W mediach rozgorzała debata nad ochroną tożsamości ofiar przestępstw, do której impuls dała samobójcza śmierć małoletniej ofiary pedofilii -Mikołaja F., którego tożsamość ujawniły media publiczne przez wskazanie że był on synem znanej posłanki PO. Nie zajmując się politycznym aspektem tej tragedii należy zastanowić się, czy polskie prawo spełnia europejskie standardy ochrony danych osobowych takich ofiar.
Czytaj: Wtórna wiktymizacja może zabić - pytania o odpowiedzialność za samobójstwo nastolatka>>
Wiele czynników identyfikuje osobę
Należy więc zwrócić uwagę, że w myśl art. 3 pkt 1 dyrektywy 2016/680 UE z 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych przez właściwe organy do celów zapobiegania przestępczości, prowadzenia postępowań przygotowawczych, wykrywania i ścigania czynów zabronionych i wykonywania kar, dane osobowe oznaczają wszelkie informacje o zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osobie fizycznej („osobie, której dane dotyczą”). Natomiast możliwa do zidentyfikowania osoba fizyczna to osoba, którą można bezpośrednio lub pośrednio zidentyfikować nie tylko na podstawie imienia i nazwiska, adresie czy np. identyfikatorze internetowym , lecz także w oparciu „ o „jeden lub kilka szczególnych czynników określających fizyczną, fizjologiczną, genetyczną, psychiczną, ekonomiczną, kulturową lub społeczną tożsamość osoby fizycznej”.
Niewątpliwie do takich czynników należy uznać ujawnienie tożsamości rodziców ofiary, którzy są osobami publicznymi. Zauważyć należy że w polskim procesie karnym pokrzywdzony korzysta z wąskiej ochrony jego danych osobowych i jest w tej mierze traktowany zasadniczo jak każdy świadek (zob. np. A. Wolska-Bagińska - Ochrona danych osobowych świadka i pokrzywdzonego w procesie karnym, Prok. i Pr. 2019, nr 1).
Czytaj w LEX: Zezwolenie na ujawnienie wizerunku osoby, przeciwko której toczy się postępowanie przygotowawcze lub sądowe >>
Cena promocyjna: 63 zł
|Cena regularna: 84 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: zł
Ochrona danych przed innymi uczestnikami procesu
Można tu wskazać na przepisy chroniące dane osobowe świadka przed innymi uczestnikami procesu takie jak art. 148a i 191 k.p.k. zakazujące ujawniania w trakcie przesłuchania i w protokołach danych teleadresowych i miejsca pracy świadka czy możliwość utajnienia całych protokołów zeznań świadków w trakcie postępowań aresztowych, jeśli istnieje obawa dla życia lub zdrowia świadka (art. 250 par. 2 b k.p.k.). W przypadku pokrzywdzonego nie istnieje z reguły możliwość zastosowania instytucji świadka anonimowego (art. 184 a k.p.k.), gdyż z założenia szeroka ochrona tożsamości świadka przewidziana w tej regulacji zakłada, że oskarżony nie zna tożsamości pokrzywdzonego. Ochronie danych osobowych świadka przed osobami trzecimi (w tym mediami) służy instytucja wyłączenia jawności rozprawy (art. 183 par. 2 i 360 k.p.k.).
Czytaj w LEX: Ochrona danych osobowych a zasada jawności procesu karnego >>>
Prawo ofiar do ochrony prywatności
Jeśli chodzi o standard europejski odnoszący się do ofiar przestępstw to należy tu wskazać na prawo ofiar do ochrony prywatności określone w art. 21 Dyrektywy Parlamentu i Rady 2012/29/UE z 25 X 2012 r. , a w szczególności ust. 2 tej regulacji przewidujący, że „W celu ochrony prywatności, integralności osobistej i danych osobowych ofiar państwa członkowskie, z poszanowaniem wolności wypowiedzi i informacji oraz wolności i pluralizmu mediów, zachęcają media do przyjmowania środków samoregulacyjnych”.
Polskie prawo prasowe z 26.01. 1984 r. (tj. Dz.U. z 2018 r. poz. 1914 przewiduje w art. 13 ust. 2 zakaz publikowania wizerunku i innych danych osobowych świadków, pokrzywdzonych i poszkodowanych, chyba że osoby te wyrażą na to zgodę. Zakazu tego nie może uchylić żaden organ procesowy.
Czytaj w LEX: Rajkowska Marta, Ochrona wizerunku i nazwiska osoby oskarżonej w polskim prawie prasowym >>>
Jednakże jak wskazuje tragiczna śmierć Mikołaja F. zakaz ten nie będzie skuteczny, jeśli nie będzie skutecznie wzmacniany przez normy etyczne wiążące dziennikarzy, a pogoni za sensacją w relacjach medialnych nie zastąpi należna ofiarom przestępstw empatia.
Prof. dr hab. Cezary Kulesza – kierownik Katedry Postępowania Karnego Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku, adwokat. Autor ponad 200 publikacji z postępowania karnego, prawa karnego i wiktymologii. Stypendysta m.in. Fundacji Fulbrighta i aktywny uczestnik wielu międzynarodowych konferencji, w tym Międzynarodowych Sympozjów Światowego Stowarzyszenia Wiktymologii, Hong Kong 2018 r. i San Sebastian 2022 r. W latach 2010-2016 członek Zespołu Doradców Prokuratora Generalnego ds. Ofiar przestępstw. Członek Rady Programowej Fundacji Pomocy Ofiarom Przestępstw.
Czytaj także: Ochrona danych osobowych i wizerunku ofiary >>
Czytaj w LEX: Ujawnienie danych osobowych człowieka w publikacji medialnej w kontekście naruszenia jego dóbr osobistych >>
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.