Strasburg: "Cygan" nie obraża Romów

Publikacja naukowa dotycząca społeczności romskiej, która w obiektywny sposób omawia również żywe w społeczeństwie stereotypy Cygana jako złodzieja, kieszonkowca i przestępcy, nie ma charakteru obraźliwego ani dyskryminującego. Nie mają go również słownikowe definicje pejoratywnych słów pochodzących od słowa Cygan uznał Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku Wielkiej Izby z 15 marca br.

Skarga w tej sprawie została wniesiona przez obywatela Turcji narodowości romskiej. Zaskarżył on do Trybunału publikację naukową pt. „Tureccy Cyganie”, której autor poświęcił kilka fragmentów na analizę negatywnych stereotypów funkcjonujących w społeczeństwie tureckim, dotyczących postrzegania Romów jako złodziei, dilerów narkotyków i przestępców. Zaskarżone w tej sprawie zostały także zawarte w dwóch słownikach definicje słów pochodzących od słowa „Cygan”, w których nie zaznaczono, iż wymowa tych słów ma charakter „pejoratywny”, a uznano je za jedynie „metaforyczne”. Wszystkie te wydawnictwa sfinansowane zostały ze środków państwowych.
Trybunał stwierdził, iż pomimo że ten stan rzeczy wchodzi w zakres rozumienia „życia prywatnego” (art. 8 Konwencji o prawach człowieka), które obejmuje poczucie tożsamości etnicznej i obowiązek jej poszanowania, to jednakże treść tych publikacji ani nie miała charakteru obraźliwego, ani nie dyskryminowała społeczności romskiej (art. 14 Konwencji). Nie miało więc miejsca naruszenie żadnego z tych postanowień Konwencji. Jeśli chodzi o książkę „Tureccy Cyganie”, to została ona napisana przez naukowca, w oparciu o rzetelnie przeprowadzone badania naukowe, i – jako całość – nie dokonywała żadnych generalizacji, natomiast rzeczywiście poruszała kwestie związane z przestępczością wśród Romów. Nie można jednakże ograniczać swobody pracy naukowca tylko dlatego, że porusza on drażliwe kwestie, gdy jego badania zostały przeprowadzone w sposób obiektywny i rzetelny. Jeżeli zaś chodzi o definicje słownikowe słowa pochodzącego od słowa „Cygan” (w języku tureckim mającego konotacje z biedą), Trybunał stwierdził jedynie, iż informacja słownikowa powinna wskazać nie tylko na jego „metaforyczne” znaczenie, ale także na znaczenie „obraźliwe” i „pejoratywne”. Ten brak nie wystarczył jednak, by uznać naruszenie Konwencji.
Wyrok ten wyznacza granice dla pewnego rodzaju „poprawności politycznej” w przypadku badań i publikacji naukowych. Naukowiec nie może milczeć o stereotypach, ale musi pamiętać, żeby przedstawiać je w sposób obiektywny, opatrzone odpowiednim komentarzem.
Tak wynika z wyroku Wielkiej Izby z 15 marca 2012 r. w połączonych sprawach nr 4149/04 i 41029/04, Aksu przeciwko Turcji.

Artykuł pochodzi z programu System Informacji Prawnej LEX on-line