Sąd Najwyższy już w 1981 r. orzekł, że w sprawie o zachowek nie jest wyłączone obniżenie wysokości należnej z tego tytułu sumy na podstawie art. 5 k.c. (uchwała SN z dnia 19 maja 1981 r., sygn. akt III CZP 18/81, OSNC 1981, Nr 12, poz. 228). Zakres zastosowania powyższego przepisu powinien być jednak stosunkowo wąski, bowiem ocena sądu, czy żądanie zapłaty sumy odpowiadającej wysokości zachowku stanowi nadużycie prawa podmiotowego (art. 5 k.c.), nie powinna pomijać, że prawa osoby uprawnionej do zachowku służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma wobec swoich najbliższych (wyrok SN z dnia 7 kwietnia 2004 r., sygn. akt IV CK 215/03, PiP 2006, z. 6, s. 111).

Dowiedz się więcej z książki
Postępowanie cywilne w zarysie
  • rzetelna i aktualna wiedza
  • darmowa wysyłka od 50 zł



Względy te nakazują szczególną ostrożność przy formułowaniu oceny o nadużyciu prawa żądania zapłaty sumy pieniężnej odpowiadającej wysokości zachowku, która nie może opierać się jedynie na ogólnym odwołaniu się do klauzuli generalnej zasad współżycia. (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 31 marca 2011 r., sygn. akt I ACa 99/11, OSAB 2011, z. 1, poz. 21).

W ocenie Sądu Apelacyjnego w Krakowie obniżenie wysokości zachowku może więc mieć miejsce w przypadkach wyjątkowych, albowiem już samo pozbawienie uprawnionego do zachowku korzyści ze spadku w drodze dziedziczenia jest dla niego okolicznością krzywdzącą i dolegliwą, a stanu tego nie powinno jeszcze pogłębiać drastyczne ograniczenie możliwości realizacji roszczeń z tytułu zachowku (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 26 czerwca 2015 r., sygn. akt I ACa 505/15).

Za szczególne i wyjątkowe sytuacje uprawniające do obniżenia zachowku orzecznictwo sądowe uznaje na przykład sytuację, gdy składnikiem spadku jest prawo do lokalu służące zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych zobowiązanego do zapłaty zachowku w razie braku innej możliwości zaspokojenia tych potrzeb oraz gdy inne składniki spadku nie wystarczą na zaspokojenie roszczenia z tytułu zachowku.