Przestępczość zorganizowana w świetle obowiązujących przepisów

Malwersacje finansowe, handel narkotykami, wymuszenia i haracze, zabójstwa. Te przestępstwa nie są obce zorganizowanym grupom przestępczym. Co rusz usłyszeć można o rozbiciu kolejnego gangu czy międzynarodowych wpływach mafii na gospodarkę i politykę. Na sklepowych półkach odnaleźć można setki pozycji poświęconych włoskiej Camorrze czy Cosa Nostra. Czym jednak jest sama przestępczość zorganizowana i jakie formy przyjmuje?

Definicja przestępczości zorganizowanej

Sama definicja przestępczości zorganizowanej nie jest prosta i jednoznaczna. W zależności od źródła przyjmuje ona inny charakter. Biuro do Walki z Przestępczością Zorganizowaną powstałe w 1994r., którego kontynuacją jest obecnie Centralne Biuro Śledcze posługuje się trójczłonową definicją, która obejmuje zorganizowaną strukturę, działanie z chęci osiągnięcia zysku oraz bezprawnych charakter tych działań. Jest to jednak definicja niepełna i dość ograniczona. Nie obejmuje bowiem specyficznych obszarów działalności przestępczej jak chociażby handel narkotykami, bronią, ludźmi, zlecone zabójstwa, napady, wymuszenia, haracze, nielegalne operacje na rynku finansowym i oczywiście tzw. „pranie brudnych pieniędzy”. Jest to także definicja ogólna, stosowana przez służby, których celem jest wykrywanie i likwidowanie tych grup przestępczych.

Szukając legalnej definicji przestępczości zorganizowanej należy sięgnąć do Kodeksu Karnego. Art. 258 penalizuje „udział w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego” nie określając jednak dokładnie czym sama grupa bądź związek są. Konieczne jest więc odwołanie się do literatury fachowej. Profesor Andrzej Marek w swoim komentarzu do Kodeksu Karnego wskazuje, na podstawie bogatego orzecznictwa, jakie warunki są niezbędne do uznania konkretnej działalności przestępczej za związek lub zorganizowaną grupę przestępczą. I tak, „związek przestępczy to ugrupowanie co najmniej trzech osób mające na celu popełnienie przestępstwa bądź przestępstw, które to ugrupowanie charakteryzuje się względnie trwałą strukturą organizacyjną, ustalonymi zasadami członkostwa i dyscypliny, określającymi także skutki niewykonywania polecenie kierownictwa”. Zorganizowana grupa przestępcza zaś, musimy posiadać powyższe cechy, z tym że nie jest wymagane, aby posiadała ona „trwałą, rozwiniętą strukturę oraz długofalowy program działania, powinna jednak zawierać elementy zorganizowania, w tym określony podział ról i ustalone kierownictwo”. W praktyce określenie czy dana działalność przestępcza nosiła cechy związku przestępczego czy zorganizowanej grupy przestępczej bywa trudne. Nierzadko bowiem bywa tak, że grupy te posiadają niektóre z powyższych cech związków, jak chociażby ustalone zasady działania czy członkostwa, a mimo to nie wypełniając pozostałych „wymagań” ustalonych w definicji, są traktowane jako grupy przestępcze zorganizowane. Dokładne określenie tych cech może mieć jednak w praktyce kluczowe znaczenie dla wydania właściwego wyroku.

Udział w przestępczości zorganizowanej

Istotą przestępstwa zawartego w przepisie art. 258 Kodeksu Karnego jest już sam udział w związku albo zorganizowanej grupie przestępczej. Oznacza to, iż sama przynależność do danego „ugrupowania”, niezależnie od uczestnictwa w popełnieniu przestępstwa bądź przestępstw, będzie skutkowała skazaniem w przypadku wydania wyroku skazującego. Ważne jednak jest, aby osoba taka wiedziała o swojej przynależności i godziła się z panującymi tam zasadami. Taki pogląd znajdujemy chociażby w Komentarzu do Kodeksu Karnego – A. Marka czy też J. Wojciechowskiego. Inne zdanie wyraził Sąd Apelacyjny w Lublinie w swoim wyroku z dnia 23 lipca 2002 r. (II Aka 148/01, Orz. Prok. I Pr. 2003, nr 4, poz. 20), który wskazał, iż do skazania konieczny jest również udział w przestępstwie bądź przestępstwach, dla których dana grupa została założona. Jak słusznie zauważył w swoim komentarzu A. Marek – nie jest to pogląd słuszny. Takie, „liberalne”, podejście prowadziłoby do uniknięcia odpowiedzialności za wiele przestępstw, szczególnie dotkliwych ze względu na swoją wysoką szkodliwość społeczną – jak chociażby zabójstwa czy przestępstwa gospodarcze – tylko ze względu na brak bezpośredniego udziału, zapominając przy tym o celu jaki przyświeca zorganizowanemu ugrupowaniu przestępczemu. Warto przy tym zaznaczyć, że samo przestępstwo z art. 258 nie powoduje „pochłonięcia” indywidualnie popełnionych przestępstw przez członka danego ugrupowania. Wydaje się, iż jest to pogląd słuszny , jako że sama przynależność do nielegalnej organizacji, która u podstaw zakłada działalność sprzeczną z prawem dla osiągnięcia zysku, zasługuje na potępienie i kryminalizację. Poza ramami przepisu powinny pozostawać czyny przestępcze popełnione przez konkretną osobę. „Warunkiem odpowiedzialności za przestępstwo jest wina umyślna z zamiarem bezpośrednim, bądź quasi – bezpośrednim”.

Czasem, choć w ostatnich rzadko, można spotkać się z kwalifikowanym typem przestępstwa z art. 258 $ 2. Określa ona surowszą odpowiedzialność za przynależność do zorganizowanej grupy przestępczej o charakterze zbrojnym bądź terrorystycznym. Przykładem takiego ugrupowania na arenie międzynarodowej jest baskijska ETA czy irlandzka IRA. Istotą jest fakt działalności terrorystycznej danego ugrupowania a także zbrojny jej charakter, przez co rozumie się wykorzystywanie broni palnej do popełnianych przestępstw. Nie jest istotne czy broń została rzeczywiście użyta, sam fakt jej posiadania, składowania i uzyskiwania stanowi podstawę do zastosowania surowszego przepisu.

Najsurowszą jednak formę odpowiedzialności z art. 258 znajdujemy w paragrafie trzecim omawianego artykułu. Chodzi tutaj o zakładanie i kierowanie grupą bądź związkiem przestępczym. Przepis zakłada karę pozbawienia wolności od roku do lat 10, co w porównaniu do łagodniejszych przepisów (odpowiednio od 3 miesięcy do lat 5 oraz od 6 miesięcy do lat 8), jest znacznym zaostrzeniem odpowiedzialności. Jest to przepis, który surowiej ma karać tzw. „ojców chrzestnych” jak nazywani są niekiedy założyciele, organizatorzy i kierujący, czyli ustalający reguły panujące w ugrupowaniu, wydający polecenia itp. Wchodzi tutaj także możliwość „dziedziczenia” tychże funkcji przez kolejnych kierowników organizacji przestępczych.

Świadek koronny

Kodeks Karny przewiduje także instytucję czynnego żalu, czy też jak to powszechnie uznało się mówić – świadka koronnego. Znajdujemy ją w art. 259 Kodeksu Karnego i zakłada ona dobrowolne odstąpienie od zorganizowanej grupy przestępczej, niezależnie od motywu tej decyzji, a także przekazanie organom sprawiedliwości istotnych informacji, które mają znaczenie dla zapobieżeniu popełnienia przestępstwa. Nie będzie tutaj istotne, czy rzeczywiście udało się zapobiec jego popełnieniu. Wypełnienie tych przesłanek skutkować będzie brakiem karalności danego czynu, a także w wielu przypadkach, ułatwieniu przez wymiar sprawiedliwości, w organizacji „nowego” życia w celu ukrycia się przed ewentualną zemstą członków organizacji.

Z powyższego widać, iż przepis dotyczący przestępczości zorganizowanej jest niedoprecyzowany i wymaga szeregu uzupełnień. Brakuje w Kodeksie Karnym legalnej definicji przestępczości zorganizowanej i pokrewnych jej określeniom. Zmieniające się realia gospodarczo - polityczne i coraz większa „śmiałość” ze strony przestępców powoduje, iż niezbędne jest ciągłe uzupełnianie i udoskonalanie zarówno przepisów jak i realnych form walki z przestępczością zorganizowaną. Skalę działalności w jakiej dobrze zorganizowana grupa przestępczą potrafi się odnaleźć, opisał w swojej książce włoski autor – Roberto Saviano, który w „Gomorze” opisuje struktury neapolitańskiej mafii – Camorra, która swoimi „mackami” objęła także Europę Środkowo – Wschodnią.

Michał Jakub Nowakowski
Ambasador www.student.lex.pl na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu

]]>