Projekt ustawy o nieodpłatnej pozasądowej pomocy prawnej i informacji prawnej dla osób fizycznych
Marcin Faliszewski
Uniwersytet Warszawski
24 sierpnia 2009 r. Ministerstwo Sprawiedliwości przedstawiło najnowsze założenia do projektu ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej i informacji prawnej dla osób fizycznych. Ta propozycja aktu normatywnego ma na celu „realizację prawa dostępu niezamożnych obywateli do usług prawniczych na etapie przedsądowym, a także w innych postępowaniach niż sądowe”. Założenia do projektu ustawy przewidują, iż ww. nieodpłatne usługi prawne będą przysługiwać tylko osobom fizycznym.
Uregulowanie tej kwestii wydaje się być bardzo pożądane, dlatego warto bliżej przyjrzeć się rozwiązaniom, jakie Ministerstwo Sprawiedliwości chciałoby wprowadzić, aby zapewnić nieodpłatną pomoc prawną i informację prawną dla osób fizycznych.
Na początek warto wyjaśnić pojęcia. Jako nieodpłatną pomoc prawną, według założeń, „rozumie się poradę prawną, w tym również w razie potrzeby sporządzenia pisma procesowego lub innego pisma do sądu, organu administracji publicznej lub do innego podmiotu – bez udzielania pełnomocnictwa (tzw. podstawowa pomoc prawna) oraz zapewnienie reprezentacji osób fizycznych przed organami administracji publicznej przez profesjonalnych pełnomocników, w sprawach dotyczących praw lub interesów tych osób lub osób, które mają one prawo reprezentować jako przedstawiciele ustawowi (tzw. rozszerzona pomoc prawna)”. Z kolei informacja prawna to „udzielenie osobie fizycznej informacji o treści obowiązującego prawa, o prawach i obowiązkach wynikających z obowiązujących regulacji prawnych, o instytucjach właściwych do załatwienia sprawy oraz trybie postępowania. W ramach informacji prawnej będą udzielane także wyjaśnienia o trybie i przesłankach przyznania podstawowej pomocy prawnej i rozszerzonej pomocy prawnej”. Warto zwrócić uwagę na to, iż rozszerzona pomoc prawna dopuszcza możliwość przyznania pomocy prawnej w postaci reprezentacji przez profesjonalnych pełnomocników przed organami administracji państwowej lub samorządowej.
Kluczowe pytanie, jakie powstaje, to od czego będzie uzależnione otrzymanie nieodpłatnej pomocy prawnej. Założenia do projektu ustawy stwierdzają, że będzie to zależne od kryterium dochodowego i majątkowego. Trzeba jednak koniecznie zaznaczyć, iż pewne obszary prawa, np. prawo karne, dewizowe, celne czy podatkowe, nie zostały objęte, według propozycji Ministerstwa Sprawiedliwości, nieodpłatną pomocą prawną, co wynika m.in. z tego, że „dotychczasowy system udzielania pomocy prawnej w toku postępowania przygotowawczego lub rozpoznawczego polegający na zapewnieniu podejrzanym i oskarżonym możliwości ubiegania się o ustanowienie obrońcy przez sąd zapewnia wystarczającą ochronę praw osób, przeciwko którym prowadzone jest postępowanie karne”. Założenia do projektu ustawy wyliczają także przypadki, kiedy nieodpłatna pomoc prawna nie będzie udzielana m.in. gdy „roszczenie lub obrona praw są oczywiście bezzasadne”. Co więcej, Ministerstwo Sprawiedliwości pragnie, aby nieodpłatna pomoc prawna przysługiwała jak najszerszej kategorii osób fizycznych. „Zakłada się, że ustawą zostaną objęci obywatele polscy, a także wszystkie osoby, które na podstawie odrębnych przepisów krajowych lub zobowiązań międzynarodowych powinny być traktowane jak obywatele polscy, lub co do których państwo polskie jest zobowiązane do zapewnienia pomocy prawnej”. Warto też zaznaczyć, że repatrianci i osoby legitymujące się Kartą Polaka również będą mogły korzystać z nieodpłatnej pomocy prawnej.
Wskazane byłoby jeszcze przyjrzenie się zakładanej procedurze, według której będzie przyznawana nieodpłatna pomoc prawna. Założenia do projektu ustawy stwierdzają, że „postępowanie o przyznanie nieodpłatnej pomocy prawnej wszczynane będzie na wniosek osoby zainteresowanej, składany za pośrednictwem podmiotu udzielającego pomocy prawnej do ośrodka pomocy prawnej właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub stałego pobytu wnioskodawcy”. Sama „pomoc prawna będzie udzielana przez adwokatów, radców prawnych, doradców podatkowych i inne osoby uprawnione na mocy odrębnych ustaw do świadczenia pomocy prawnej oraz organizacje pozarządowe zajmujące się udzielaniem pomocy prawnej”.
Świadczenie nieodpłatnej pomocy prawnej, według założeń do projektu ustawy, będzie musiało pociągnąć za sobą stworzenie odpowiedniej sieci urzędów i wsparcie merytoryczne. Przede wszystkim, powstanie Centrum Pomocy Prawnej w Warszawie, które będzie jednocześnie ośrodkiem pomocy prawnej dla województwa mazowieckiego. Natomiast, w pozostałych piętnastu województwach zostaną utworzone ekspozytury centrum. Samo „Centrum Pomocy Prawnej będzie kierowane przez dyrektora, do którego kompetencji należeć będzie potwierdzanie przyznania nieodpłatnej pomocy prawnej, rozstrzyganie w przedmiocie odmowy przyznania lub cofnięcia przyznanej nieodpłatnej pomocy prawnej, wydawanie decyzji w przedmiocie przyznania wynagrodzenia oraz zwrotu udokumentowanych wydatków podmiotowi, który udzielił pomocy prawnej beneficjentowi bądź sporządził opinię w przedmiocie braku podstaw do przyznania pomocy prawnej”.
Od negatywnej decyzji w sprawie przyznania nieodpłatnej pomocy prawnej będzie przysługiwała skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego, którą będzie musiała być rozpatrzona w ciągu 30 dni (podstawowa pomoc prawna) albo 14 dni (rozszerzona pomoc prawna). Ponadto, przewiduje się utworzenie powoływanej przez Ministra Sprawiedliwości „Rady Pomocy Prawnej działającej jako organ ustalający standardy udzielania pomocy prawnej i badający ich przestrzeganie, której kadencja będzie trwała 4 lata”.
Konstatując, trzeba powiedzieć, że założenia do projektu ustawy o nieodpłatnej pozasądowej pomocy prawnej i informacji prawnej dla osób fizycznych zmierzają w pożądanym przez społeczeństwo kierunku i należy z niecierpliwością oczekiwać ogłoszenia tego aktu normatywnego w „Dzienniku Ustaw”.
]]>