Reguluje to art. 951 k.c. Zgodnie z nim spadkodawca może sporządzić testament także w ten sposób, że w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Takie oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę, przez osobę, wobec której wola została oświadczona, oraz przez świadków. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu. Co ważne, wyłączone jest sporządzenie takiego testamentu przez osoby głuche lub nieme.

WZORY DOKUMENTÓW:

 

Wicestarosta nie wystarczy

W orzecznictwie akcentuje się, że krąg osób o których mowa w art. 951 par. 1 k.c., ma charakter zamknięty. Co to oznacza? Nie jest dopuszczalne sporządzenie testamentu allograficznego przed kimkolwiek innym, nawet jeżeli jest zastępcą jednej ze wskazanych w powołanym przepisie osób lub też ma uczestniczyć w sporządzaniu aktu ostatniej woli z polecenia czy też upoważnienia takiej osoby (postanowienie Sądu Okręgowego w Gdańsku z 27 czerwca 2012 r., III Ca 128/12, LEX nr 1714937). Przykładowo testamentu allograficznego nie można sporządzić u sołtysa (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 24 maja 2019 r., VI ACa 96/18, LEX nr 2716811).

Co do samych świadków, osoba składająca oświadczenie woli może ich przywieźć sama. Najczęściej jednak są to pracownicy urzędu.

Warto też pamiętać o tym, że i przy testamencie urzędowym obowiązuje art. 942 k.c., według którego "testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy”.

Czytaj: Dziedziczenie - problem powszechny i... słabo rozpoznany >>

 

Prawo cywilne. Spadki. Kazusy

Agata Zając

Sprawdź  

Dziedziczenie ustawowe oraz testamentowe

Z przepisów prawa wynikają dwa sposoby powołania do dziedziczenia: dziedziczenie ustawowe oraz testamentowe. Sporządzenie ważnego testamentu sprawia, że reguły dziedziczenia ustawowego nie znajdują zastosowania. W kodeksie cywilnym przewidziano różne regulacje odnoszące się do testamentów. Warto pamiętać, że rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament. Prawo polskie nie dopuszcza istnienia ważnych testamentów wspólnych. Raz sporządzony testament może być zaś odwołany - w całości lub w części.

Sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Testamenty dzielimy na zwykłe i szczególne. Do pierwszej grupy należą testamenty: własnoręczny (holograficzny), notarialny i allograficzny. Z kolei testamenty szczególne to: ustny, podróżny i wojskowy. W artykule wyjaśniamy podstawowe zagadnienia dotyczące dziedziczenia w oparciu o testamenty zwykłe.

Czytaj też: Zadania organów samorządu terytorialnego o charakterze cywilnoprawnym >>>

Spadkodawca nie może sporządzić testamentu "na swoich zasadach", z pominięciem przepisów prawnych. Nadmierna inwencja w tym zakresie może skutkować tym, że testament sporządzony w sposób niezgodny z przepisami prawa zostanie uznany za nieważny. Wówczas dziedziczenie nastąpi w oparciu o przepisy prawa spadkowego. W tym kontekście można przypomnieć stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z 7 grudnia 2020 r. w sprawie II CSK 292/20 (LEX nr 3093094). Sąd Najwyższy podkreślił, iż "powołanie do dziedziczenia testamentowego wymaga zachowania odpowiedniej formy".

Sprawdź też: Czy przy sporządzaniu testamentu allograficznego powołani świadkowie powinni podawać swój pesel, nr dowodu osobistego oraz adres zamieszkania? >>>

Własnoręcznie nie znaczy na komputerze

Testament własnoręczny zostanie ważnie sporządzony, jeżeli spadkodawca napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Jednakże brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.

Sędzia Katarzyna Wręczycka z Sądu Okręgowego we Wrocławiu mówi, że zdarzają się sprawy w sądzie odnoszące się do kwestii ważności testamentów własnoręcznych. Bywa, że taki testament nie jest w całości napisany pismem ręcznym.

- Pamiętam sprawę, w której testament był napisany na komputerze i został własnoręcznie podpisany. Rodzina była zdziwiona, że taki testament nie jest ważny. Wskazywali, że zmarła miała drżący charakter pisma i uznali, że będzie bardziej estetycznie, jeśli testament będzie sporządzony na komputerze. Te osoby nie uzyskały informacji prawnej i mówiąc kolokwialnie 'przedobrzyły' - tłumaczy sędzia Wręczycka, akcentując to, że istotne jest spełnienie przesłanek ustawowych.

Z kolei testament notarialny jest sporządzany w formie aktu notarialnego. To notariusz troszczy się o spełnienie warunków formalnych, co może być ułatwieniem dla osoby, która nie wie w jaki sposób przygotować ważny testament.

Czytaj też: Odpowiedzialność odszkodowawcza za sporządzenie nieważnego testamentu allograficznego. Glosa do wyroku SN z dnia 18 listopada 2015 r., III CSK 16/15 >>>

Czytaj: Testament dla mizantropa - rodzinę trudno wydziedziczyć, ale można próbować>>

Otwarcie i ogłoszenie testamentu

Jak wynika z art. 646 par. 1 k.p.c. osoba, u której znajduje się testament, jest obowiązana złożyć go w sądzie spadku, gdy dowie się o śmierci spadkodawcy, chyba że złożyła go u notariusza.

Na podstawie art. 649 par. 1 k.p.c. sąd albo notariusz otwiera i ogłasza testament, gdy ma dowód śmierci spadkodawcy. Jednocześnie o terminie otwarcia i ogłoszenia nie zawiadamia się osób zainteresowanych, jednakże mogą one być obecne przy tej czynności.

Z przepisów wynika również, że gdy złożono kilka testamentów jednego spadkodawcy, otwiera się i ogłasza wszystkie, a na każdym z nich czyni się wzmiankę o innych. O dokonanym otwarciu i ogłoszeniu testamentu sąd spadku albo notariusz zawiadamia w miarę możności osoby, których rozrządzenia testamentowe dotyczą, oraz wykonawcę testamentu, tymczasowego przedstawiciela i kuratora spadku. Notariusz niezwłocznie zawiadamia o tym sąd spadku, przesyłając odpis sporządzonego protokołu. Ustawodawca przewidział również, że testament wraz z protokołem otwarcia i ogłoszenia przechowuje się w sądzie spadku, chyba że został złożony u notariusza. Jednakże na żądanie sądu spadku notariusz przesyła złożony testament temu sądowi.

Czytaj też: Testament sporządzony przez pacjenta podczas pobytu w szpitalu >>>

Sędzia Katarzyna Wręczycka podkreśla, że w sądach najczęściej sprawy odnoszą się do testamentów własnoręcznych i notarialnych. - Jeśli ludzie nie sięgają po kartkę papieru, by napisać testament własnoręczny, to udają się do notariusza. Ludzie wiedzą, że jeśli mają do kogoś pójść, by sporządzić testament, to będzie notariusz, a nie urzędnik, np. w gminie - wskazuje sędzia Wręczycka. Zaznacza, że sprawy sądowe odnoszące się do testamentów allograficznych w zasadzie nie zdarzają się.

Testament allograficzny mało popularny

Jak wskazuje dr Anna Łukasz z prowadzonych przez nią badań statystycznych dotyczących testamentów allograficznych z lat 1990-2015 odnotować można wyraźny spadek liczby sporządzanych testamentów allograficznych na przestrzeni 25 lat.

- Tendencja ta widoczna jest zarówno w urzędach miast, jak i gmin. Można sądzić, na podstawie wypowiedzi ankietowanych, że głównym powodem tendencji spadkowej jest łatwiejszy dostęp do notariusza oraz brak wiedzy o możliwości sporządzenia testamentu w urzędzie - podkreśla dr Anna Łukasz. - Obecnie, gdy istnieje prawna możliwość dokonania poświadczenia dziedziczenia u notariusza, co nie jest wykluczone także w przypadku testamentów, to do sądów trafiają sprawy o stwierdzenie nabycia spadku najczęściej tylko, jeśli są w sprawie kwestie sporne - wskazuje sędzia Katarzyna Wręczycka. Sędzia wyszczególnia rodzaje spraw spadkowych, które najczęściej są analizowane w sądzie. Chodzi w szczególności o sprawy odnoszące się do kwestionowania ważności testamentu z powodu zarzutu wad oświadczeń woli u spadkodawcy, braku świadomości lub swobody; sprawy, w których pojawia się konieczność wykładni testamentu własnoręcznego, sprawy, w których mógł być testament ustny.

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.