Ławnik może zgłosić zdanie odrębne i je uzasadnić

Ministerstwo sprawiedliwości opublikowało informator zatytułowany Ławnik sędzia społeczny. Wyjaśniono w nim wiele kontrowersyjnych kwestii, takich jak zachowanie tajemnicy czy wygłaszania zdań odrębnych przez ławnika. A także, kto ławnikiem zaostać nie ma prawa.Dotyczy toadwokatów i radców prawnych.

W zakresie orzekania ławnicy, podobnie jak sędziwie są niezawiśli i podlegają jedynie Konstytucji oraz innym ustawom - zaznaczają autorzy raportu, eksperci Instytutu Wymiaru Sprawidliwości.

Zachowanie tajemnicy

Elementem tej niezawisłości jest obowiązek zachowania tajemnicy. Ławnicy zobowiązani są zachować w tajemnicy okoliczności sprawy, o których powzięli wiadomość ze względu na pełnioną rolę (nie dotyczy to rozprawy jawnej). Obowiązek ten trwa także po ustaniu stosunku służbowego sędziego lub zaprzestaniu pełnienia funkcji przez ławnika. Obowiązek zachowania tajemnicy ustaje, gdy ławnik składa zeznania jako świadek przed sądem, chyba że jej ujawnienie zagraża dobru państwa albo takiemu ważnemu interesowi prywatnemu, który nie jest sprzeczny z celami wymiaru sprawiedliwości. - wyjaśnia Krzysztof Sadowski, ekspert Instytutu Wymiaru Sporawiedliwosci. W tych przypadkach minister sprawiedliwości może zwolnić członka składu orzekającego z obowiązku zachowania tajemnicy. Wskazane wyżej wyjątki nie odnoszą się do tajemnicy pokoju narad w sprawach karnych. Tak rygorystyczne sformułowanie przepisu ma stanowić gwarancję niezawisłości sędziego i ławnika. Chodzi tu o nie ujawnianie stronom oraz opinii publicznej ewentualnych różnic zdań lub argumentacji, a tym samym zagwarantowanie pełnej swobody wypowiedzi podczas narady. Wyjątkiem jest sytuacja zgłoszenia zdania odrębnego przez członka składu sądzącego - uważa Sadowski.

Nie wolno ławnika przenosić

Ustawa, poza przypadkiem zniesienia sądu, ośrodka zamiejscowego lub wydziału zamiejscowego, nie przewiduje możliwości przeniesienia ławnika do innego sądu. Stanowi to także gwarancję jego niezawisłości – nie można się bowiem w ten sposób „pozbyć” ławnika „niewygodnego”. Nie ma również możliwości przesunięcia do wydziałów pracy ławników wybranych na zasadzie ogólnej. Wynika to z konieczności spełnienia dodatkowego wymogu w postaci szczególnej znajomości spraw pracowniczych.

Zdanie odrębne

Wyrok zapada większością głosów. Ławnik, który przy głosowaniu nie zgodził się z większością, może przy podpisywaniu sentencji zgłosić zdanie odrębne. Ponadto ławnik, który głosował przeciwko uznaniu oskarżonego za winnego, może się wstrzymać od głosowania nad dalszymi kwestiami. W takiej sytuacji jego zdanie przyłącza się do zdania najprzychylniejszego dla oskarżonego.
Zgłoszenie zdania odrębnego należy zaznaczyć przy podpisie złożonym w orzeczeniu poprzez umieszczenie odpowiedniej wzmianki np. „zd. odr.” lub „c.v.s.” (cum voto separato).
Zdanie odrębne wymaga sporządzenia uzasadnienia na piśmie, przed podpisaniem uzasadnienia wyroku. W sytuacji jednak, gdy nie sporządzono uzasadnienia wyroku, nie ma również konieczności uzasadnienia zdania odrębnego.
Uzasadnienie wyroku w sprawie rozpoznawanej z udziałem ławników podpisuje tylko przewodniczący. Ale sytuacja się zmienia, gdy ławnik zgłasza zdanie odrębne, uzasadnienie wyroku podpisują wszyscy orzekający. W postępowaniu karnym przy składaniu podpisu członek składu orzekającego ma prawo zaznaczyć na orzeczeniu swoje zdanie odrębne, podając, w jakiej części i w jakim
kierunku się z nim nie zgadza. Zdanie odrębne może również dotyczyć tylko uzasadnienia.  Wówczas zaznacza się je przy podpisywaniu uzasadnienia. Ławnik ma prawo do złożenia na piśmie zdania odrębnego. Ponadto ławnik ma prawo do rekompensaty pieniężnej za sporządzenie uzasadnienia.

Wynagrodzenie mniejsze niz sędziego

Mimo podobnego statusu do sędziego, ławnik zarabia znacznie mniej. Wysokość rekompensaty dla ławników biorących udział w rozpoznawaniu spraw w sądach powszechnych, za jeden dzień pełnienia obowiązków wynosi 1,9% podstawy ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego.
Od rekompensat wypłacanych ławnikom sąd pobiera zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych. Ławników, którzy nie podlegają ubezpieczeniu zdrowotnemu sąd zgłasza do ubezpieczenia zdrowotnego i pobiera składkę.
Ławnik zamieszkujący poza miejscowością siedziby sądu ma prawo do diety (lub jej części) oraz zwrotu kosztów dojazdu i noclegu według zasad ustalonych dla sędziów.
Rekompensaty oraz diety i zwrot kosztów przyznaje prezes sądu. Od decyzji prezesa sądu rejonowego przysługuje odwołanie do prezesa sądu okręgowego, a gdy decyzję w pierwszej instancji wydał prezes sądu okręgowego lub prezes sądu apelacyjnego
– do Ministra Sprawiedliwości.