Projekt zakłada, że pomniki nie mogą upamiętniać osób, organizacji, wydarzeń lub dat symbolizujących komunizm lub inny ustrój totalitarny, ani w inny sposób takiego ustroju propagować. Przez pomniki rozumie się również kopce, obeliski, kolumny, rzeźby, posągi, popiersia, kamienie pamiątkowe, płyty i tablice pamiątkowe, napisy i znaki. Według autorów projektu pozostawienie nazw instytucji oraz pomników, upamiętniających wydarzenia i osoby mające zbrodniczy wpływ na historię Polski, daje zwolennikom totalitaryzmów możliwość propagowania swoich poglądów oraz ma szkodliwy wpływ na społeczeństwo. Postępowania sądowe i administracyjne spowodowane zmianą adresów będą zwolnione z opłat, a dokumenty zawierające dotychczasową nazwę jednostki pomocniczej gminy zachowają moc (art. 5 ustawy o zakazie propagowania komunizmu).
Projekt doprecyzuje zakres pojęcia „inny ustrój totalitarny”. Zgodnie z proponowanym przepisem w jego zakres wejdą m.in. faszyzm, nazizm niemiecki, nacjonalizm ukraiński i litewski, militaryzm pruski, rosyjski i niemiecki. Zniknąć maja takie obiekty jak np.: pomnik poświęcony żołnierzom Armii Czerwonej (przedstawiający 2 sowieckie czołgi) w Drawsku Pomorskim, obelisk z płytą upamiętniającą funkcjonariusza SB ( Jedianka Podleśna ), pomnik ku czci jeńców sowieckich w Zamościu.
W ustawie z 1 kwietnia 2016 r. o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej wprowadzono rozwiązania pozwalające na usunięcie związanych z totalitaryzmem nazw ulic, budowli i urządzeń użyteczności publicznej, natomiast nie uregulowano kwestii usunięcia obiektów – takich jak pomniki, kopce, obeliski, kolumny, rzeźby, posągi, popiersia, kamienie pamiątkowe, płyty i tablice pamiątkowe, napisy i znaki – upamiętniających lub propagujących komunizm lub inne ustroje totalitarne.
Ponadto w ustawie zakazem nadawania nazw propagujących komunizm lub inne systemy totalitarne nie objęto jednostek organizacyjnych, takich jak szkoły, przedszkola, szpitale, placówki opiekuńczo-wychowawcze, instytucje kultury oraz instytucje społeczne, a także jednostek pomocniczych gminy (sołectw, dzielnic, osiedli i innych).
Z informacji przekazanych przez poszczególnych wojewodów wynika, że na terenie 15 województw (bez woj. mazowieckiego) znajduje się około 469 obiektów, które mogą spełniać kryteria projektowanej ustawy (dane nie uwzględniają obiektów propagujących nacjonalizm ukraiński i litewski, militaryzm pruski, rosyjski i niemiecki).
Przyjmując przeciętny koszt usunięcia 1 obiektu (wynikający z szacunkowych kosztów określonych dla 66% obiektów), koszty usunięcia pozostałych 156 obiektów można oszacować na 1,7 mln zł – całkowite koszty usunięcia wszystkich 469 obiektów (bez uwzględnienia woj. mazowieckiego i pomników propagujących nacjonalizm ukraiński i litewski, militaryzm pruski, rosyjski i niemiecki) można zatem oszacować na około 5 mln zł.
Usuwanie pomników totalitaryzmu będzie kosztować 5 mln zł
W senackim projekcie ustawy o zakazie propagowania komunizmu wprowadza się zakaz propagowania każdego ustroju totalitarnego przez nazwy jednostek gminnych, budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej.
