Chodzi o ostatnią nowelizację ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, która wprowadza m.in. rejestr dzieci z Ukrainy, przekraczających polską granicę bez osoby, która ma podstawy prawne do sprawowania nad nimi opieki. Sędziowie z Zespołu Prawa Cywilnego Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia” już wcześniej przygotowali wzory wniosków o ustanowienie opiekuna tymczasowego dla takich dzieci i to w dwóch językach, także część sądów na swoich stronach zamieściła takie wzory. Teraz po noweli przygotowali uaktualnione wzory.

Aktualny wzór>>

Opiekun tymczasowy - tu warto przypomnieć - to jedna z instytucji przewidzianych w specustawie (ustawie z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa). Z przepisów wynika, że w sytuacji małoletniego obywatela Ukrainy, który przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez opieki osób dorosłych odpowiedzialnych za niego zgodnie z prawem obowiązującym w Rzeczypospolitej Polskiej, to on reprezentuje oraz sprawuje nad nim pieczę i nad jego majątkiem. Sąd na ustanowienie opiekuna ma mieć trzy dni i co istotne w pierwszej kolejności mają być brane pod uwagę osoby, które są dziecku bliskie lub sprawują nad nim faktyczną opiekę.

Czytaj: Wyznaczanie opiekunów dla ukraińskich dzieci może "położyć" sądy rodzinne >>

Sprawdź też: Czy uchodźcy z Ukrainy muszą wystąpić z wnioskiem do Sądu o ustalenie opiekuna tymczasowego, czy mogą reprezentować dzieci jako opiekunowie faktyczni? >

Co się zmieniło w przepisach?

Jak podkreśla sędzia Joanna Grzanka-Michór z Sądu Rejonowego w Środzie Śląskiej, najistotniejsza zmiana specustawy dotyczącej pomocy obywatelom Ukrainy w zakresie instytucji opiekuna tymczasowego, to wprowadzenie wymogu złożenia przez kandydata, i to pod rygorem odpowiedzialności karnej, oświadczenia, że nie zachodzą wobec niego okoliczności, o których mowa w art. 148 par. 1 i 1a kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie z tym przepisem takimi przesłankami negatywnymi są:

  • brak pełnej zdolności do czynności prawnych, pozbawiona praw publicznych;
  • pozbawienie władzy rodzicielskiej;
  • skazanie za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności albo za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby lub przestępstwo popełnione na szkodę małoletniego lub we współdziałaniu z nim;
  • zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi, lub obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu.

- Dotyczy to osób karanych, które sąd karny pozbawił praw publicznych, osób, w stosunku, do których orzeczono zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi lub obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, lub zakaz kontaktowania się z określonymi osobami, lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu, a także osób skazanych za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności, umyślne przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby, za przestępstwo popełnione na szkodę małoletniego lub we współdziałaniu z nim – tłumaczy sędzia Grzanka-Michór. Dodaje, że zmiana ta uwzględniona została w formularzu wniosku o ustanowienie opiekuna tymczasowego poprzez pytania o zdolność do czynności prawnych, władzę rodzicielską i karalność.  

 

Rygor odpowiedzialności karnej wymaga pouczeń

Sędzia dodaje, że kandydat na opiekuna tymczasowego, w odróżnieniu od kandydata na opiekuna prawnego, ma składać takie oświadczenie pod rygorem odpowiedzialności karnej. - Za złożenie fałszywego oświadczenia grozi kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat. Kandydat powinien zatem wiedzieć co oświadcza. Wymienione okoliczności opisane są jednak dosyć skomplikowanym językiem prawnym. Zrozumienie go może być trudne nawet dla obywatela Polski. Wydaje się, że jest to niemożliwe dla obywatela Ukrainy, nawet w pewnym stopniu władającego językiem polskim. Dodatkowa trudność wynika także z pewnych odmienności pomiędzy polskim a ukraińskim prawem, przede wszystkim prawem karnym. Rodzi to obawę, że w praktyce większość spraw o ustanowienie opiekuna tymczasowego, może wymagać wyznaczenia rozprawy (która ma się odbyć w terminie 3 dni od wpływu wniosku), tylko z uwagi na konieczność złożenia przez kandydata stosownego oświadczenia – zauważa sędzia Grzanka-Michór. Dodaje, że nawet na rozprawie porozumienie się przez sędziego z kandydatem może być trudne. Z tego względu Zespół ds. Prawa Cywilnego Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia” zmodyfikował opracowany dwujęzycznych wzór wniosku o ustanowienie opiekuna tymczasowego.

Obsługa prawna obcokrajowców - najważniejsze akty prawne:

 

- Dodano, w języku polskim i ukraińskim: stosowne oświadczenie kandydata na opiekuna prawnego, które kandydat może podpisać, pouczenie o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia oraz przystępne objaśnienia dotyczące treści oświadczenia – poszczególnych wymogów, jakie powinien spełniać kandydat na opiekuna tymczasowego. Oświadczenie, pouczenie i objaśnienia dostępne są również w formie osobnego dwujęzycznego dokumentu, który może stanowić załącznik do poprzedniej wersji formularza – wskazuje sędzia Joanna Grzanka-Michór.

Sprawdź też: Jakie kroki powinien podjąć OPS, celem zapewnienia opieki nad małoletnią z Ukrainy, której matka zmarła w szpitalu? >

Sformalizowana procedura ustanowienia opiekuna tymczasowego

- Zmiany oznaczają, że postępowanie o ustanowienie opiekuna tymczasowego uległo pewnemu sformalizowaniu. Ponieważ oświadczenia procesowe kandydata na opiekuna są obwarowane poważną sankcją w postaci odpowiedzialności karnej, niezbędna stała się dokładna informacja dla składających wnioski, i to informacja w języku ukraińskim. Przybrani tłumacze ad hoc mogą bowiem nie dysponować taką znajomością języka polskiego, która pozwoliłaby precyzyjnie przełożyć istotę wymienionych w przepisach instytucji prawnych. Nadto rozpoznanie wniosku może nastąpić i bez rozprawy, na posiedzeniu niejawnym, tylko na podstawie samego wniosku i oświadczenia – dodaje sędzia Anna Begier z Sądu Rejonowego we Wrześni, również z Zespołu Prawa Cywilnego „Iustitii”.

WZORY DOKUMENTÓW:

 

Zaznacza, że dotychczasowe formularze zawierały już istotną część oświadczeń, które dopiero teraz wprowadza ustawodawca, dla sędziów było bowiem jasne, że pozwalają one ocenić, czy dana osoba daje rękojmię należytego wypełniania obowiązków opiekuna. - Nie przewidywały jednak klauzuli o odpowiedzialności karnej za fałszywe oświadczenie, gdyż bez podstawy ustawowej nie można jej wymagać – tłumaczy sędzia Begier.

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.