Projekt ukazał się w internecie na Rządowym Centrum Legislacji. Projekt nowelizacji kodeksu postepowania cywilnego liczy 69 stron. Celem zmiany przepisów jest przyspieszenie i uproszczenie procesów.

Cele projektu

Projekt przeciwdziałać ma świadomemu przewlekaniu rozpraw przez strony i uczestników postępowania.
Dlatego w projekcie znalazł się przepis, że nie wolno czynić użytku niezgodnego z celem, dla którego je ustanowiono tj. nadużywać prawa procesowego.

Projekt zakłada, że prowadzenie postępowania przed sądem wymaga jego zaplanowania. Zbieraniu materiału procesowego oraz organizacji postępowania winno służyć postępowanie przygotowawcze - uważają autorzy projektu. Dodają oni, że dotychczasowe regulacje wymagają rozwinięcia, a dotychczasowa systematyka wymaga uzupełnienia.

Miejscowa właściwość sądu powoda

Zdaniem autorów projektu obecna właściwość miejscowa sądu prowadzi do nieproporcjonalnie dużego obciążenia sądów „wielkomiejskich” w stosunku do sądów „prowincjonalnych”. Konsekwencją jest znacząco dłuższy czas oczekiwania na rozstrzygnięcie takiej samej sprawy w sądzie „wielkomiejskim”, niż w „prowincjonalnym”. Sytuacja taka jest nie do przyjęcia z punktu widzenia konstytucyjnych zasad równości praw i dostępu do sądu - twierdzą autorzy projektu zmian w kpc.
Projekt zmian przewiduje wyłączenie stosowania przepisów o właściwości przemiennej w sprawach przeciwko konsumentom, ograniczenie podstawy ustalenia właściwości przemiennej w sprawach o roszczenia z umów.

Czytaj też: MS: zmiany w kpc usprawnią pracę sądów>>

Zakłada się też poszerzenie podstawy właściwości przemiennej w sprawach o ochronę dóbr osobistych naruszonych przy wykorzystaniu prasy i internetu,  przeciwko instytucjom finansowym i ich następcom prawnym o roszczenia z czynności bankowych, z powództw przeciwko Skarbowi Państwa o właściwość według miejsca zamieszkania albo siedziby powoda.
- Właściwość miejscowa powoda w sporach ze Skarbem Państwa ( i sporach konsumenckich) - to wyraźny ukłon w stronę obywateli i pomysł, aby odciążyć sądy w dużych aglomeracjach. Jest to zdecydowanie dobry ruch, ale to rozwiązanie powinno pójść dalej i objąć wszystkie sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych - chwali radca prawny i sędzia Dawid Zdebiak.
- Szykuje się prawdziwa rewolucja - ocenia adwokat Waldemar Gujski, współautor komentarza do Kodeksu pracy.

Obecnie na przykład,  w Sądzie Okręgowym w Warszawie obserwuje się ogromny, sięgający tysięcy, napływ spraw z odwołań od decyzji Zakładu Emerytalno-Rentowego MSWiA dotyczących emerytur osób, które – jak to określa ustawa - wykonywały służbę na rzecz totalitarnego państwa, ponieważ zgodnie z przepisem szczególnym ten Sąd jest jedynym właściwym w Polsce. W  tej chwili sytuacja jest tak dramatyczna, że obawiamy się, iż nie tylko w tych sprawach, ale we wszystkich rozpoznawanych w wydziałach, z których sędziowie będą zajmować się rozpoznawaniem odwołań od decyzji ZER MSWiA, na rozpatrzenie sprawy trzeba będzie czekać dwa, trzy lata  - podkreśla ekspert prawa pracy. 

Postępowanie przygotowawcze

Wyodrębnienie instytucji postępowania przygotowawczego w odrębny rozdział "Organizacja postępowania” było - zdaniem autorów - konieczne. Rozdział ten poza organizacją postępowania określa także zasady i sposoby gromadzenia materiału procesowego.
Strony przed rozprawa obowiązkowo muszą przedstawić swoje stanowisko. Ponadto postępowanie sądowe podlegać będzie planowaniu. A co więcej - rozprawa jest prowadzona tylko w razie rzeczywistej potrzeby dlatego, że autorzy projektu wychodzą z założenia, że prawo do sądu to nie to samo co prawo do rozprawy).
Według opinii radcy prawnego Dawida Zdebiaka żaden racjonalny sędzia nie odracza rozprawy na kolejne terminy, jeśli nie musi. Sędziom nie zależy na odwlekaniu spraw. To nie jest najważniejszy problem postępowania. Zresztą sprawa odroczeń inaczej wygląda w małych sądach, a inaczej w dużych miastach
- W większości wypadków odraczanie rozpraw obecnie nie wynika z opieszałości sędziego czy jego nieudolności  - dodaje mec. Zdebiak. - Bardzo popieram wstępne przygotowanie przez sędziego, a najlepiej z udziałem pełnomocników, przebiegu całego postępowania, gdyż pozwoli to na podejmowanie racjonalnych decyzji i przemyślenie problemu, a przede wszystkim ograniczanie zbędnych czynności, przesłuchiwanie świadków na nieistotne okoliczności. Służyć to będzie także zdyscyplinowaniu stron. Ale planowanie nie jest możliwe, gdy sędzia ma tak wiele spraw, że staje przed wyborem: albo zapoznać się gruntownie z nową sprawą, którą wyznacza na rozprawę po raz pierwszy, albo przygotować się do spraw, które ma na wokandzie następnego dnia - dodaje.
Prawie wszyscy sędziowie  do spraw się przygotowują, choć wiem, jak bywa to trudne, kiedy na wokandzie jest 10 spraw , z czego siedem skomplikowanych.
 Posiedzenie przygotowawcze może usprawnić pracę, nawet jeżeli trudno przewidzieć wszystkie okoliczności, takie jak np. choroba świadka czy pełnomocnika.

Użyteczny przepis przy skardze na przewlekłość

Zdaniem mec. Zdebiaka formuła przygotowania harmonogramu rozpatrywania sprawy jest istotna. Ważne by sędzia wypunktował najważniejsze problemy i dowody nie tylko sobie, ale wspólnie z pełnomocnikami stron, bo z samymi stronami może to być trudniejsze. Do czego poszczególne dowody są potrzebne, co jest naprawdę istotne i co jest sporne, na czym się skoncentrować, czy jest potrzeba przesłuchania stron i np. siedmiu świadków na jedną okoliczność. W dużych ośrodkach sądowych, sąd nie ma za dużo czasu na planowanie, niemniej byłoby cenne, gdyby sędziowie częściej wdrażali taką metodę pracy.
- Rozumiem też, że wstępne planowanie przebiegu postępowania służyłoby temu, aby był jasny termin, na który można by się powołać, gdy będą rozpatrywane skargi ma przewlekłość - podkreśla mec. Zdebiak.

Zmiana przepisów o mediacji i ugody

Według projektu mediacji nie prowadzi się, jeżeli strona w terminie tygodnia od dnia ogłoszenia lub doręczenia jej postanowienia kierującego strony do mediacji nie wyraziła na nią zgody.
Ponadto nowe przepisy procedury przewidują, że jeżeli ugoda podlega wykonaniu w drodze egzekucji, sąd zatwierdza ją przez nadanie jej klauzuli wykonalności . W przeciwnym przypadku sąd zatwierdza ugodę postanowieniem.
O zawezwanie do próby ugodowej – bez względu na właściwość rzeczową – można zwrócić się do sądu rejonowego ogólnie właściwego dla przeciwnika, a w braku podstaw do ustalenia tej właściwości – do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania albo siedziby wzywającego. We wniosku należy zwięźle oznaczyć sprawę i przedstawić projekt ugody. Jeżeli doszło do ugody, jej osnowę wciąga się do protokołu rozprawy albo zamieszcza się w odrębnym dokumencie stanowiącym załącznik do protokołu i stwierdza podpisami stron. Niemożność podpisania ugody stwierdza się w protokole.
Zdaniem adwokata Sylwestera Pieckowskiego, mediatora i arbitra z Kancelarii Radzikowski Szubielska i Wspólnicy, obecnie obowiązujące regulacje znajdujące się w kodeksie postępowania cywilnego zbyt słabo zachęcają do mediacji.
- Z badań przeprowadzonych wśród przedstawicieli i biznesu wynika, że główną odpowiedzialność za zrozumienie na czym ugodowe formy polegają i ich wybór spoczywa na prawnikach korporacyjnych - mówi adwokat Sylwester Pieckowski. - W innych krajach zdarzają się przypadki, zwłaszcza w USA, że sędziowie przejmują inicjatywę i odpowiedzialność za rozwiązanie konfliktu, gdyż naciskają na strony, dają im czas na polubowne rozstrzygnięcie, a strony, a raczej ich pełnomocnicy  nie chcą się sędziemu narazić i przyjmują kompromisową postawę. I w Polsce taki mechanizm też może zadziałać - dodaje mediator.

Odpowiedź na pozew

Odpowiedzi na pozew winno stać się procesowym obowiązkiem strony pozwanej. Projekt wyznacza termin dwóch tygodni, by strona przeciwna mogła pisemnie określić  swe stanowisko w sprawie. W uzasadnionych wypadkach z urzędu lub na żądanie strony , termin ten może zostać przedłużony.
Kluczową instytucją postępowania przygotowawczego jest posiedzenie przygotowawcze.  Jego przeprowadzenie jest co do zasady obligatoryjne Jednakże w sprawach, w których będzie jasne, że przeprowadzenie posiedzenia przygotowawczego nie przyczyni się do sprawniejszego rozpoznania sprawy, przewodniczący winien od razu nadać sprawie inny właściwy bieg przewidziany przez przepisy: skierować na posiedzenie niejawne w celu wydania potrzebnego postanowienia.

Zwięzłe uzasadnianie orzeczeń

Praktyka sądowa ostatnich lat wskazuje, że uzasadnienia wyroków, zwłaszcza pisemne, stają się coraz obszerniejsze. Dlatego projektodawcy w celu przeciwdziałanie temu zjawisku wprowadzają wymóg zwięzłości uzasadnienia.
Zwięzłość uzasadnienia powinna być rozumiana w szczególności jako brak potrzeby powtarzania w uzasadnieniu treści dokumentów zawartych w aktach oraz treści orzeczeń sądowych, które dziś są nieraz kopiowane in extenso.

- Jeśli idzie o skrócenie uzasadnień do orzeczeń, to jest dobry pomysł, gdyż obecnie czasami trzeba naprawdę dużo czasu poświecić, aby przebić się przez masę drugorzędnych rozważań i odnaleźć te najistotniejsze dla sprawy - wyjaśnia mec. Zdebiuak. -  Uzasadnienia są bardzo obszerne i nieczytelne. Pojawiła się tendencja, aby sąd omawiał bardzo drobiazgowo stanowiska stron, przebieg postępowania dowodowego, wszystkie okoliczności i argumenty i to jest pułapka, w która sądy same wpadły. Ale z drugiej strony - jeśli sąd odnosi się tylko do jednego argumentu, a resztę pomija , to też pojawia się niedosyt i trudność dla pełnomocnika. Wszytko wymaga wyważenia, ale zgadzam się, że uzasadnienia wyroków mogłyby być bardziej zwięzłe - przyznaje Zdebiak.

Przepisy przejściowe

Według projektu czynności dokonane przed wejściem w życie nowelizacji z zachowaniem dotychczasowych przepisów zachowują walor prawny.
Wyjątki dotyczą:  przepisów dotyczących  wyłączenie sędziego, złożonych do dnia wejścia w życie ustawy,  zażaleń, apelacji, skarg kasacyjnych i skargą na czynność referendarza sądowego w postępowaniach zapoczątkowanych wniesieniem tych środków odwoławczych. A także - przepisów ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.
Regulacje wprowadzone w tych zakresach są bardziej restryktywne, niż dotychczasowe. Aby więc nie zmieniać zasad na niekorzyść strony w toku trwającego już postępowania, należy zastrzec, że w sprawach toczących się w dniu wejścia w życie nowelizacji do czasu zakończenia postępowania w danej instancji stosuje się przepisy w dotychczasowym brzmieniu

Wejście w życie

Nowelizacja ma wejść w życie w trzech terminach. Większość przepisów wejdzie zacznie obowiązywać po trzech miesiącach od ogłoszenia.  Termin ten będzie jeszcze krótszy, 14 dni  w przypadku przepisów wiążących się z wydawaniem postanowień na posiedzeniach niejawnych, upraszczających elektroniczne postępowanie upominawcze, upraszczających opłaty sądowe, wprowadzających modyfikację wyroku w postępowaniu grupowym.
Przepisy wymagające przygotowania technicznego wejdą w życie po 6 miesiącach.