W sobotę 10 kwietnia rano na lotnisku w Smoleńsku doszło do katastrofy polskiego samolotu rządowego. Zginęły wszystkie osoby znajdujące się na pokładzie, w tym Prezydent Lech Kaczyński i Jego Małżonka.

Wśród ofiar katastrofy są też m.in. wicemarszałkowie Sejmu Krzysztof Putra i Jerzy Szmajdziński, wicemarszałek Senatu Krystyna Bochenek, rzecznik praw obywatelskich Janusz Kochanowski, prezes IPN Janusz Kurtyka, ministrowie Kancelarii Prezydenta, szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego gen. Franciszek Gągor, wiceminister spraw zagranicznych, posłowie, senatorowie, kombatanci. Wśród ofiar jest też Joanna Agacka-Indecka, prezes Naczelnej Rady Adwokackiej. To wydarzenie bez precedensu w historii Polski. W jego obliczu wszyscy łączymy się w bólu i współczuciu dla rodzin ofiar katastrofy.

Śmierć Prezydenta oznacza, że wszystkie jego kompetencje, z wyjątkiem prawa do rozwiązania Sejmu przed upływem kadencji, przejmuje Marszałek Sejmu. Zgodnie z artykułem 128 ust. 2 Konstytucji, Marszałek zarządza wybory prezydenckie niie później niż w czternastym dniu po opróżnieniu urzędu, wyznaczając datę wyborów na dzień wolny od pracy przypadający w ciągu 60 dni od dnia zarządzenia wyborów. W zaistniałej sytuacji oznacz to, iż najpóźniej 24 kwietnia poznany datę nowych wyborów, która nie będzie późniejsza niż 20 czerwca 2010 r.

Co może, a co musi zrobić Marszałek?

Marszałek ma prawo podpisać ustawy, które trafiły do prezydenta z parlamentu – ma na to 21 dni, a także te, które wrócą z Trybunału Konstytucyjnego po uchyleniu tylko niektórych przepisów – obecnie ustawa o finansowaniu partii politycznych. W tym drugim przypadku nie ma żadnego terminu podpisu, więc nie musi podejmować decyzji. Podobnie Marszałek może lecz nie musi obsadzić główne stanowiska dowódcze w armii, podjąć decyzje o obsadzie stanowisk w Kancelarii Prezydenta oraz ratyfikować ustawy międzynarodowe konwencje, do których ratyfikowania Sejm wcześniej upoważnił prezydenta.

Rzecznik Praw Obywatelskich

W katastrofie pod Smoleńskiej zginął Rzecznik Praw Obywatelskich Janusz Kochanowski. RPO nie ma zastępcy, który z urzędu mógłby przejąć jego konstytucyjne obowiązki. Do momentu wybrania nowego rzecznika urząd może działać normalnie, z wyjątkiem np. podpisywania wniosków do Trybunału Konstytucyjnego. Jeżeli Janusz Kochanowski przed śmiercią nie upoważnił nikogo do reprezentowania go w sprawach toczących się już przed Trybunałem Konstytucyjnym czy sądami – postępowania te muszą być zawieszone.

Rzecznika powołuje w formie uchwały Sejm za zgodą Senatu na wniosek Marszałka Sejmu albo grupy 35 posłów. Na uchwałę zatwierdzającą wybór Senat ma czas 1 miesiąca od dnia przekazania przez Marszałka Sejmu uchwały Sejmu. Niepodjęcie uchwały przez Senat w ciągu miesiąca oznacza wyrażenie zgody. W wypadku odmowy zatwierdzenia przez Senat Sejm powołuje na stanowisko Rzecznika inną osobę. Taki sam tryb należy zastosować w przypadku śmierci osoby rzecznika. Prawo nie mówi nic na temat terminu, w jakim ma odbyć się głosowanie nad kandydaturami. Wiadomo, że ma się to odbyć nie wcześniej niż siedem dni po otrzymaniu przez posłów druku sejmowego z kandydaturami.

Prezes IPN

W związku ze śmiercią Janusza Kurtyki, stanowisko prezesa IPN również zostało opróżnione i podobnie jak w przypadku RPO, nikt nie przejmuje kompetencji zmarłego prezesa IPN. Te kompetencje to przede wszystkim decyzje personalne. Również jak w przypadku Rzecznika, sprawy toczące się przed sądami będą musiały ulec zawieszeniu jeśli Janusz Kurtyka nie upoważnił nikogo do reprezentowania go przed wymiarem sprawiedliwości. Według obowiązującej ustawy prezesa IPN powołuje Sejm większością trzech piątych głosów za zgodą Senatu, na wniosek Kolegium Instytutu Pamięci, które wcześniej ogłasza kandydatury.

Jednak w zeszłym tygodniu parlament uchwalił nowelizację ustawy o IPN znacząco zmieniającej tryb wyboru jej prezesa. Według zmienionych przepisów prezesa ma wybierać nowy organ – Rada IPN. Nowelizacja nie została jeszcze podpisana przez Bronisława Komorowskiego ale z racji tego iż jej głównym autorem był zmarły w katastrofie Arkadiusz Rybicki należy spodziewać się, że p.o prezydenta ustawę podpiszę.

Sejm i Senat

Uzupełnienie Sejmu następuje automatycznie. Kandydaci na posłów na Sejm, którzy w wyborach parlamentarnych znajdowali się na listach danej partii w danym okręgu i dostały najwięcej głosów, co stwierdza Państwowa Komisja Wyborcza.
W przypadku Senatu należy przeprowadzić wybory uzupełniające. Być może ich termin będzie zbieżny z datą wyborów prezydenckich. Ogłosi je w zastępstwie prezydenta marszałek Sejmu.
Prawo nie stoi na przeszkodzie aby w pomniejszonym składzie Sejm pracował normalnie i uchwalał ustawy. Należy wziąć jednak pod uwagę względy polityczne.

Marta Osowska

]]>