Sądy coraz częściej pytają Sąd Najwyższy o rozstrzygnięcia dotyczące kosztów postępowania egzekucyjnego w aspekcie jego celowości. Powstała wątpliwość, czy umorzenie postępowania z powodu śmierci dłużnika lub jego niewypłacalności jest podstawą do zaniechania pobrania opłat egzekucyjnych. 

Umorzenie postępowania z powodu zgonu

Problem powstał, gdy wierzyciel złożył wniosek egzekucyjny, który wpłynął do kancelarii komornika 15 kwietnia 2020 roku. Komornik skierował do dłużniczki sześć dni później zawiadomienie o wszczęciu egzekucji, wraz z wezwaniem do złożenia wykazu majątku. Tego samego dnia zajął dłużniczce emeryturę w ZUS. A także wierzytelności nadpłaty lub zwrotu podatku.

W maju 2020 roku komornik umorzył postępowanie, gdyż dłużniczka umarła w 2019 roku. Umorzenie nastąpiło na podstawie art. 824 par. 1 pkt. 2 kpc i sąd kosztami obciążył wierzyciela. Według tego przepisu umorzenie postępowania egzekucyjnego następuje, jeżeli wierzyciel lub dłużnik nie ma zdolności sądowej albo gdy egzekucja ze względu na jej przedmiot lub na osobę dłużnika jest niedopuszczalna.

Referendarz sądowy przychylił się do tego rozstrzygnięcia, gdyż dłużniczka zmarła przed złożeniem wniosku wierzyciela. A ten ostatni nie sprawdził wszystkich danych swej dłużniczki i nie zachował należytej staranności.

Sąd Rejonowy we Wrocławiu powziął wątpliwość, którą przedstawił Sądowi Najwyższemu, czy po śmierci dłużnika zachodzi podstawa do pobrania od wierzyciela opłaty egzekucyjnej, o której mowa w art. 30 ustawy z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych.

Czytaj: SN: Skarb Państwa nie ponosi opłaty komorniczej, z której czerpie korzyść>>

Następnie zwrócił uwagę na treść art. 49 ust. 4 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji i stwierdził, że przepis ten budzi wątpliwości z powodu użycia w nim niedookreślonego pojęcia „niecelowe wszczęcie postępowania egzekucyjnego” oraz odesłania do opłat.

Niektóre sądy interpretują przepis o celowości egzekucji w sposób ścisły.

Dwa stanowiska odrębne

Sąd przedstawiający pytanie prawne wskazał, że występują dwa sprzeczne stanowiska co do zakresu zastosowania art. 49 ust. 4 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji.

  • Według pierwszego stanowiska (ujęcie wąskie), przepis ten mógł być stosowany wyłącznie w przypadkach określonych w ust. 1 i 2, w razie wyegzekwowania świadczenia oraz umorzenia postępowania egzekucyjnego na wniosek wierzyciela albo z powodu jego bezczynności. W przypadku umorzenia postępowania egzekucyjnego z innej przyczyny komornik nie mógł pobierać opłaty. Za tym stanowiskiem opowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 17 grudnia 2010 r., III CZP 93/10, w której wskazano, że art. 49 ust. 4 w związku z ust. 2 ustawy o kosztach nie stanowi podstawy pobrania przez komornika opłaty egzekucyjnej od wierzyciela w przypadku umorzenia postępowania egzekucyjnego ze względu na brak zdolności sądowej dłużnika, który istniał już w chwili złożenia wniosku egzekucyjnego, a taka sytuacja ma miejsce wtedy, gdy dłużnik zmarł przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego.

 

To stanowisko zostało wyprowadzone z założenia, że znaczenie pojęcia „celowe wszczęcie postępowania egzekucyjnego” mogło być ustalane i rozważane tylko w takich sytuacjach, w których postępowanie egzekucyjne było w ogóle dopuszczalne.

  • Według drugiego stanowiska (ujęcie szerokie), art. 49 ust. 4 u.k.s.e. mógł być stosowany również w razie umorzenia postępowania egzekucyjnego z innych przyczyn. Jak wskazał Sąd Rejonowy, w doktrynie pojawił się pogląd, że na gruncie art. 30 u.k.k. straciła aktualność uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2010 r., III CZP 93/10.

 

Brak zdolności sądowej dłużnika

Komornik pobiera opłatę w przypadku umorzenia postępowania egzekucyjnego także z innych przyczyn niż na wniosek wierzyciela (art. 825 pkt 1 k.p.c.) i na podstawie art. 824 par. 1 pkt 4 k.p.c., a więc i w przypadku umorzenia postępowania egzekucyjnego na podstawie art. 824 par. 1 pkt 2 k.p.c. ze względu na brak zdolności sądowej dłużnika.

Co więcej, stracił też na aktualności dalszy argument powołany przez Sąd Najwyższy na uzasadnienie zajętego stanowiska, że komornik pobiera opłaty egzekucyjne za prowadzenie egzekucji (art. 43 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji), gdy tymczasem w przypadku braku zdolności sądowej dłużnika postępowanie egzekucyjne ulega umorzeniu jeszcze przed wszczęciem egzekucji.

Opłata od wszczęcia czy przeprowadzenia egzekucji?

Ustawa o kosztach komorniczych w art. 18 ust. 1 stanowi, że opłaty egzekucyjne przysługują za przeprowadzenie postępowania egzekucyjnego, a nie egzekucji, zatem także wtedy, gdy do wszczęcia egzekucji nie dojdzie, jeżeli przepis szczególny tak stanowi.

W tym zakresie również istotne znaczenie ma zasada odpłatności prowadzenia postępowania egzekucyjnego. Wydaje się, zdaniem Sądu Rejonowego we Wrocławiu, że należy opowiedzieć się za dynamicznym ujęciem przesłanki oczywistej niecelowości wszczęcia postępowania egzekucyjnego, o której mowa w art. 30 u.k.k. W tym kontekście zwrot „oczywiście niecelowe” należy odnosić wyłącznie do sposobu dokonywania oceny niecelowości wszczęcia egzekucji.

LINIA ORZECZNICZA: Śmierć dłużnika jako przyczyna umorzenia postępowania egzekucyjnego a obciążenie wierzyciela opłatą egzekucyjną >

Koszty celowe

Nieco inne pytanie zapadło w sprawie o sygnaturze III CZP 4/21. Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Śródmieścia przedstawił zagadnienie: „Czy w razie złożenia przez wierzyciela wniosku egzekucyjnego po ogłoszeniu upadłości dłużnika zachodzi podstawa do pobrania od wierzyciela opłaty egzekucyjnej na podstawie w razie niecelowości postępowania (art. 30 ustawy z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych)?”

Czytaj: Ustawa o kosztach komorniczych w pytaniach prawnych do Sądu Najwyższego >

Przepis ten stanowi, że w razie oczywiście niecelowego wszczęcia postępowania egzekucyjnego lub wskazania we wniosku o wszczęcie egzekucji osoby niebędącej dłużnikiem komornik wydaje postanowienie o pobraniu od wierzyciela opłaty stosunkowej w wysokości 10proc. egzekwowanego świadczenia. W takim przypadku komornik nie ściąga ani nie pobiera opłaty od dłużnika, a opłatę ściągniętą lub pobraną zwraca dłużnikowi.

Wierzyciel wskazuje dłużnika

Sąd Rejonowy podkreślił, że pojęcie „oczywiście niecelowego wszczęcia postępowania egzekucyjnego” stanowi klauzulę generalną, która powinna być odnoszona do innej klauzuli generalnej, tj. kosztów celowych, o których mowa w art. 770 par. 1 k.p.c. Skoro obydwie regulacje służą zapewnieniu spójności zasad ponoszenia kosztów, to zachodzi konieczność zastosowania podobnych kryteriów oceny.

Zdefiniowanie pojęcia „oczywiście niecelowego wszczęcia postępowania egzekucyjnego” nie jest możliwe ze względu na różnorodność desygnatów tej nazwy. Sąd Rejonowy stwierdził ponadto, że w uzasadnieniu projektu ustawy o kosztach komorniczych (druk sejmowy nr 1581) wskazano, że ratio legis art. 30 stanowi założenie, iż to właśnie wierzyciel wie najpełniej o tym, czy zachodzi potrzeba wszczęcia postępowania egzekucyjnego, i o tym, kto jest jego dłużnikiem. Regulacja ta powinna zatem wyeliminować sytuacje, w których wierzyciele nie dokładają należytej staranności przy określaniu osoby dłużnika (wskazując np. nieprawidłowy adres) i doprowadzają w ten sposób do podjęcia czynności egzekucyjnych przeciwko osobom trzecim.

Po zmianie ustawy - wierzyciel płaci

Częściowo na te zagadnienia odpowiedział Sąd Najwyższy w jednej z uchwał z 27 lutego 2020 r. ( Sygn. III CZP 62/19). Sąd podkreślił, że 1 stycznia 2019 r. weszła w życie kompleksowa reforma postępowania egzekucyjnego wprowadzona dwoma ustawami – ustawą o kosztach komorniczych oraz ustawą z 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych, w ramach której doszło do uchylenia ustawy o komornikach sądowych i egzekucji.

Sędzia sprawozdawca Roman Trzaskowski podkreślił w uzasadnieniu tej uchwały, że ustawodawca zdecydował się na diametralną zmianę filozofii pobierania opłat egzekucyjnych w razie umorzenia postępowania na wniosek wierzyciela. Jak również w razie bezczynności wierzyciela.

Dotychczasowe przepisy przewidywały bowiem, że w takich sytuacjach należało obciążyć dłużnika opłatą stosunkową w wysokości 5 proc. wartości świadczenia pozostałego do wyegzekwowania, zaś w aktualnym stanie prawnym obowiązek uiszczenia opłaty spoczywa na wierzycielu.

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.