Nowo wybrany sędzia TK będzie mógł ślubować przed notariuszem

Sejm przyjął 14 września br. poprawki Senatu do dwóch ustaw reformujących Trybunał Konstytucyjny. Zakładają one m.in., że wybrany przez Sejm sędzia Trybunału będzie mógł złożyć ślubowania bez udziału prezydenta - przed notariuszem. Ma być też pełna jawność oświadczeń majątkowych sędziów. Zgodnie z ustawami skrócona zostanie kadencja prezesa Trybunału, sędziowie będą wybierani przez Sejm większością kwalifikowaną 3/5 głosów. Z kolei wyroki wydane przy udziale tzw. dublerów i ich następców mają być nieważne i nie wywoływać skutków prawnych. Ustawy trafią teraz do prezydenta.

Senat zaproponował w sumie 66 poprawek do ustawy o TK i dwie poprawki do przepisów ją wprowadzających. W piątkowym głosowaniu posłowie przyjęli prawie wszystkie poprawki izby wyższej, w tym wszystkie merytoryczne.

Co poprawił Senat?

Poprawki wprowadzają m.in. zasadę, że sędzia TK, któremu prezydent z jakichkolwiek powodów nie umożliwił uroczystego złożenia ślubowania w ciągu 14 dni od dnia wyboru, będzie mógł złożyć ślubowanie w formie pisemnej, z podpisem notarialnie poświadczonym, i następnie przekazać je marszałkowi Sejmu.

Inna poprawka rozszerza katalog urzędów i funkcji, których sprawowanie ogranicza możliwość kandydowania do TK bez zachowania 4-letniej karencji. Do katalogu, w którym są m.in. posłowie, senatorowie, a także ministrowie, dołączono prezydenta i wiceministrów. Kolejna poprawka zakłada wprowadzenie pełnej jawności oświadczeń majątkowych sędziów i zrównanie wszystkich sędziów TK w stanie spoczynku w zakresie dopuszczalnego wymiaru czasu pracy naukowej (na pełnym etacie).

Sejm zaakceptował też propozycję Senatu, by zażalenie na postanowienie prezesa TK o odmowie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego rozpatrywało Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK, zamiast pełnego składu Trybunału. Umożliwiono też Rzecznikowi Praw Dziecka i prezesowi NIK zgłoszenie udziału w każdym postępowaniu przed TK. Takie uprawnienie ma obecnie Rzecznik Praw Obywatelskich.

Ponadto sędzia TK nie będzie mógł orzekać w sprawie aktu prawnego, w którego wydaniu kiedykolwiek uczestniczył jako poseł lub senator. Usunięto też możliwość ubiegania się asystentów z TK o uzyskanie uprawnień prawniczych.

Wprowadzono też zapis, zgodnie z którym skarżący do Trybunału będą mogli zastrzec nieujawnianie swoich danych osobowych w orzeczeniach TK ogłaszanych w Dzienniku Ustaw i Monitorze Polskim. Stosowną poprawkę w tej sprawie dodano też do przepisów wprowadzających ustawę o TK. Druga przyjęta poprawka do przepisów wprowadzających skraca terminy uchwalenia regulaminu TK i statutu Kancelarii przez Zgromadzenie Ogólne, a także ustanawia termin wydania przez prezesa Trybunału i szefa Kancelarii ogółu niezbędnych aktów wewnętrznych.

Co zakładają przyjęte przepisy?

Na stanowisko sędziego Trybunału będzie mogła być wybrana osoba w wieku od 40 do 70 lat, która wyróżnia się wiedzą prawniczą. Osoba, która sprawowała mandat posła, senatora, posła do Parlamentu Europejskiego lub wchodziła w skład Rady Ministrów, może kandydować na stanowisko sędziego Trybunału, jeżeli od wygaśnięcia mandatu lub zakończenia pełnienia funkcji członka Rady Ministrów upłynęły co najmniej cztery lata.

I jeszcze jedno zastrzeżenie: Osoba, która była członkiem partii politycznej, może kandydować na stanowisko sędziego Trybunału, jeżeli od zakończenia członkostwa w partii politycznej upłynęły co najmniej cztery lata.

- Nie zachodzi tu zatem niezgodność, a wręcz odwrotnie –  rozwiązanie wykonuje normę konstytucyjną. Jest to ponadto słuszne rozwiązanie, tym bardziej, że TK orzeka także w kwestiach światopoglądowych, w których sędziowie nie powinni sugerować się kategoriami osobistymi i pozaprawnymi – podkreśla dr. hab. Agnieszka Bień-Kacała, prof. US, kierowniczka Zespołu Badawczego Gender and Constitution in Poland, WPiA Uniwersytet Szczeciński.

W ustawach odwrócono także logikę w odbieraniu ślubowania od sędziego TK – z przywileju niejako prezydenta uczyniono obowiązek odebrania ślubowania i umożliwienia sprawowania urzędu. Przepis ten wynika z dotychczasowej praktyki, gdyż prezydent Andrzej Duda do tej pory nie odebrał ślubowania od profesorów Romana Hausera, Andrzeja Jakubeckiego i Krzysztofa Ślebzaka. Z pomocą prezydentowi przyszedł w 2017 r. Naczelny Sąd Administracyjny, który orzekł, że Sejm skutecznie unieważnił ten wybór.

Zdaniem ekspertów jest to rozwiązanie zgodne z orzecznictwem TK.

Z przywileju prezydenta uczyniono obowiązek odebrania ślubowania i umożliwienia sprawowania urzędu, zgodnie z którym przyjęcie ślubowania od nowo wybranego przez Sejm sędziego Trybunału jest obowiązkiem prezydenta. Kompetencja prezydenta nie polega na współudziale w kreowaniu składu personalnego Trybunału Konstytucyjnego. Zadanie to zostało powierzone wyłącznie Sejmowi na podstawie art. 194 ust. 1 Konstytucji RP. Prezydent ma swoim działaniem stworzyć warunki ku temu, aby sędzia wybrany przez Sejm mógł niezwłocznie rozpocząć wykonywanie powierzonej mu funkcji urzędowej. Rola prezydenta jest więc wtórna, a zarazem podporządkowana w swej istocie temu skutkowi, jaki wynika z wykonania przez Sejm powierzonej mu kompetencji wyboru sędziów TK.

Prezydent nie jest organem dokonującym wyboru sędziów TK, a powierzoną mu kompetencję odebrania ślubowania od sędziów Trybunału jest zobowiązany realizować na zasadach określonych m.in. w art. 126 ust. 3 Konstytucji.

Jest czynnik polityczny

- Niestety jednak projektodawca zdecydował się na pozostawienie czynnika politycznego w postaci grup posłów i senatorów jako uprawnionych do zgłoszenia kandydatur. Konstytucja nie sprzeciwia się takiemu rozwiązaniu, gdyż nie przesądza, jakie podmioty mogą zgłaszać kandydatów na sędziów TK – ocenia dr. hab. Agnieszka Bień-Kacała.  - Niemniej jednak, takie zbliżenie polityczne może prowadzić do naruszenia równowagi między TK a parlamentem. Wymagana większość niezbędna do wyboru sędziego TK nieco niweluje ten czynnik - zaznacza.

Czy są szanse na realną zmianę?

Zdaniem prof. Wojciecha Sadurskiego, konstytucjonalisty z Uniwersytetu w Sidney, ta zmiana jest bardzo mało prawdopodobna, by mogła wejść w życie, już nawet pomijając weto prezydenta.

- Popieram ją w 90 procentach, ale w 10 procentach - nie. Jednak nie uważam, aby ta ustawa - projekt społeczny, tworzony w dużej mierze przez zespół wybitnych ekspertów Fundacji Batorego,  cokolwiek zmieniła w systemie. Najważniejsze jest to 10 procent i z tym się nie zgadzam. Jeśli według projektu TK w 3/15 nie istnieje, bo jest trzech dublerów, to ja uważam, że Trybunał nie istnieje w 15/15. Wobec tego należy wyzerować Trybunał w całości - przekonuje prof. Sadurski. 

Ponadto konsekwencją tego ustawy o TK i przepisów wprowadzających będzie wycofanie z TK trzech dublerów, ale obecna większość wybrana przez Sejm w poprzedniej kadencji będzie w nim zasiadać do drugiej połowy, albo nawet do końca 2025 roku. To znaczy obecny system z sędziami Pawłowicz, Piotrowiczem, Święczkowskim - będzie przez ten czas - miał większość.

Europejski Przegląd Sądowy - Nr 1/2024 [220]

Sprawdź  

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.