Ministerstwo Gospodarki przygotowało założenia do projektu ustawy o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, który to projekt ma mieć szczególne znaczenie dla ochrony praw klientów banków - stron umów, przy których zawarciu bank zażądał od klienta złożenia oświadczenia o poddaniu się egzekucji na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego (BTE). Uznając bank za podmiot profesjonalny o dominującej pozycji, zdaniem projektodawcy, celowym jest wprowadzenie dla tego podmiotu obowiązku informacyjnego wobec klienta oraz określenie zakresu tego obowiązku.
Projektowana nowelizacja oddziaływać będzie na wszystkie podmioty, będące stronami określonych czynności bankowych, ze szczególnym uwzględnieniem klientów (zarówno osób fizycznych, jak i prawnych), których prawa będzie chronić. Dotyczyć też będzie osób, które nie dokonują z bankami bezpośrednio czynności bankowych, takich jak poręczyciel, osoba trzecia przyjmująca dług wynikający z czynności bankowej, spadkobiercy dłużnika dokonującego bezpośrednio z bankiem czynności bankowej a także osoby prawnej, na którą przeszedł obowiązek spełnienia świadczenia w wyniku przekształcenia tej osoby. Projektowane rozwiązania, w nieznacznym zakresie, oddziaływać będą także na sądy, które w postępowaniu nadają BTE klauzulę wykonalności.
Przedmiotem projektowanej nowelizacji jest uregulowanie obowiązków informacyjnych banku wobec klienta przy następujących czynnościach bankowych: udzielanie kredytów lub pożyczek pieniężnych, a także udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych i poręczeń oraz otwieranie i potwierdzanie akredytyw. Przedmiotem projektowanej regulacji jest także wskazanie konkretnych czynności bankowych, do których banki mogą wystawiać BTE.
Bank obowiązany będzie, przed zawarciem umów, a także przed złożeniem pisemnego oświadczenia o poddaniu się egzekucji na podstawie BTE, dopełnić wobec klienta określone obowiązki informacyjne. Proponuje się by obowiązki informacyjne obejmowały udzielenie szczegółowych wyjaśnień dotyczących treści i znaczenia umowy oraz innych elementów mających istotne znaczenie dla sytuacji prawnej klienta banku pozostających w związku z dokonywaną czynnością a także udzielenie informacji o charakterze prawnym i skutkach złożenia przez klienta banku pisemnego oświadczenia o poddaniu się egzekucji. W treści proponowanej normy powinny zostać uwzględnione obowiązki informacyjne określone w przepisach odrębnych, które w takim przypadku będą miały zastosowanie jako lex specialis.
Rząd chce zobligować bank do poinformowania klienta o wystawieniu BTE. Przepis będzie określał również termin dla wystawienia BTE przez bank, np. po upływie 14 dni od dnia poinformowania klienta o zadłużeniu wobec instytucji.
Zdaniem projektodawcy, stosowanie BTE od początku jego istnienia wywołuje krytykę, uważa się go za niezwykle dotkliwy instrument dla strony umowy z bankiem. Możliwość wystawiania przez banki własnych tytułów egzekucyjnych jest oceniana często w doktrynie negatywnie, ponieważ przez pominięcie drogi sądowej, klienci banków tracą możliwość oceny ich sytuacji przez neutralnego arbitra kierującego się zasadą obiektywności i bezstronności, jak powinno być w przypadku rozstrzygania każdej sprawy cywilnej. Podnosi się również, że pochodzący z „innej epoki" BTE stanowi nieuzasadniony przywilej banku co przy wysokiej profesjonalizacji usług bankowych niesie za sobą negatywne konsekwencje dla klienta banku. Podnoszono także, że przywilej banku w postaci BTE jest niezgodny z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, z późn. zm.) w kontekście prawa do sądu, w związku z zasadą państwa prawnego i ochroną praw konsumentów.
Zarzut niekonstytucyjności BTE rozpatrzył Trybunał Konstytucyjny uznając przepisy Prawa bankowego dotyczące BTE (art. 96 i 97) za zgodne z Konstytucją RP (wyrok TK z 26 stycznia 2005 r., sygn. P 10/04, LEX nr 143526). W wyroku tym Trybunał Konstytucyjny podniósł jednak bardzo istotną kwestię, rozważając "czy specyficzny instrument uprzywilejowania, jakim jest bankowy tytuł egzekucyjny, nie może być zrównoważony poprzez szczególne powinności informacyjne banku wobec jego klienta, co efektywnie poprawiałoby jego pozycję wobec instytucji finansowej".
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, pisemne oświadczenie dłużnika o poddaniu się egzekucji, o którym mowa w art. 97 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 z późn. zm.), nie jest elementem wzorca umownego, nie jest też z formalnego punktu widzenia składnikiem umowy, ale pozostaje w ścisłym związku funkcjonalnym z czynnością dokonywaną z bankiem. Pisemne oświadczenie dłużnika o poddaniu się egzekucji jest czynnością jednostronną - oświadczeniem składanym wobec banku i stanowi de facto warunek, od którego uzależniona jest decyzja instytucji finansowej o zawarciu umowy kredytowej. Można zatem uznać, że oświadczenie dłużnika stanowi wraz z umową kredytu lub pożyczki całościowy (kompletny) pakiet powiązanych ze sobą funkcjonalnie praw i obowiązków stron. Charakter prawny takiego oświadczenia, jego skutki prawne, o których mowa w art. 96 i art. 97 Prawa bankowego, powinny być precyzyjnie i jasno wyjaśnione kontrahentowi (klientowi) banku w momencie podejmowania przez niego decyzji o nawiązaniu relacji z instytucją kredytową. Bank, który zamierza w przyszłości korzystać ze swoistego przywileju, którym jest BTE, nie może poprzestać na informacji, że niewywiązanie się dłużnika z ciążącego zobowiązania wobec banku uruchomi egzekucję, ale powinien mieć obowiązek wyjaśnienia istoty oświadczenia dłużnika, które prowadzi do wystawienia tytułu egzekucyjnego bez potrzeby przeprowadzenia uprzedniego postępowania sądowego. Dłużnik banku nie powinien też być zaskoczony wszczęciem egzekucji w tym trybie i powinna mu być dostarczona informacja o wystawieniu BTE. Tylko tego typu informacja może bowiem odpowiadać wymaganiom rzetelności postępowania, stanowić przesłankę do racjonalnej decyzji konsumenta i podstawę akceptacji, znajomości ryzyka związanego z dokonywaną transakcją. Takie stanowisko, określające szeroko obowiązki informacyjno-wyjaśniające po stronie banku, należy wywieść zarówno z ogólnych zasad prawa prywatnego określających relacje pomiędzy kontrahentami zgodnie z wymaganiami słuszności, lojalności i rzetelności, dobrych obyczajów, ale także z bardziej szczegółowo ujętych regulacji Prawa bankowego oraz ustawy z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. Nr 100, poz. 1081 z późn. zm.), które wskazują na tego typu obowiązki, zwłaszcza w związku z zawieranymi umowami kredytowymi.
Z kolei w postępowaniu klauzulowym - ze względu na ograniczony zakres kognicji sądu - nie jest możliwe zweryfikowanie prawidłowości wystawienia przez bank BTE w pełnym zakresie, przy czym nawet weryfikacja pozytywna nie świadczy jeszcze ostatecznie o braku deliktu (bezprawności działania) po stronie banku. Rolą sądu rozpatrującego roszczenie odszkodowawcze dłużnika banku będzie zatem tylko stwierdzenie tego, czy BTE wystawiony został przy zachowaniu wszystkich jego formalnych i merytorycznych wymogów, przewidzianych zwłaszcza w przepisach art. 96-97 Prawa bankowego. Obecnie, w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności BTE, sąd bada, czy dłużnik poddał się egzekucji oraz czy roszczenie objęte tytułem wynika z czynności bankowej dokonanej bezpośrednio z bankiem lub z zabezpieczenia wierzytelności banku wynikającej z tej czynności. Oznacza, to, że sąd bada nie tylko przesłanki wynikające z art. 7862 k.p.c., ale także czy dokument przedłożony przez bank spełnia wynikające z przepisów prawa bankowego przesłanki ważności i skuteczności BTE (zob. postanowienie SN z 20 listopada 2009 r., III CZP 90/09, LEX nr 553702).
Sąd w postępowaniu klauzulowym nie jest jednak uprawniony do oceny ważności postanowień umowy zawartej przez bank z jego klientem. Zatem celem postępowania klauzulowego nie jest badanie istnienia roszczenia, jego zasadności oraz czy nie uległo ono przedawnieniu. Nie dopuszcza się również badania przez sąd okoliczności poprzedzających zawarcie umowy, choćby nawet przepisy szczególne nakładały na strony umowy określone obowiązki, w tym obowiązki informacyjne. Sąd wniosek o nadanie klauzuli wykonalności rozpoznaje niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie trzech dni, a postanowienie sądu w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności wraz z uzasadnieniem doręczane jest tylko wierzycielowi (bankowi), dłużnik nie jest informowany o tym fakcie. Środkiem obrony dłużnika w postępowaniu klauzulowym jest możliwość złożenia zażalenia na nadanie klauzuli wykonalności BTE (art. 795 § 1 k.p.c.) a termin do jego złożenia biegnie dla dłużnika od daty doręczenia mu zawiadomienia o wszczęciu egzekucji. Jednakże podstawą wniesienia zażalenia mogą być tylko zarzuty dotyczące niespełnienia wymogów formalnych BTE zawartych w art. 96 ust. 2 Prawa bankowego. W sytuacji gdy dłużnik stwierdzi, że wystawienie BTE było bezpodstawne lub roszczenie nie istnieje, lub istnieje w niniejszej wysokości, niż wynika bezpośrednio z czynności bankowej, lub jest niewymagalne, wówczas środkiem obrony, który mu przysługuje jest powództwo przewciwegzekucyjne. Powództwo opozycyjne oparte może być na treści art. 840 k.p.c. Zatem to na dłużniku spoczywa obowiązek wykazania aktywności w przypadku, gdy BTE wystawiony zostanie nierzetelnie lub bez podstawy prawnej do skorzystania z tego uprawnienia.
W dniu 30 grudnia 2010 r. projekt przekazano do uzgodnień międzyresortowych i konsultacji społecznych.

Artykuł pochodzi z programu System Informacji Prawnej LEX on-line

Źródło: www.mg.gov.pl, stan z dnia 4 stycznia 2011 r.