpowiednie zainteresowane strony (np. partnerów społecznych, organizatorów szkoleń, organizacje pozarządowe).

1.20. EKES wzywa do bardziej wyważonego zrozumienia potrzeb środowisk edukacyjnych, które należałoby uwzględnić w polityce w obszarze kształcenia, szkolenia i uczenia się przez całe życie, kierującej się nadrzędną zasadą wspierania indywidualnego i niepowtarzalnego potencjału osób uczących się. Oznacza to uznanie - między innymi poprzez zrównoważone inwestycje - wartości środowisk edukacyjnych wykraczających poza kształcenie formalne jako dynamicznych ośrodków rozwoju kompetencji, z których kształcenie formalne może również czerpać wiedzę fachową w zakresie przyjmowania bardziej innowacyjnego podejścia do zaspokajania potrzeb osób uczących się sprzyjającego włączeniu społecznemu.

1.21. Aby uczenie się przez całe życie było skuteczne, EKES wzywa wszystkich decydentów unijnych i krajowych do sprostania następującym wyzwaniom dla środowisk uczenia się przez całe życie i do zapewnienia wsparcia finansowego na rozwiązanie tych problemów stosownie do zakresu kompetencji:

1.21.1. opracowanie i wdrożenie długoterminowych strategii rozwoju współpracy między organizatorami kształcenia formalnego, pozaformalnego i nieformalnego z perspektywy ukierunkowanej na osobę uczącą się;

1.21.2. zadbanie o to, by osoby uczące się mogły odgrywać aktywną rolę w swych ścieżkach uczenia się dzięki zaprojektowaniu ich głównie w oparciu o ich potrzeby;

1.21.3. wsparcie osób uczących się ze wszystkich grup wiekowych i różnych środowisk w zakresie dostępu do różnych form uczenia się, a także ich łączenia i przemieszczania się między nimi zgodnie z ich indywidualnymi potrzebami i zdolnościami;

1.21.4. traktowanie walidacji uczenia się pozaformalnego i nieformalnego (zgodnie z zaleceniem Rady w sprawie walidacji ⁷ ) jako pilnego priorytetu;

1.21.5. udoskonalenie możliwości uczenia się przez całe życie na szczeblu lokalnym poprzez wykorzystanie istniejącej infrastruktury lokalnej i oświatowej.

2. Kontekst ogólny

2.1. Zgodnie z definicją Rady ⁸  uczenie się przez całe życie obejmuje uczenie się od okresu wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem po okres emerytury, w tym wszystkie formy uczenia się formalnego, nieformalnego i pozaformalnego, a jego celem jest rozwinięcie wiedzy, umiejętności i kompetencji w kontekście osobistym, obywatelskim, społecznym i/lub zawodowym. W ramach uczenia się przez całe życie każda osoba uznawana jest za podmiot uczenia się; umożliwia ono wszystkim ludziom nabywanie odpowiedniej wiedzy, by mogli uczestniczyć - jako aktywni obywatele - w społeczeństwie opartym na wiedzy i w rynku pracy, oraz ułatwia obywatelom Unii swobodną mobilność. W niniejszej opinii nacisk kładzie się na trwałe finansowanie uczenia się przez całe życie i rozwoju umiejętności w kontekście niedoboru wykwalifikowanej siły roboczej.

2.2. Uczymy się wszędzie i cały czas, aktywnie i biernie, w formalnym, nieformalnym i pozaformalnym otoczeniu. Konieczne jest zatem bardziej szczegółowe zrozumienie potrzeb środowisk edukacyjnych w ramach polityki kształcenia, szkolenia i uczenia się przez całe życie, kierującej się nadrzędną zasadą wspierania indywidualnego i niepowtarzalnego potencjału osób uczących się. Należy wspierać zarówno uczenie się przez całokształt sytuacji życiowych, jak i uczenie się przez całe życie przy pomocy trwałego finansowania publicznego, przy czym szczególną uwagę należy zwrócić na starsze pokolenia, przeznaczając zasoby na dostarczanie środków dostosowanych do ich sposobów uczenia się. EKES ponownie podkreśla ⁹ , że finansowanie zarówno na szczeblu unijnym, jak i krajowym musi obejmować między innymi inwestycje w dobrej jakości kształcenie i szkolenie sprzyjające włączeniu społecznemu, które powinny być dostępne i przystępne cenowo dla wszystkich oraz ukierunkowane na obecne i przyszłe potrzeby rynku pracy. Zyski z kształcenia dorosłych można ocenić na równi z korzyściami z kształcenia i szkolenia wstępnego, a nawet z kształcenia wyższego ¹⁰ .

2.3. Wpływ globalnych tendencji, takich jak zmiany gospodarcze, technologiczne, środowiskowe, społeczne oraz przemysłowe w związku z rewolucją cyfrową, jest ogromny - poczynając od gospodarki, innowacji, nauki i kształcenia po zdrowie, zrównoważony rozwój i sprawowanie rządów - i prowadzi do szybkiego przekształcenia świata pracy i profili umiejętności w wielu zawodach. W związku z tempem zmian zachodzi konieczność ciągłego szkolenia, przekwalifikowania i podnoszenia kwalifikacji wszystkich obywateli przez całe życie, ze szczególnym uwzględnieniem zapewnienia pracownikom i bezrobotnym skutecznego wsparcia, przy jednoczesnym zapewnieniu trwałego finansowania przez władze publiczne, przedsiębiorstwa, konta edukacyjne i inne narzędzia.

2.4. Przełomowy charakter zmian sprawia, że prognozowanie przyszłego zapotrzebowania na umiejętności staje się coraz trudniejsze. Zmienia się również podaż umiejętności, lecz dostosowanie się do pojawiających się potrzeb w zakresie umiejętności jest czasochłonne. Choć pracodawcy podkreślają znaczenie STEM, umiejętności cyfrowych i VET, zachodzi obecnie również zwrot ku umiejętnościom miękkim/przekrojowym ¹¹ , które umożliwiają ludziom dostosowanie się do środowiska pracy i różnych sytuacji życiowych ¹² . Umiejętności te rozwijane są zazwyczaj w organizacjach oferujących kształcenie pozaformalne (organizacje młodzieżowe itd.), w związku z czym niezbędne jest ich trwałe wsparcie finansowe.

2.5. Ponadto istotne jest obecnie zainwestowanie w rozwój strategiczny nowych programów szkoleniowych. Są to kluczowe narzędzia polityki, które spełniają zapotrzebowanie na umiejętności i wypełniają lukę kompetencyjną, lecz korzyści z inwestowania w nie mogą się pojawić dopiero po pewnym czasie, szczególnie w wypadku dłuższych programów na wyższych szczeblach. By wystarczająco wcześnie wpływać na ofertę systemu kształcenia i szkolenia, umożliwiać rozwiązania strategiczne i zapobiegać niedopasowaniu umiejętności ¹³ , niezbędne jest systematyczne przewidywanie zapotrzebowania na umiejętności.

2.6. Sytuacja będąca skutkiem ogólnoświatowej pandemii COVID-19 dowodzi, że w razie konieczności uczenie się można szybko dostosowywać do zmiennych okoliczności. Osoby uczące się stosują wiele nowych metod, takich jak samodzielne uczenie się lub uczenie się w ramach projektów, stają się ciekawsze i zwiększają swoje umiejętności informatyczne, aby brać udział w zdalnym uczeniu się. Korzystają z wielu platform cyfrowych, udostępnianych nieodpłatnie. Podstawowe umiejętności przekrojowe pomagają zarówno uczniom, jak i nauczycielom w dostosowaniu się do tej zmiany. Kiedy życie powróci do "normalności", społeczeństwo powinno wyciągnąć z tego doświadczenia wnioski i nadal rozwijać takie podejście i umiejętności, inwestując w nie w sposób wystarczający, aby każdy uczący się, niezależnie od sytuacji społecznej, mógł być w ten proces włączony i czerpać z niego korzyści.

3. Kontekst polityczny

3.1. W komunikacie Komisji "Silna Europa socjalna na rzecz sprawiedliwej transformacji" ¹⁴  podkreślono, że umiejętności mają kluczowe znaczenie dla przyszłości. Umożliwiają ludziom czerpanie korzyści z szybko zmieniającego się tempa miejsca pracy. Połowa obecnej siły roboczej będzie musiała zaktualizować swoje umiejętności w ciągu najbliższych pięciu lat, a transformacja cyfrowa i zielona wymagać będzie nowego zestawu umiejętności. VET oraz przyuczanie do zawodu mogą sprzyjać zdolności do zatrudnienia młodych ludzi i dorosłych oraz zaspokajać zmieniające się potrzeby przedsiębiorstw.

3.2. EKES przypomina, że prawo do nauki zostało zapisane w akcie konstytucyjnym Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (z 1945 r.) pod nagłówkiem "kształcenie dla wszystkich", a uczeniu się przez całe życie poświęca się coraz większą uwagę w kontekście celów zrównoważonego rozwoju ONZ, zwłaszcza celu zrównoważonego rozwoju nr 4 dotyczącego kształcenia. Cel ten postrzegany jest nie tylko jako sposób zwiększenia umiejętności i ożywienia gospodarki, ale również jako czynnik przyczyniający się do realizacji celów różnorodności kulturowej i pokoju. Jednakże wyznaczone cele zrównoważonego rozwoju, które określają rolę uczenia się przez całe życie, nie obejmują żadnych wartości odniesienia w wymiarze finansowania ¹⁵ .

3.3. EKES podkreśla konieczność wdrożenia pierwszej i czwartej zasady Europejskiego filaru praw socjalnych poprzez wprowadzenie w Europie powszechnego prawa do dobrej jakości kształcenia, szkolenia i uczenia się przez całe życie sprzyjającego włączeniu społecznemu oraz wspieranie realizacji tych zasad przy pomocy zrównoważonego finansowania publicznego uzgodnionego z partnerami społecznymi i zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim. Prawo to musi zostać urzeczywistnione w celu zapewnienia wszystkim dorosłym równego dostępu do dobrej jakości kształcenia i uczenia się sprzyjającego włączeniu społecznemu zarówno w miejscu pracy, jak i poza nim. Należy zapewnić skuteczne wsparcie pracownikom na wszystkich poziomach kwalifikacji i w przedsiębiorstwach każdej wielkości, niezależnie od obszaru geograficznego, na którym pracują.

3.4. EKES podkreśla konieczność wdrożenia - za pomocą odpowiednich inwestycji publicznych ¹⁶  - praw i zasad Europejskiego filaru praw socjalnych, w tym prawa do dobrej jakości kształcenia, szkolenia i uczenia się przez całe życie sprzyjającego włączeniu społecznemu na szczeblu krajowym. Zasoby budżetowe nadal podlegają jednak w pewnych przypadkach rygorystycznym ograniczeniom budżetowym rynku wewnętrznego oraz regułom fiskalnym zawartym w pakcie stabilności i wzrostu, a znalezienie niezbędnych środków publicznych na przywrócenie równowagi społecznej pozostaje wyzwaniem dla rządów. Nierozwiązany pozostaje konflikt pomiędzy wiążącymi przepisami budżetowymi a zbiorem praw i zasad bez środków umożliwiających ich wykonanie.

3.5. W sprawozdaniu Globalnej Komisji ds. Przyszłości Pracy MOP pt.: "Work for a Brighter Future" ¹⁷  zwrócono uwagę, że stworzenie faktycznych możliwości uczenia się przez całe życie dla wszystkich jest wspólnym obowiązkiem, który wymaga aktywnego zaangażowania i wsparcia ze strony rządów, pracodawców, pracowników i instytucji oświatowych. Rządy we współpracy z partnerami społecznymi muszą poszerzyć i przekształcić politykę rozwoju umiejętności, służby zatrudnienia i systemy szkolenia w celu zapewnienia pracownikom czasu i wsparcia finansowego potrzebnych do nauki. W sprawozdaniu proponuje się ustanowienie systemu uprawnień do nauki za pośrednictwem zmienionego systemu ubezpieczeń pracowniczych oraz funduszu społecznego, a także wprowadzenie kont edukacyjnych, które umożliwiałyby pracownikom płatny urlop na szkolenie.

3.6. EKES z zadowoleniem przyjmuje ważną inicjatywę prezydencji fińskiej w Radzie UE, która po raz pierwszy w historii zorganizowała wspólne posiedzenie Rady z udziałem ministrów finansów i edukacji UE w celu omówienia wagi publicznego finansowania kształcenia i szkolenia. Wzywa przyszłe prezydencje UE i Komisję do dalszego rozwijania tej inicjatywy sprzyjającej zacieśnieniu współpracy pomiędzy decydentami na najwyższym szczeblu. Niezbędne jest również nawiązanie dialogu z ministrami zatrudnienia i spraw społecznych. Następnie pragnąłby zobaczyć taką współpracę na szczeblu krajowym.

3.7. EKES popiera położenie nacisku w piśmie określającym zadania komisarza Nicolasa Schmita ¹⁸  na wdrożenie i aktualizację programu na rzecz umiejętności, wskazanie niedoboru wykwalifikowanej siły roboczej i jej zaradzenie, a także na wsparcie zmiany kwalifikacji w ramach sprawiedliwej transformacji. Rozważenie koncepcji zaproponowania indywidualnych kont edukacyjnych to jedna z możliwości, które mogłyby umożliwić osobom w wieku produkcyjnym gromadzenie uprawnień do szkoleń i korzystanie z nich do podejmowania szkoleń o zapewnionej jakości. EKES apeluje do państw członkowskich o zapewnienie trójstronnej współpracy w zakresie przydzielania pracownikom najemnym i innym dostępnych środków publicznych oraz o wspólną za nie odpowiedzialność.

3.8. EKES z zadowoleniem zauważa, że w konkluzjach Rady w sprawie kluczowej roli polityk uczenia się przez całe życie we wzmacnianiu społeczeństw z myślą o technologicznej i ekologicznej transformacji wspierającej trwały i włączający wzrost ¹⁹ , przyjętych w dniu 8 listopada 2019 r., wezwano Komisję, aby "dokonywała aktualizacji obecnych polityk uczenia się przez całe życie pod względem ich skuteczności, skali i grup docelowych w celu lepszego reagowania na potrzeby w zakresie uczenia się wynikające ze zmian w społeczeństwie i w świecie pracy, w tym przez dalsze rozwijanie europejskiego obszaru edukacji ²⁰ , uwzględnienie uczenia się przez całe życie w przyszłych strategicznych ramach współpracy w dziedzinie kształcenia i szkolenia oraz wykorzystywanie możliwości oferowanych przez Erasmus+, Europejski Fundusz Społeczny i inne odpowiednie instrumenty unijne".

4. Aktualna sytuacja

4.1. Chociaż brakuje danych dotyczących ogólnych inwestycji w uczenie się przez całe życie, dotychczasowe doświadczenie ²¹  wskazuje, że wydatki publiczne na kształcenie dorosłych stanowią zaledwie około 0,1-0,2 % PKB. Całkowite wydatki na kształcenie dorosłych, w tym inne źródła finansowania, takie jak finansowanie przez pracodawców i opłaty pokrywane przez osoby uczące się, wahają się między 1,1 a mniej niż 0,6 % PKB. Jednocześnie ostatnie szacunki Cedefop sugerują, że w UE-28+ mieszka 128 mln dorosłych osób, które posiadają potencjał w zakresie doskonalenia zawodowego i zmiany kwalifikacji, tj. 46 % populacji dorosłych na tym obszarze ²² . Jedynie 11,1 % osób dorosłych uczestniczy w kształceniu dorosłych, choć Unia Europejska wyznaczyła sobie cel wynoszący 15 % do 2020 r., którego nie zrealizowała.

4.2. W konkluzjach z posiedzenia Rady Europejskiej w Lizbonie ²³  wyznaczono jasne cele dla wszystkich zainteresowanych stron, obejmujące zwiększenie rocznych inwestycji na mieszkańca w obszarze zasobów ludzkich, a w wytycznych dotyczących zatrudnienia (13, 14 i 16) ²⁴  wezwano państwa członkowskie do wytyczenia odpowiadających im celów. EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że w sprawozdaniach krajowych z 2019 r. dla Komisji ²⁵  w ramach procesu europejskiego semestru wezwano do zwiększenia inwestycji w kształcenie i szkolenie w 16 krajach ²⁶  oraz w zdobywanie umiejętności w 24 krajach ²⁷  w celu zrekompensowania dziesięciolecia cięć budżetowych i niedofinansowania systemów edukacji, co miało udokumentowany niekorzystny wpływ na dobrej jakości kształcenie, pracowników oświaty oraz infrastrukturę edukacyjną ²⁸ .

4.3. EKES zauważa wyraźny brak spójności między apelem Komisji o zrównoważone inwestycje w obszarach sprzyjających wzrostowi, takich jak wszystkie sektory kształcenia, a wezwaniem do wprowadzenia środków optymalizacji, które mają na te sektory szkodliwy wpływ. W komunikacie Komisji dotyczącym głównych ustaleń zawartych w sprawozdaniach krajowych ²⁹  w sprawie europejskiego semestru w 2019 r. przedstawiono korzystny scenariusz ekonomiczny, obejmujący poprawę finansów publicznych w każdym państwie członkowskim. Niemniej jednak komunikat zawiera również ostrzeżenie przed niepewną sytuacją na świecie i wezwanie do państw członkowskich do dalszego zwiększania produktywności poprzez poprawę odporności ich gospodarek i zapewnianie, aby korzyści ze wzrostu gospodarczego były udziałem wszystkich obywateli.

5. Uwagi ogólne

5.1. Państwa członkowskie muszą zapewnić możliwości szkoleń wszystkim - osobom bezrobotnym, osobom zatrudnionym za wynagrodzeniem, kobietom i mężczyznom. W tym celu w wytycznej dotyczącej zatrudnienia nr 6: Zwiększenie podaży pracy i umiejętności ³⁰  należy ująć i ustanowić jako wymóg środki takie jak ustalenie wskaźników dotyczących inwestycji publicznych i prywatnych w VET oraz programów umożliwiających pracownikom płatny urlop w celach szkoleniowych. W związku z tym EKES zwrócił już uwagę na potrzebę ochrony godnych warunków życia podczas szkolenia. Należy rozważyć i przeanalizować środki UE w celu wprowadzenia w innych państwach członkowskich - jako standardowej praktyki - instrumentów dobrych praktyk stosowanych w niektórych państwach członkowskich UE, takich jak dotacje, pożyczki, układy zbiorowe dotyczące płatnego urlopu szkoleniowego lub inne postanowienia ³¹ .

5.2. Partnerzy społeczni i organizacje społeczeństwa obywatelskiego mają również do odegrania wiodącą rolę w zarządzaniu systemem kształcenia i szkolenia, w tym w antycypowaniu i zapewnianiu umiejętności, a wspólna odpowiedzialność partnerów społecznych na poziomie przedsiębiorstwa jest niezbędna zarówno z punktu widzenia inwestowania w przyszłościowe kształcenie i szkolenie jego siły roboczej, jak i ponoszenia niezbędnych kosztów przekwalifikowania zwolnionych przez nie pracowników. Wśród tych pracowników w najtrudniejszej sytuacji znajdują się osoby starsze.

5.3. Dyskusje na temat propozycji UE dotyczącej kont edukacyjnych dopiero się rozpoczynają, lecz szereg względów należy omówić bardziej szczegółowo, jeżeli propozycja ta ma zostać zrealizowana, na przykład kwestię, czy szkolenie pracowników określone jest przez prawo i/lub czy przez układ zbiorowy, który należy respektować w celu zapewnienia pracodawcom i pracownikom możliwości wpływania na treść, miejsce i czas/okres szkolenia. Jest to zatem kompetencja krajowa i zalecenia dla państw członkowskich dotyczące sposobu finansowania kont edukacyjnych oraz tego, kto powinien otrzymać wsparcie finansowe (przedsiębiorstwa, instytucje szkoleniowe, publiczne służby zatrudnienia czy pracownicy), muszą zostać sporządzone w drodze dialogu społecznego z poszanowaniem układów zbiorowych oraz ustawodawstwa krajowego. Istotne jest, by w trakcie tych rozważań zwrócono uwagę na różnorodność systemów i podejść krajowych oraz by partnerzy społeczni odgrywali w nich ważną rolę.

5.4. EKES ponownie wzywa do przywiązania większej wagi do inwestycji społecznych, między innymi w obszarze kształcenia, szkolenia i uczenia się przez całe życie. Wezwał już do rozważenia zasady złotej reguły budżetowej, tj. wyłączenia przyszłościowych inwestycji publicznych z obliczenia deficytów publicznych netto w ramach reguł fiskalnych UGW ³² . EKES zachęca do dyskusji na temat tego, czy złota reguła budżetowa mogłaby być stosowana także do inwestycji społecznych wspieranych z funduszy strukturalnych UE ³³ .

5.5. Połączenie elastycznego, dostosowanego kształcenia i spersonalizowanego wsparcia, począwszy od poradnictwa zawodowego przez całe życie, pozwoli również na aktywizację osób biernych zawodowo i długotrwale bezrobotnych, co z kolei przyniesie korzyści społeczne i gospodarcze, a także długofalowe oszczędności wydatków na opiekę społeczną. Optymalne połączenie elementów lub cech tego podejścia może stworzyć warunki konsolidacji, rozwoju i wdrażania zalecenia Rady w sprawie ścieżek poprawy umiejętności ³⁴  w sposób zrównoważony pomimo tego, że grupy docelowe, potrzebne umiejętności i rządy zmieniają się z upływem czasu. Oferta szkoleniowa musi być opracowana w sposób wzmacniający i wspierający mobilność między sektorami i w ich ramach. Zabezpieczenie zmiany stanu na rynku pracy przynosi poprawę zdolności do zatrudnienia pracowników oraz zdolności pracodawców do przyciągnięcia nowych kandydatów.

5.6. EKES jest zdania, że państwa członkowskie powinny wspierać sektor publiczny, a także placówki edukacyjne nienastawione na zysk i organizacje społeczeństwa obywatelskiego w utrzymaniu finansowania możliwości dobrej jakości uczenia się przez całe życie, które powinno być bardziej dostępne. Wysoką jakość oferty szkoleniowej należy zapewnić poprzez gwarancję dobrej jakości.

5.7. Zwiększenie inwestycji w kształcenia dorosłych i szkolenie pracowników wiąże się w znacznym stopniu z wniesieniem odpowiedniego wkładu badawczego w opracowanie, reformę oraz wdrożenie strategii i systemów uczenia się przez całe życie. Do zapewnienia skutecznych inwestycji w obszarze podnoszenia kwalifikacji i przekwalifikowania pracowników w przedsiębiorstwach niezbędnych jest więcej danych dotyczących inwestycji przedsiębiorstw i wsparcia finansowego rządów. Wkład własny pracowników, związków zawodowych oraz innych zainteresowanych stron powinien zostać odpowiednio przeanalizowany i wykorzystany w dyskusjach politycznych, z naciskiem na inwestycje w nauczanie różnych umiejętności (zawodowych, związanych z danym przedsiębiorstwem, kompetencji kluczowych, umiejętności podstawowych itp.), skierowane do pracowników o różnych poziomach umiejętności, zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Należy również położyć nacisk na szkolenia w przedsiębiorstwach i poza nimi, na świadczenie usług przez innych usługodawców itp.

5.8. Z uwagi na szeroki zakres i dużą liczbę różnych usługodawców kształceniu dorosłych brakuje koordynacji na szczeblu państw członkowskich i europejskim. Zintegrowane podejście, które łączy wiele dziedzin polityki i zainteresowanych stron, ze szczególnym uwzględnieniem demokratycznego zarządzania rozwojem i wdrażaniem polityki uczenia się przez całe życie, w tym prowadzenia skutecznego dialogu społecznego z partnerami społecznymi i skutecznych konsultacji ze społeczeństwem obywatelskim, może poprawić skuteczność inwestycji poprzez zwiększenie prawdopodobieństwa, że uda się dotrzeć do bardzo zróżnicowanych potencjalnych grup docelowych i zaspokoić potrzeby osób w najtrudniejszej sytuacji.

5.9. Aby uczenie się przez całe życie było skuteczne, EKES wzywa wszystkich decydentów unijnych i krajowych do sprostania następującym wyzwaniom dla środowisk uczenia się przez całe życie i do wsparcia finansowego rozwiązania tych problemów stosownie do zakresu kompetencji:

5.9.1. opracowanie i wdrażanie strategii długoterminowych z myślą o rozwoju współpracy między organizatorami kształcenia formalnego, pozaformalnego i nieformalnego w celu wspierania potrzeb osób uczących się w zakresie nauki i szkoleń; by zapewnić ich trwałość, takie strategie powinny być współtworzone przez stowarzyszenia przedstawicielskie na szczeblu regionalnym, krajowym i europejskim i obejmować wsparcie dla nich,

5.9.2. zadbanie o to, by osoby uczące się miały możliwość odgrywania aktywnej roli w swych ścieżkach uczenia się dzięki projektowaniu ich przede wszystkim w oparciu o ich potrzeby, co pozwoli im stać się aktywnymi twórcami, a nie biernymi konsumentami wiedzy i innowacji,

5.9.3. wspieranie osób uczących się we wszystkich grupach wiekowych i z różnych środowisk w zakresie dostępu do różnych form uczenia się, ich łączenia i przemieszczania się między nimi zgodnie z ich osobistymi potrzebami i zdolnościami, poprzez bardziej elastyczne systemy kształcenia i szkolenia oraz zapewnianie wysokiej jakości poradnictwa przez całe życie,

5.9.4. traktowanie walidacji uczenia się pozaformalnego i nieformalnego (zgodnie z zaleceniem Rady w sprawie walidacji ³⁵ ) jako pilnego priorytetu w związku z faktem, że może ona zwiększyć dostrzegalność wszystkich umiejętności, kompetencji i wiedzy, które mogą przyczynić się do znaczącego udziału w życiu społecznym i na rynku pracy, w szczególności słabych grup ³⁶ ,

5.9.5. udoskonalenie możliwości uczenia się przez całe życie na szczeblu lokalnym poprzez wykorzystanie istniejącej infrastruktury lokalnej i oświatowej w celu stworzenia wielofunkcyjnych pomieszczeń dydaktycznych dla wszystkich; takie lokalne ośrodki uczenia się przez całe życie istnieją już w różnej formie we wszystkich państwach członkowskich, lecz powinny stać się koncepcją głównego nurtu polityki.

6. Szczegółowe uwagi dotyczące europejskich i krajowych źródeł finansowania oraz polityki koniecznych do zapewnienia trwałego finansowania ³⁷

6.1. O źródłach finansowania UE

6.1.1. W wieloletnich ramach finansowych na lata 2021-2027 Komisja Europejska zapowiedziała kilka sposobów ulepszenia planu inwestycji UE poprzez wprowadzenie obszaru "Inwestycje społeczne i umiejętności" do ram InvestEU. Pokazuje to jej zaangażowanie w przeznaczenie środków na inwestycje społeczne i stworzenie odpowiednich instrumentów potrzebnych do realizacji tego celu.

6.1.2. Komisja i państwa członkowskie powinny skorzystać z możliwości oferowanych przez fundusze unijne (takie jak EFS, Erasmus+, EFIS i inne odpowiednie instrumenty unijne) i w jak najlepszy sposób wykorzystać dostępne środki finansowe UE. Przyszłe WRF powinny w każdym razie przeciwdziałać ograniczeniu możliwości budżetowych na rzecz finansowania uczenia się przez całe życie na szczeblu państw członkowskich i UE ³⁸ . Niemniej jednak, chociaż fundusze UE mogą odegrać ważną rolę w rozwoju umiejętności/uczenia się przez całe życie, nadmierne na nich poleganie na może budzić obawy co do stabilności finansowania, jako że finansowanie unijne jest przyznawane na konkretne projekty i jest z natury tymczasowe.

6.1.3. Z punktu widzenia zapewnienia zrównoważonych krajowych inwestycji w uczenie się przez całe życie i kształcenie dorosłych, proces europejskiego semestru odgrywa kluczową rolę, gdyż podkreśla niezbędny nacisk na finansowanie. Aby krajowa/regionalna polityka w dziedzinie uczenia się przez całe życie mogła być skutecznie realizowana, należy zapewnić odpowiedni poziom finansowania. Bardziej zrównoważone i trwałe finansowanie jest kluczem do osiągnięcia zrównoważonego charakteru kształcenia i szkolenia dorosłych oraz zdolności usługodawców z branży uczenia się przez całe życie do wprowadzania innowacji i rozwoju w tej dziedzinie.

6.2. W sprawie strategii politycznych wspierających właściwy podział finansowania

6.2.1. Ważne jest stworzenie kultury oceny. Przyczynić się mogą do tego różne czynniki, takie jak zobowiązanie polityczne do wyznaczania kierunków polityki (i rozliczalności) w oparciu o dowody, wymogi prawne dotyczące oceny, wymogi oceny odnoszące się do europejskiego finansowania oraz szkolenie i kształcenie podmiotów dokonujących oceny w celu zapewnienia oceny przez cały cykl polityki.

6.2.2. Istotne jest, aby dokonywać regularnych przeglądów skuteczności środków wsparcia finansowego i niefinanso- wego pod kątem tego, czy dotarły do docelowych grup osób dorosłych oraz pod kątem efektywnego wykorzystania zasobów. W tym celu należy wdrożyć solidne systemy monitorowania i oceny. Wyniki ocen powinny zostać wykorzystane i uwzględnione przy kształtowaniu polityki w obszarze uczenia się przez całe życie. W oparciu o solidne dowody oceny mogą wskazywać na potrzebę zmiany (lub zaprzestania stosowania) istniejących środków lub wprowadzenia nowych. Mogą również zawierać informacje dotyczące skutecznych praktyk, których zakres można zwiększyć poprzez dalsze lub trwalsze finansowanie. W monitorowaniu i ocenie systemów powinni uczestniczyć partnerzy społeczni.

6.2.3. Istnieje potrzeba zapewnienia mechanizmów finansowania, które umożliwiłyby wykorzystanie zasobów krajowych i obejmowałyby odpowiedni podział kosztów pomiędzy organy publiczne, pracodawców, osoby fizyczne oraz inne odpowiednie zainteresowane strony (np. partnerów społecznych, organizatorów szkoleń, organizacje pozarządowe). Jak pokazano w ramach bazy danych Cedefop dotyczącej finansowania kształcenia dorosłych ³⁹ , istnieją różne mechanizmy finansowania skierowane do osób fizycznych oraz przedsiębiorstw/pracodawców, mające na celu zwiększenie uczestnictwa w kształceniu i szkoleniu oraz prywatnych inwestycji w tych obszarach. Możliwości te muszą być odpowiednio koordynowane przez władze publiczne, podczas gdy w przypadku sektorowych funduszy szkoleniowych rolę koordynującą odgrywają głównie partnerzy społeczni. Instrumenty finansowe dla osób fizycznych obejmują na przykład konta edukacyjne/vouchery, (niskooprocentowane) pożyczki oraz płatny urlop szkoleniowy. Wsparcie finansowe dla przedsiębiorstw może polegać na funduszach szkoleniowych (opartych na opłatach od przedsiębiorstw), bodźcach podatkowych lub dotacjach (finansowanych z podatków ogólnych). Takiego rodzaju instrumenty podziału kosztów są również sposobem na zapewnienie wspólnej odpowiedzialności za kreowanie/wdrażanie polityki uczenia się przez całe życie i inwestowanie w umiejętności.

6.2.4. Dialog społeczny i układy zbiorowe, w szczególności na szczeblu sektorowym, ogrywają ważną rolę w zarządzaniu systemami szkoleń i tworzeniu możliwości szkoleń oraz zwiększeniu przydatności i dostępności szkoleń pracowników. Obejmuje to partnerów społecznych pracujących wspólnie w celu promowania zmiany stanu na rynku pracy i prowadzenia ścieżek kariery między sektorami. Fundusze szkoleniowe zostały ustanowione w kilku państwach członkowskich i mogą odegrać ważną rolę ⁴⁰ .

6.2.5. Instrumenty finansowe mogą być skuteczniejsze w połączeniu z odpowiednimi środkami wsparcia niefinansowego. Powinny być starannie opracowane, aby skutecznie dotrzeć do konkretnych/priorytetowych słabych grup (takich jak osoby o niskich umiejętnościach zawodowych, starsze osoby bezrobotne, pracownicy MŚP). Przy opracowywaniu instrumentu finansowania ważne jest również uwzględnienie jego komplementarności i synergii z innymi istniejącymi instrumentami.

6.2.5.1. Środki o charakterze niefinansowym dla osób fizycznych obejmują również środki zapewniane powszechnie w ramach usług poradnictwa zawodowego lub poradnictwa przez całe życie i możliwości walidacji. Usługi te powinny również obejmować informowanie osób uczących się o dostępnym dla nich wsparciu finansowym na kształcenie dorosłych oraz sposobach jego uzyskania.

6.2.5.2. W przypadku przedsiębiorstw wsparcie niefinansowe można zapewnić poprzez udzielanie informacji i porad odnośnie do możliwości finansowania, wsparcie administracyjne w ubieganiu się o finansowanie, określenie potrzeb szkoleniowych oraz opracowanie planów szkoleń w ramach usług doradczych, promowanie partnerstw lub sieci przedsiębiorstw (wśród MŚP lub obejmujących MŚP) w celu łączenia zasobów i radzenia sobie z niewystarczającą zdolnością szkoleniową.

6.2.6. Należy zminimalizować wszelkie obciążenia administracyjne dla kandydatów, beneficjentów finansowania oraz podmiotów zarządzających funduszami, a odpowiednie opracowanie/ukierunkowanie i skuteczne monitorowanie instrumentu finansowania powinno zapobiegać wystąpieniu efektów zdarzenia występującego niezależnie lub efektów substytucyjnych.

Bruksela, dnia 7 maja 2020 r.

	Luca JAHIER
	Przewodniczący
	Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

1 https://ec.europa.eu/commission/sites/beta-political/files/mission-letter-nicolas-schmit_en.pdf

2 Dz.U. C 389 z 18.11.2019, s. 12.

3 Europejski obszar edukacji.

4 https://eu2020.hr/

5 COm(2020) 14 final.

6 Dz.U. C 332 z 8.10.2015, s. 68.

7 Zalecenie Rady z dnia 20 grudnia 2012 r. w sprawie walidacji uczenia się pozaformalnego i nieformalnego (Dz.U. C 398 z 22.12.2012, s. 1) oraz Dz.U. C 13 z 15.1.2016, s. 49.

8 Konkluzje Rady w sprawie kluczowej roli polityk uczenia się przez całe życie we wzmacnianiu społeczeństw z myślą o technologicznej i ekologicznej transformacji wspierającej trwały i włączający wzrost.

9 Dz.U. C 62 z 15.2.2019, s. 165.

10 Sprawozdanie w sprawie europejskiej agendy w zakresie uczenia się dorosłych.

11 Na przykład Światowe Forum Ekonomiczne opublikowało sprawozdanie (2015), w którym skupiono się na naglącej kwestii luki kompetencyjnej w XXI w. i sposobach jej wypełnienia za pomocą technologii oraz - oprócz tradycyjnie wymienianych podstawowych umiejętności - podkreślono potrzebę kompetencji (takich jak myślenie krytyczne i współpraca) i cech charakteru (takich jak ciekawość, inicjatywa i przywództwo).

12 Opinia Dz.U. C 14 z 15.1.2020, s. 46 oraz Dz.U. C 237 z 6.7.2018, s. 8.

13 Światowe Forum Ekonomiczne, sprawozdanie "New Vision for Education: Unlocking the Potential of Technology" (Nowa wizja kształcenia: uwolnienie potencjału technologii).

14 COM(2020) 14 final.

15 Dokument informacyjny Europejskiego Stowarzyszenia Kształcenia Dorosłych (ang. EAEA) "Adult education and sustainability" (Kształcenie dorosłych i zrównoważoność).

16 Dz.U. C 262 z 25.7.2018, s. 1.

17 Sprawozdanie Globalnej Komisji ds. Przyszłości Pracy "Work for a brighter future" ("Praca na rzecz lepszej przyszłości").

18 https://ec.europa.eu/commission/sites/beta-political/files/mission-letter-nicolas-schmit_en.pdf

19 Dz.U. C 389 z 18.11.2019, s. 12.

20 Europejski obszar edukacji.

21 Sprawozdanie Komisji Europejskiej "Developing the adult learning sector" (Rozwój sektora kształcenia dorosłych).

22 Cedefop.

23 Posiedzenie Rady Europejskiej w Lizbonie, 23-24 marca 2000 r., Konkluzje prezydencji.

24 Wytyczne dotyczące zatrudnienia.

25 Sprawozdania dotyczące poszczególnych państw.

26 Dla BG, HR, CZ, EE, FI, DE, GR, IE, IT, LV, LU, PL, RO, SK, ES i UK.

27 Dla AT, BE, BG, HR, CY, CZ, EE, FI, FR, DE, GR, HU, IT, LV, LU, MT, NL, PL, RO, SK, SI, ES, SE i UK.

28 Dla BG, EE, GR, IT, PT, RO i SE.

29 COM(2019) 500 final.

30 Dz.U. C 332 z 8.10.2015, s. 68.

31 Dz.U. C 237 z 6.7.2018, s. 57, Dz.U. C 237 z 6.7.2018, s. 8, Dz.U. C 14 z 15.1.2020, s. 60.

32 Dz.U. C 177 z 18.5.2016, s. 35, Dz.U. C 268 z 14.8.2015, s. 27.

33 Dz.U. C 226 z 16.7.2014, s. 21.

34 Zalecenie Rady z dnia 19 grudnia 2016 r. w sprawie ścieżek poprawy umiejętności: nowe możliwości dla dorosłych (Dz.U. C 484 z 24.12.2016, s. 1).

35 Zalecenie Rady z dnia 20 grudnia 2012 r. w sprawie walidacji uczenia się pozaformalnego i nieformalnego (Dz.U. C 398 z 22.12.2012, s. 1).

36 Dz.U. C 13 z 15.1.2016, s. 49.

37 Zob. również Cedefop analytical framework for developing upskilling pathways for adults (Ramy analityczne Cedefop dotyczące rozwoju ścieżek podnoszenia kwalifikacji dla dorosłych).

38 W swej opinii (Dz.U. C 62 z 15.2.2019, s. 194) EKES zaapelował o potrojenie budżetu na Erasmus+.

39 Baza danych Cedefop.

40 Sprawozdanie europejskich partnerów społecznych "Promoting social partnership in employee training" (Promowanie partnerstwa społecznego w zakresie szkolenia pracowników).

• Identyfikator: Dz.U.UE.C.2020.232.8
• Rodzaj: Opinia
• Tytuł: Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Trwałe finansowanie uczenia się przez całe życie i rozwoju umiejętności w kontekście niedoboru wykwalifikowanej siły roboczej (opinia rozpoznawcza na wniosek prezydencji chorwackiej).
• Data aktu: 14/07/2020
• Data ogłoszenia: 14/07/2020