Rozbieżności w poglądach Sądu Najwyższego na dane zagadnienie można było obserwować od co najmniej kilkunastu lat. Zrozumiałym zatem było, że sądy pierwszej i drugiej instancji mogły mieć problem z orzekaniem w tego rodzaju sprawach.
Z jednej strony padały argumenty, zgodnie z którymi dopóty, dopóki strona obstaje za orzeczeniem określonym art. 10 ustawy z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2001 r., Nr 124, 1361 z późn zm.), musi się liczyć z konsekwencjami ustalenia rzeczywistego stanu prawnego. Orzeczenie sądu powinno bowiem w takich okolicznościach doprowadzić treść księgi wieczystej do stanu usprawiedliwiającego zaufanie do niej. Ten nadrzędny cel postępowania o uzgodnienie ujawnionego w księdze wieczystej stanu prawnego z rzeczywistym stanem prawnym, zważywszy nadto na jego funkcję procesową, eliminuje stosowanie art. 321 k.p.c. (zob. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 2005 r., I CK 701/04, LEX Nr 190656 oraz wyrok z dnia 6 listopada 2003 r., II CK 192/02, LEX Nr 122876). Oznaczało to zatem, że w sprawie o usunięcie niezgodności pomiędzy stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym, sąd nie jest związany wskazanym przez stronę sposobem usunięcia tej niezgodności.
Z drugiej strony wskazywano, że jedną z fundamentalnych, konstrukcyjnych zasad procesu cywilnego jest, mająca bezwzględny charakter, zasada dyspozycyjności (art. 321 § 1 k.p.c.), będąca korelatem leżącej u podłoża prawa cywilnego autonomii praw prywatnych, wyrażającej wolność decyzji w zakresie realizacji przysługujących stronie praw podmiotowych. Obowiązywanie tej zasady, oznaczającej na gruncie postępowania cywilnego także swobodę dysponowania uprawnieniami o charakterze procesowym, sprawia, że sąd nie może orzekać o tym, czego strona nie żądała, ani wychodzić poza żądanie, a więc rozstrzygać o tym, czego pod osąd nie przedstawiła (ne eat iudex ultra petita patrium et ultra petita non cognoscitur) (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 sierpnia 2008 r., III CZP 76/08, LEX Nr 422211).
Co prawda dostrzegano fakt, że sprawy o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym mają charakter mieszany. Oprócz realizacji interesu prywatnego, istotne znaczenie ma bowiem również interes publiczny, który wynika funkcji jakie pełnią księgi wieczyste w obrocie prawnym. Ostatecznie stwierdzano jednak, że celem oraz skutkiem żądania usunięcia niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym nie jest kompleksowe, dokonywane w interesie publicznym, zweryfikowanie treści księgi wieczystej, lecz dokonanie tej weryfikacji w granicach żądania powoda, wytoczonego przeciwko konkretnej osobie, której udział w sprawie w charakterze pozwanego uważa on za konieczny i uzasadniony.
Powód nie może zatem domagać się usunięcia niezgodności w sposób ogólny, lecz musi - określając przedmiot żądania - wskazać nieruchomość, której stan prawny ma być sprostowany, oraz konkretne prawo, które nie jest wpisane lub zostało wpisane błędnie, ewentualnie wskazać i opisać obciążenie lub ograniczenie dotykające jego prawa.
Ze względu na art. 321 § 1 k.p.c., uwzględnienie powództwa może nastąpić tylko wówczas, gdy ustalony przez sąd rzeczywisty stan prawny nieruchomości okaże się tożsamy ze stanem objętym żądaniem pozwu, jeżeli natomiast stan prawny nieruchomości okaże się inny co do osób podlegających wpisowi lub co do rodzajów lub rozmiarów praw podlegających wpisowi w miejsce wpisów istniejących, to sąd nie może pozytywnie orzekać, ponieważ orzekłby wówczas o przedmiocie nie objętym żądaniem (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2001 r., III CKN 1214/98, LEX Nr 49110).
Stanowisko aprobujące związanie sądu żądaniem pozwu w sprawach o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym prezentowane jest również w najnowszej literaturze - zob. komentarz do art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2001 r. Nr 124 poz. 1361), [w:] H. Ciepła, E. Bałan-Gonciarz, Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Komentarz. Wzory wniosków o wpis. Wzory wpisów do księgi wieczystej, Oficyna, 2007 r. Komentarz dostępny jest również w wersji elektronicznej w module Komentarze w Systemie Informacji Prawnej LEX.
Wyrok: III CZP 134/09.

Artykuł pochodzi z programu System Informacji Prawnej LEX on-line