A zatem sprawdźmy czym jest mediacja.
Mediacja to...
Mediacja to słowo wywodzące się z języka łacińskiego i oznaczające, mówiąc krótko, niewładczą ingerencję osoby trzeciej w spór. Osobą tą oczywiście jest mediator, którego zadaniem jest przede wszystkim pośredniczenie w komunikacji stron konfliktu oraz ułatwianie im osiągnięcia porozumienia. Mediator stara się, by zlikwidowane zostały rozbieżności, jakie występują w stanowiskach wyjściowych stron. Przy tym wszystkim zachowuje on postawę neutralną i nie przyznaje racji żadnej ze stron. Żadnej ze stron również nie ocenia. W przeciwieństwie do arbitra, z którym mediator jest niestety często mylony, nie posiada on kompetencji rozstrzygających i może jedynie zaproponować rozwiązanie kompromisowe. Osoby uczestniczące w mediacji przez cały czas jej trwania zachowują prawo do podejmowania decyzji.
Mediacja jest formą rozwiązywania wszystkich konfliktów ludzkich, która odrzuca zemstę, agresję i odwet.
Pożądanym wynikiem każdego postępowania mediacyjnego jest oczywiście osiągnięcie przez strony sporu porozumienia, które będzie je satysfakcjonowało. Jej celem nie jest bowiem ustalenie, która ze stron ma rację.
„Cierpliwość Hioba, dowcip Irlandczyka, siła i upór amerykańskiego futbolisty, skóra nosorożca, wytrwałość maratończyka i mądrość Salomona" czyli co to znaczy być dobrym mediatorem
Bycie mediatorem to wcale nie jest taka prosta sprawa.
Mediator jest odpowiedzialny za to, by każda ze stron była jednakowo traktowana; by ich pozycja w trakcie prowadzonej rozmowy była równorzędna. Powinien on również zadbać, by przez całe postępowanie mediacyjne każda ze stron uczestniczyła w nim na zasadzie dobrowolności oraz by miała poczucie tego, iż wszystko co zostanie powiedziane w jego trakcie zostało zachowane w tajemnicy.
Każdy, kto chciałby zostać profesjonalnym mediatorem powinien zatem posiadać przynajmniej podstawowe kompetencje, na które składają się przede wszystkim wiedza, umiejętności i doświadczenie w zakresie retoryki, komunikacji interpersonalnej, teorii i praktyki negocjacji albo też psychologii konfliktów.
Dobry mediator to osoba, która charakteryzuje się także szeregiem odpowiednich cech charakteru, takich jak: uczciwość, wiarygodność, cierpliwość, wytrzymałość oraz kreatywność. Powinna ona również okazywać szacunek innym ludziom i dobrze by było, gdyby cieszyła się poważaniem.
Wybór osoby mediatora najczęściej należy do stron konfliktu, które nawet w przypadku, gdy mediatora wskazuje np. stały ośrodek zajmujący się alternatywnymi metodami rozwiązywania sporu, ostatecznie decydują czy zaproponowana osoba będzie odpowiednia.
Mediator w postępowaniu mediacyjnym pełni rolę służalczą wobec stron i konfliktu, gdyż ma jedynie pomóc w negocjacjach, jakie prowadzą strony, a nie się w nie angażować.
Szybko i skutecznie, czyli trochę o zasadach mediacji
Mediacja oznacza wzięcie konfliktu we własne ręce i rządzi się pięcioma złotymi zasadami: dobrowolnością postępowania, akceptowalnością, poufnością, neutralnością oraz bezstronnością.
Zasady te stanowią katalog podstawowych wartości, które powinny wystąpić w każdym postępowaniu mediacyjnym, i to bez względu na jego charakter, cel czy też wybraną strategię mediacyjną.
Zasada dobrowolności wyraża się przede wszystkim w tym, że strony sporu zgadzają się na dwie podstawowe kwestie, a mianowicie na przeprowadzenie mediacji przez wybranego lub też wyznaczonego mediatora. Zasadą jest, iż zgoda ta podtrzymywana musi być przez całe postępowanie mediacyjne.
Z kolei zasady bezstronności i neutralności rozpatrywane są zazwyczaj razem.
Bezstronność jest zasadą, za pomocą której określane jest przede wszystkim zachowanie tej strony trzeciej w konflikcie, czyli mediatora.
Neutralność zaś określa stosunek, jaki ma mediator do określonej sytuacji spornej i samego przedmiotu sporu. Mediator nigdy nie ocenia sytuacji ani też nie komentuje wyborów dokonanych przez strony .
Ważne jest, by przy mediacji zostało jak najbardziej zminimalizowane ryzyko dotyczące obawy tego, iż to, co zostało w jej trakcie powiedziane będzie wykorzystane w zupełnie innych celach. I z tego względu wśród koronnych zasad wymienia się zasadę poufności, która dotyczy nie tylko samej osoby mediatora, ale również i stron postępowania.
Praktycy wyróżniają dodatkowo jest trzy zasady, jakimi należy się kierować w trakcie mediacji. A nimi są: zasada autonomii konfliktu, która ma za zadanie przypomnienie, iż konflikt jest własnością jego stron, a nie mediatora, zasadę odformalizowania, która ma zastosowanie w trakcie całego wypracowywania kompromisu oraz wreszcie zasada dobrej woli, której nie trzeba tłumaczyć.
Rodzaje mediacji
Ze względu na fakt, iż mediacja jest sposobem rozwiązania wielu konfliktów, można zastosować wiele różnych kryteriów jej podziału i tym samym wyróżnić również wiele jej rodzajów.
Zadaniem mediacji jest całkowite rozwiązanie sporu, tak, by proces sądowy stał się w efekcie końcowym po prostu zbędny. Zdarza się jednak, że do postępowania mediacyjnego dochodzi także przed wejściem na drogę sądową lub też w trakcie trwania procesu sądowego.
A zatem jednym z kryteriów umożliwiającym dokonanie podziału mediacji jest kryterium podmiotu, który wychodzi z inicjatywą wszczęcia postępowania mediacyjnego. Wyróżnia się tu mediacje podejmowane z inicjatywy sądu, mediację kontraktową, czyli umowną oraz mediację na wniosek strony.
Najczęściej wyróżnia się dwa rodzaje mediacji, a mianowicie mediacje bezpośrednie (nazywane face–to–face mediation) oraz mediacje pośrednie. Myślę, że pojęcia mediacji bezpośredniej nie trzeba nikomu tłumaczyć. Wyjaśnienia wymaga jednak mediacja pośrednia. Otóż w trakcie jej trwania mediator spotyka się kolejno z każdą ze stron sporu, aby lepiej poznać interesy i stanowiska stron. Mediator jest wówczas posłańcem każdej ze stron i jego zadaniem jest przekazanie stronie stanowiska tej drugiej. Mediacja pośrednia jest stosowana przy trudnych konfliktach, w których bezpośrednie skonfrontowanie stron nie jest możliwe ze względu na różne przyczyny.
Wśród innych znanych rodzajów mediacji wymienia się mediacje karne, cywilne, rodzinne, sąsiedzkie, gospodarcze czy też pracownicze.
Niektóre z nich doczekały się stosownych uregulowań w polskim ustawodawstwie, m. in. w kodeksie postępowania cywilnego, kodeksie postępowania karnego czy też w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich.
Postępowanie mediacyjne i jego standardy
„Wyobraźmy sobie piękny słoneczny poranek. Do niewielkiego, skromnie meblowanego pomieszczenia wchodzą trzy osoby i siadają wokół stołu. Po niedługim wstępie rozwija się ożywiona dyskusja, która kończy się po niespełna pół godzinie. Wszyscy podpisują dokument, który leży na stole i wychodzą z pokoju”.
M. Bobrowicz „Mediacja. Jestem za” Warszawa 2008 r., s. 50
W taki sposób wygląda mediacja w jednym z miast angielskich.
Mediacja jest procedurą, której przebieg jest uregulowany i podzielony został na kilka etapów.
Każdą sesję mediacyjną rozpoczyna tzw. monolog mediatora, który ma wyjaśnić stronom konfliktu istotę postępowania mediacyjnego.
Monolog mediatora charakteryzuje się, w odróżnieniu od pozostałych etapów mediacji, dużym stopniem elastyczności, ale zawiera również elementy, które znaleźć się w nim powinny. Zalicza się do nich: krótkie przywitanie, zrozumiałe dla stron określenie celu spotkania, wyjaśnienie jego roli oraz omówienie zasad mediacji. Etap ten powinny zamknąć odpowiedzi udzielone na ewentualne pytania stron konfliktu oraz odebranie od każdej z nich zgody na przystąpienie do postępowania mediacyjnego.
Następnie przechodzi się do prezentacji stanowisk każdej ze stron. Jest to nic innego, jak po prostu wysłuchanie relacji każdej ze strony dotyczącej zaistniałej sytuacji. Mediator na tym etapie musi dbać, by komunikacja przebiegała bez żadnych przeszkód. W tym momencie strony nabierają bowiem ufności i swobody wypowiedzi, a tym samym stają się chętne do współpracy. Ważną umiejętnością, którą powinien „zabłysnąć” mediator jest umiejętność słuchania.
Kolejnym etapem jest tzw. definiowanie problemów. Nazwa ta wynika m. in. z faktu, iż w literaturze mediacja przedstawiana jest jako „sztuka zadawania pytań”.
Gdy strony sprecyzują, gdzie tak naprawdę tkwi problem, następuje wymiana propozycji rozwiązań i wypracowywanie jednego, satysfakcjonującego każdą ze stron, porozumienia.
Każde postępowanie mediacyjne, przynajmniej w teorii, powinno zakończyć się zawarciem przez strony stosownej i akceptowalnej ugody.
Zamiast podsumowania
Mediacja jest sposobem na rozwiązanie praktycznie każdego konfliktu, z jakim ludzie mają na co dzień do czynienia.
Mediacja oznacza niskie koszty postępowania, gdyż wymaga zaangażowania niewielkich środków finansowych. Ponadto koszty mediacji prowadzonych w sprawach karnych i w sprawach nieletnich pokrywa Skarb Państwa, a strony muszą je ponieść jedynie w innych sprawach, np. cywilnych czy gospodarczych.
Mediacja to gwarancja szybkości prowadzonego postępowania, która zależy tak naprawdę wyłącznie od chęci i zaangażowania samych stron konfliktu.
Mediacja umożliwia minimalizowanie występujących w sytuacjach konfliktach, a tak niepożądanych, agresji oraz stresu.
Mediacja również umożliwia utrzymanie dobrych relacji między stronami konfliktu, co w np. przypadku konfliktów gospodarczych czy też rodzinnych ma doniosłe znaczenie dla dalszej współpracy czy wspólnego życia.
Z uwagi na fakt, iż strony same wypracowują sobie porozumienie, chętniej je następnie realizują i w efekcie bardzo rzadko trzeba angażować całą machinę egzekucyjną.
Mediacja zapewnia również szerszy zakres rozwiązań w kwestiach rozstrzygania sporów niż są dostępne w drodze postępowania sądowego i zdecydowanie przyczynia się do odciążenia sądów, a przez to do ich sprawniejszego funkcjonowania.
Jak widać mediacja to całkiem fajny „wynalazek”, który warto znać i który pokazuje, że nie zawsze jedynym wyjściem z sytuacji jest postępowanie przed sądem.
Dlatego zachęcam gorąco do przejrzenia dostępnej literatury i czasopism, bo umiejętność szybkiego i skutecznego rozwiązywania konfliktów pomaga nie tylko w pracy prawnika, ale i w życiu codziennym.
Agnieszka Domagała
Więcej o alternatywnych sposobach rozwiązywania konfliktów przeczytasz na www.mediacje.lex.pl