Sprawa dotyczyła skazania mężczyzny, odbywającego już karę więzienia, dodatkowo na pół roku pozbawienia wolności za to, że w czerwcu 2022 r. samowolnie oddalił się z miejsca zatrudnienia podczas wykonywania pracy poza terenem zakładu karnego w systemie bez konwojenta.

W godzinach popołudniowych zakład zatrudniający poinformował administrację Zakładu Karnego w S., gdzie oskarżony odbywał karę pozbawienia wolności, o jego samowolnym oddaleniu się z miejsca zatrudnienia. W wyniku czynności pościgowych oskarżonego ujęto tego samego dnia, w miejscu jego zamieszkania.

Sąd skazał mężczyznę na podstawie przepisu Kodeksu karnego mówiącego, że "kto uwalnia się sam, będąc pozbawionym wolności na podstawie orzeczenia sądu lub prawnego nakazu wydanego przez inny organ państwowy, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch".

W grudniu 2023 r. Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł kasację na korzyść skazanego mężczyzny.

Uchwała 7 sędziów z 2021 roku

Bezspornie w przedmiotowej sprawie doszło do rażącej obrazy wskazanych przez autora kasacji przepisów prawa materialnego. Przedmiotem oceny prawnokarnej w tej sprawie była kwestia samowolnego oddalenia się z miejsca zatrudnienia, podczas wykonywania pracy poza terenem zakładu karnego w systemie bez konwojenta.

Zatrudnienie osób pozbawionych wolności może być realizowane w pełnym systemie konwojowania, w systemie zmniejszonego konwojowania lub bez konwojenta. Przestępstwo z art. 242 par. 1 k.k. popełnia ten, kto uwalnia się sam, będąc pozbawionym wolności na podstawie orzeczenia sądu lub prawnego nakazu wydanego przez inny organ państwowy.

Jak słusznie zwrócił uwagę Rzecznik Praw Obywatelskich, kwestia wypełnienia znamion tego przestępstwa przez zachowania polegające na oddaleniu się z miejsca zatrudnienia poza terenem zakładu karnego w systemie bez konwojenta, była przedmiotem licznych kontrowersji i rozbieżności w orzecznictwie. Wątpliwości budziło to, czy brak faktycznego zamknięcia lub straży w czasie wykonywania pracy w tym systemie pozwala na kwalifikację oddalenia się sprawcy z miejsca zatrudnienia jako „uwolnienia się”.

Znacząca dla tej sprawy była uchwała siedmiorga sędziów Izby Karnej z 8 kwietnia 2021 roku.

Sąd Najwyższy: Samowolne opuszczenie miejsca pracy przez skazanego, zatrudnionego poza terenem zakładu karnego w systemie bez konwojenta, na podstawie art. 91 pkt. 2 k.k.w., nie stanowi czynności sprawczej przestępstwa określonego w art. 242 par. 1 k.k.(sygn. I KZP 9/20).

 

Zmiana przepisu kodeksu karnego

Od początku 2023 roku przepis kodeksu karnego, mówiący o karze do dwóch lat więzienia za "samouwolnienie" osoby pozbawionej wolności, został jednak uzupełniony o kolejną regulację stanowiącą, że "tej samej karze podlega, kto, będąc pozbawionym wolności na podstawie orzeczenia sądu lub prawnego nakazu wydanego przez inny organ państwowy oraz przebywając bez dozoru poza zakładem karnym lub aresztem śledczym w związku z wykonywaniem pracy, samowolnie opuszcza wyznaczone miejsce wykonywania pracy lub samowolnie poza nim pozostaje".

Obecnie więc takie oddalenie się skazanego jest karane grzywna lub karą do dwóch lat pozbawienia wolności, a jeśli więzień ucieka z innymi, używa przemocy lub grozi jej użyciem albo uszkadza miejsce zamknięcia – nawet do 3 lat pozbawienia wolności.

W składzie orzekającym zasiadali: SSN Jacek Błaszczyk (przewodniczący, sprawozdawca), ‎SSN Andrzej Stępka oraz  ‎SSN Marek Pietruszyński.

 

Wyrok Izby Karnej SN z 20 lutego 2024 r, sygnatura akt I KK 459/23