W czwartek, 25 lutego br. Izba Karna Sądu Najwyższego podjęła uchwałę, zgodnie z którą zwrot "tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie" obejmuje swoim zakresem również zastosowane przez obce państwo wobec osoby ściganej rzeczywiste pozbawienie wolności:
- na skutek wydania przez polski sąd europejskiego nakazu aresztowania, o którym mowa w art. 607a k.p.k.
- na wniosek ekstradycyjny uprawnionego polskiego organu, chyba że nastąpiło ono na podstawie decyzji organu Państwa wezwanego w ramach procedury ekstradycyjnej wyłącznie w wyniku naruszenia zobowiązań wynikających z:
- - umowy międzynarodowej, na podstawie której pierwotny wniosek został złożony, które to naruszenie nie było możliwe do przewidzenia w dacie składania wniosku lub w trakcie jego realizacji albo
- - ustaleń poczynionych na szczeblu dyplomatycznym w przedmiocie konkretnego postępowania ekstradycyjnego, w przypadku braku umowy w tym zakresie.
Dwa oszustwa
Problem wynikał stąd, że trzech sędziów Izby Karnej powzięło wątpliwość, czy zwrot „tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie” obejmuje swoim zakresem również stosowane przez obce państwo wobec osoby ściganej rzeczywiste pozbawienie wolności na wniosek ekstradycyjny uprawnionego polskiego organu, o którym mowa w art. 593 k.p.k., lub wskutek wydania przez polski sąd europejskiego nakazu aresztowania?
W 2007 roku na wniosek ekstradycyjny strony polskiej i wskutek wydania postanowienia o tymczasowym aresztowaniu – doszło na terytorium Meksyku do zatrzymania i osadzenia w zakładzie penitencjarnym podejrzanego Franciszka C.
Wobec niego prokurator Prokuratury Okręgowej sformułował zarzut popełnienia dwóch oszustw, których przedmiotem było mienie znacznej wartości.
Zwolnienie z aresztu i kolejne zatrzymanie
Areszt ekstradycyjny w Meksyku trwał do 1 marca 2008 r. U podstaw uwolnienia Franciszka C. z aresztu legło nieuwzględnienie przez meksykański sąd wniosku ekstradycyjnego z uwagi na „niejasność sprawy i braki.”
Kolejne ujęcie wnioskodawcy i umieszczenie go w areszcie nastąpiło 18 października 2010 r. w Hiszpanii, w wykonaniu wydanego przez polski sąd europejskiego nakazu aresztowania. Przekazanie organom polskim wnioskodawcy miało miejsce 9 grudnia 2010 r.
Ale po pięciu dniach Franciszek C. opuścił zakład wskutek zmiany środka zapobiegawczego na łagodniejszy – to jest na poręczenie majątkowe.
Właściwy sąd umorzył postępowanie karne z powodu przedawnienia karalności zarzucanych mu przestępstw.
Zobacz procedurę w LEX: Tymczasowe aresztowanie ekstradycyjne >
Żądanie zadośćuczynienia 782 tys. zł
Właściwy sąd umorzył wobec wnioskodawcy postępowanie karne z powodu przedawnienia karalności zarzucanych mu przestępstw. Jego pełnomocnik zażądał za cały okres tymczasowego aresztowania:
- w Meksyku (530 dni),
- w Hiszpanii (51 dni) i
- w Polsce (5 dni)
zasądzenia od Skarbu Państwa 782 tys. 267 zł tytułem odszkodowania za poniesioną szkodę i kwoty 630 000 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.
Zobacz procedurę w LEX: Żądanie odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie >
Sąd Okręgowy w K., 8 marca 2018 r., tylko w niewielkiej części uwzględnił wniosek, przyznając wnioskodawcy, zadośćuczynienie w wysokości 15 000 zł za pięciodniowy pobyt w polskim areszcie. Sąd Apelacyjny w K., po rozpoznaniu apelacji pełnomocnika wnioskodawcy, utrzymał w mocy wyrok.
Sądy obu instancji stanęły na stanowisku, że stosowanie przez obce państwo wobec osoby ściganej tymczasowego aresztowania w związku ze złożonym przez polskie władze wnioskiem ekstradycyjnym lub wydanym przez polski sąd europejskim nakazem aresztowania nie daje w świetle prawa polskiego uprawnienia do domagania się od Skarbu Państwa odszkodowania i zadośćuczynienia.
Zobacz procedurę w LEX: Żądanie odszkodowania za niesłuszne skazanie lub zastosowanie środka zabezpieczającego >
Odmienne zapatrywanie prawne wyraził w kasacji pełnomocnik wnioskodawcy. Jego zdaniem sądy błędnie uznały, że tymczasowe aresztowanie osoby ściganej, zastosowane na terytorium obcego państwa na skutek wniosku władz polskich, nie uprawnia do przyznania za ten okres odszkodowania i zadośćuczynienia według przepisów Rozdziału 58 k.p.k.
Prokurator Prokuratury Regionalnej wniósł w pisemnej odpowiedzi na kasację o jej oddalenie jako oczywiście bezzasadnej.
Zobacz procedurę w LEX: Żądanie odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie >
Sąd Najwyższy, rozpoznając kasację obrońcy, powziął poważne wątpliwości co do wykładni art. 552 § 4 k.p.k. będącego podstawą wydanego w niniejszej sprawie rozstrzygnięcia.
- Po pierwsze – zawarta we wskazanym przepisie norma umożliwia w świetle rożnych kryteriów rozbieżne interpretacje, co bez wątpienia jest niekorzystne dla funkcjonowania prawa w praktyce. Komentowany przepis sformułowany został wyjątkowo lakonicznie, a ujawnione wątpliwości interpretacyjne nie doczekały się rozstrzygnięcia ani w orzecznictwie, ani w doktrynie.
- Po drugie – owe wątpliwości mają charakter poważny,
- Po trzecie – od rozstrzygnięcia analizowanego zagadnienia zależeć będzie ostateczny wynik niniejszego postępowania kasacyjnego.
Dwie koncepcje
Według opinii części sądów - rzeczywiste pozbawienie wolności osoby ściganej stosowane przez obce państwo wskutek wystąpienia polskich władz z wnioskiem o ekstradycję lub wydania ENA) przemawiają niebagatelne racje.
Na czoło argumentacji wspierającej koncepcję przyjętą przez sądy obu instancji wysuwa się twierdzenie, że to jedynie w gestii właściwych organów państwa obcego leży stosowanie wobec osoby ściganej wszelkich środków przymusu. Stanowisko władz polskich nie jest tu wiążące.
Przywołując argumentację przeciwną należy przyjąć, że wchodzi również w grę tymczasowe aresztowanie stosowane w innym kraju na żądanie uprawnionych władz polskich.
Zobacz procedurę w LEX: Postępowanie po otrzymaniu wniosku organu państwa obcego o ekstradycję >
SN akcentuje, że bez aktywności władz polskich, będących autorami najpierw wniosku o ekstradycję, a potem ENA, żadną miarą nie doszłoby do stosowania przez władze obcego państwa wobec osób przebywających na jego terytorium w celu ich wydania Polsce tak radykalnego środka, jakim niewątpliwie jest tymczasowe aresztowanie.
Uchylanie się zatem strony polskiej od wszelkiej odpowiedzialności finansowej za przecież skutki własnych decyzji byłoby niezrozumiałe.
Możliwość dochodzenia roszczeń z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania stosowanego przez państwo obce w związku z wydaniem przez polski sąd ENA dostrzegł Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z 8 listopada 2017 r. (II AKa 310/17), zastrzegając jednak, że wchodzi to w rachubę, jeżeli wynikało z niezgodnego z prawem działania polskiego sądu.
Sygnatura akt I KZP 5/20, uchwała 7 sędziów Izby Karnej z 25 lutego 2021 r.
Sprawdź również książkę:
Kodeks postępowania karnego ze schematami ebook
>>
