Czy żądanie wierzyciela wydania mu przedmiotu świadczenia z depozytu sądowego unieważnia wcześniejsze żądanie dłużnika o zwrot depozytu sądowego? - zapytał Sąd Okręgowy w Poznaniu.

SO brał pod uwagę sytuację, gdy nie zapadło jeszcze orzeczenie sądu o dokonaniu zwrotu i depozyt do momentu złożenia wniosku przez wierzyciela nie został zwrócony dłużnikowi.

Czytaj też: Depozyt po zmarłym odbiera spadkobierca>>

Wcześniej, w I instancji Sąd Rejonowy uznał, że z chwilą, gdy wierzyciel zażądał wydania przedmiotu świadczenia z depozytu sądowego, odpada możliwość uwzględnienia wniosku dłużnika.

 

Sąd I instancji daje pierwszeństwo wierzycielowi

Powołując się na wykładnię językową art. 469 k.c. oraz art. 693 (11) § 1 k.p.c., sąd pierwszej instancji stwierdził, że nawet gdy wniosek wierzyciela wpłynął później od wniosku dłużnika, sąd nie może już uwzględnić żądania dłużnika ze względu na zgłoszony wniosek wierzyciela.

Sąd Rejonowy powołał się na pogląd, że dobrowolne zaofiarowanie i złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego uważa się za zachowanie prawidłowe skierowane na wykonanie zobowiązania. Skoro zatem normalnemu wykonaniu przeszkadzała jedynie niemożność uzyskania potrzebnego współudziału wierzyciela, a obecnie wierzyciel może i chce współdziałać, to z chwilą zgłoszenia żądania wydania mu depozytu dłużnik traci możliwość wycofania depozytu, tak jak nie może się cofnąć przy normalnym wykonaniu zobowiązania.


Czynność prawna i oświadczenie woli

Sąd drugiej instancji rozważał, w jaki sposób następuje skorzystanie przez dłużnika z przyznanego mu prawa do odebrania rzeczy z depozytu i kiedy dłużnik je traci. I stiwerdził, że nie powinno budzić kontrowersji stwierdzenie, że skorzystanie z tego prawa rozpoczyna się od złożenia oświadczenia przez dłużnika i jest to oświadczenie woli.

Prawo dłużnika do odebrania rzeczy z depozytu jest w istocie kompetencją przyznaną dłużnikowi do dokonania czynności prawnej, a jej skutkiem jest uznanie poprzedniej czynności prawnej polegającej na złożeniu przedmiotu świadczenia do depozytu za niebyłą.

Dominujący pogląd odróżnia pojęcia czynności prawnej od o świadczenia woli, przy wskazaniu, że oświadczenie woli lub ich zespół jest wprawdzie istotnym i koniecznym elementem czynności prawnej, ale nie zawsze jedynym.

Poza tym, oprócz oświadczenia woli, w skład treści czynności prawnej wchodzić mogą inne wymagane prawem jej elementy, jak:

  • wydanie rzeczy,
  • wpis do księgi wieczystej lub
  • współdziałanie władzy publicznej.

 

W przepisach regulujących instytucję złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego (art. 467–470 k.c.) ustawodawca nie przewidział jednak żadnych dodatkowych elementów czynności prawnej d łużnika polegającej na odebraniu przedmiotu świadczenia z depozytu.

 

Zabranie rzeczy z depozytu

Sąd drugiej instancji doszedł do wniosku, że czynności tej dokonuje się i wywiera ona skutki prawne w następstwie samego tylko złożenia oświadczenia woli przez dłużnika. Ustawodawca powiązał skutek prawny w postaci uznania złożenia do depozytu za niebyłe z tym, że dłużnik odbierze przedmiot świadczenia z depozytu (art. 469 § 2 k.c.).

Wskazał, że zwrot dłużnikowi przedmiotu świadczenia z depozytu sądowego – co jest konsekwencją złożenia przez dłużnika skutecznego o świadczenia woli w tym zakresie – jest realizowany w ramach określonego postępowania, którego zasady uregulowano w art. 693(11) § 1 i 2 i nast. k.p.c.

Zważywszy, że na gruncie postępowania cywilnego odebranie przedmiotu świadczenia z depozytu sądowego nie jest prostą czynnością faktyczną, lecz zespołem czynności procesowych rozciągniętych w czasie, istnieje możliwość, że rozpoznawany przez sąd wniosek dłużnika napotka na konkurencyjny wniosek wierzyciela. Rozstrzygnięcie takiej sytuacji ustawodawca odnalazł w treści art. 693 (11) § 1 k.p.c.. Według tego przepisu - na żądanie dłużnika sąd zwróci mu depozyt, jeżeli wierzyciel nie zażądał wydania depozytu.

Sąd Okręgowy miał wątpliwość, czy chwilą końcową zwrotu depozytu dłużnikowi jest chwila złożenia wniosku przez wierzyciela, chwila wydania postanowienia przez sąd, czy też chwila faktycznego zwrotu przedmiotu świadczenia złożonego do depozytu.

W ocenie sądu II instancji, wykładnia powinna prowadzić do konkluzji, że gdy wniosek dłużnika nie został jeszcze rozpoznany i w międzyczasie wpłynął wniosek wierzyciela, powinnością sądu jest rozpoznanie wniosków według kolejności ich wniesienia.
Odwołując się do brzmienia wskazanego przepisu Sąd Okręgowy w Poznaniu zauważył, że mowa jest w nim o żądaniu, które nie może być terminem zarezerwowanym wyłącznie dla o świadczeń materialnoprawnych. Na gruncie postępowania cywilnego terminem tym określa się również elementy obligatoryjne pism procesowych.

 

Żądanie procesowe

W razie uznania, że nawet późniejsze złożenie przez wierzyciela wniosku wpływa na decyzję w przedmiocie rozpoznania wcześniej złożonego wniosku dłużnika, decydujące znaczenie ma nie chwila złożenia wniosku, lecz faktycznego odebrania przedmiotu z depozytu. Przy takiej jednak interpretacji, który daje pierwszeństwo wnioskowi wierzyciela w przypadku jednoczasowości wniosków, byłby zupełnie zbędny.

Co istotne, przyjęcie poglądu wyrażonego w doktrynie i podzielanego przez Sąd Rejonowy prowadziłoby do nieakceptowanej z punktu widzenia celów przypisywanych ustawodawcy sytuacji, w której skutki czynności prawnej uzależnione zostałyby de facto od czasu rozpatrywania wniosku
przez sąd.

W przypadku szybkiego rozpoznania wniosku dłużnika i faktycznego zwrotu przedmiotu świadczenia złożenie do depozytu okazałoby się niebyłe. Przeciągnięcie się w czasie rozpoznania tego wniosku powodowałoby zarazem konieczność rozpoznania wniosku wierzyciela, mimo że wniosek dłużnika wpłynął wcześniej.

Zasada pewności prawa oraz równości wobec niego nakazuje jednak, aby w sprawach jednego rodzaju przyjmować jednolite reguły rozstrzygnięcia.

Sąd Najwyższy w składzie: Prezes SN Joanna Misztal-Konecka, ‎ (przewodniczący, sprawozdawca), ‎SSN Beata Janiszewska i ‎SSN Marcin Krajewski, 9 grudnia 2021 r. podjął uchwałę: ​Na żądanie dłużnika sąd postanowi o zwrocie depozytu sądowego (art. 469 § 1 k.c.), chyba że przed lub równocześnie ze złożeniem wniosku przez dłużnika zostało złożone do sądu żądanie wierzyciela wydania mu depozytu (art. 69311 § 1-2 k.p.c.).

Zgodnie z art. 469 kc dopóki wierzyciel nie zażądał wydania przedmiotu świadczenia z depozytu sądowego, dłużnik może przedmiot złożony odebrać.

Pisemne uzasadnienie uchwały ukaże się na stronach internetowych SN w ciągu dwóch miesięcy.

Sygnatura akt III CZP 21/21, uchwała z 9 grudnia 2021 r.