Odpowiedzialność komornika za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu czynności jest zgodna z konstytucją – orzekł Trybunał Konstytucyjny. Komornik jest odpowiedzialnym także wówczas, gdy źródło bezprawności ma charakter zewnętrzny, tkwi np. w czynnościach sądu.

Trybunał Konstytucyjny rozpoznał skargę konstytucyjną Artura Z. dotyczącą odpowiedzialności komornika za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu czynności. Trybunał orzekał w sprawie zgodności art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku o komornikach sądowych i egzekucji w brzmieniu: „Komornik ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu czynności" z art. 2, art. 64 ust. 2, art. 77 ust. 1, art. 32 ust. 1 w związku z art. 2 konstytucji.

Artur Z., komornik sądowy na wniosek wierzyciela wszczął w maju 2003 roku egzekucję przeciwko masie upadłościowej spółdzielni rolniczej. Wierzyciel do wniosku egzekucyjnego dołączył wyrok wydany przeciwko tej spółdzielni. Sąd okręgowy dokonał wykładni wyroku stwierdzając, że zobowiązanym do zwrotu świadczenia jest masa upadłościowa spółdzielni. Komornik wyegzekwował od spółdzielni część świadczenia. Dłużnik - spółdzielnia - zaskarżył czynności komornika. Sąd egzekucyjny umorzył postępowanie egzekucyjne z powodu niedopuszczalności egzekucji. Następnie syndyk masy upadłościowej spółdzielni wystąpił przeciwko komornikowi o zwrot wyegzekwowanego świadczenia. Sąd apelacyjny uznał, że czynności komornika były bezprawne i zasądził zwrot pieniędzy wraz z odsetkami. Zdaniem skarżącego komornika kwestionowany przepis stanowiący, że komornik ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu czynności od początku budził wątpliwości interpretacyjne. Spory na temat wykładni wskazują na jego niekonstytucyjność ze względu na niejasność. Ponadto gdyby uznać, jak uczynił to sąd apelacyjny, że komornika powinno obciążać ryzyko i obowiązek naprawienia szkody, to taka regulacja godzi w zasady: demokratycznego państwa prawnego oraz ochrony praw majątkowych. Kwestionowany przepis nierówno traktuje też podmioty wykonujące zleconą w drodze ustawy władzę publiczną. Przepis reguluje zakres odpowiedzialności komornika jako znacznie szerszy niż notariusza, a takie zróżnicowanie nie znajduje uzasadnienia – podkreślał komornik w skardze skierowanej do Trybunału Konstytucyjnego.

Po przeprowadzeniu rozprawy Trybunał Konstytucyjny orzekł, że odpowiedzialność komornika za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu czynności jest zgodna z konstytucją. Trybunał orzekł, że art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji w brzmieniu obowiązującym do dnia 12 listopada 2004 r., jest zgodny z:

- art. 64 ust. 2 w związku z zasadą poprawnej legislacji,,
- art. 64 ust. 2 w związku z zasadą sprawiedliwości społecznej,
- z art. 64 ust. 2 w związku z art. 32 ust. 1 konstytucji.

W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
Trybunał stwierdził, że kwestionowany przepis jest zgodny z konstytucyjną zasadą prawidłowej legislacji. Po rozpatrzeniu skargi konstytucyjnej o sygn. SK 26/03 oraz po uchwale Sądu Najwyższego w sprawie o sygn. akt III CZP 54/04 został przyjęty powszechnie aprobowany sposób rozumienia i stosowania art. 23 ustawy o komornikach sadowych i egzekucji. Nie było więc już wątpliwości co do zakresu i reguł odpowiedzialności kształtowanej przez zakwestionowany przepis.

Zdaniem Trybunału kwestionowany przepis jest zgodny z konstytucyjną zasadą sprawiedliwości społecznej. Nakłada na komornika obowiązek odszkodowawczy za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności egzekucyjnych niezależnie od przesłanki winy tego komornika. W konsekwencji czyni go podmiotem odpowiedzialnym także wówczas, gdy źródło bezprawności ma charakter zewnętrzny, tkwi np. w czynnościach sądu. O konstytucyjności przepisu decyduje to, że w takich sytuacjach znajduje zastosowanie mechanizm regresu. Mechanizm ten umożliwia dokonanie, odpowiednich do winy i stopnia przyczynienia się komornika do powstania przy wykonywanych przez niego czynnościach egzekucyjnych szkody, rozliczeń pomiędzy nim a zobowiązanym solidarnie Skarbem Państwa. W razie wystąpienia szkody osoba dotknięta jej konsekwencjami może zwrócić się o stosowne odszkodowanie do komornika, bez konieczności przeprowadzania postępowania dowodowego na okoliczność winy organu egzekucyjnego. To postępowanie przeprowadzić będzie musiał komornik w toku sprawy o rozliczenie regresowe ze Skarbem Państwa, jako dłużnikiem solidarnym. Zdaniem Trybunału biorąc pod uwagę funkcję prewencyjną, to w sposobie, w jaki kwestionowany przepis kształtował odpowiedzialność komorników, można dostrzec dodatkowy instrument służący zapobieganiu nieprawidłowym czynnościom komornika. W konsekwencji wzmacnia on ochronę interesów stron w postępowaniu egzekucyjnym i prawidłowym przebiegu egzekucji.

Trybunał nie uwzględnił zarzutu, że zakwestionowany przepis jest niekonstytucyjny, - ponieważ odmiennie kształtując zasady odpowiedzialności komorników i notariuszy - nierówno traktuje podmioty, którym powierzono władztwo publiczne w zakresie ukształtowania odpowiedzialności odszkodowawczej. Przyznana każdej z tych grup zawodowych sfera władztwa publicznego, jak i służące jej środki, jest istotnie różna. Regulacje prawne określające zasady odpowiedzialności odszkodowawczej za działania podejmowane przez komorników oraz notariuszy mogą być zatem odmiennie ukształtowane przez ustawodawcę – podkreślił Trybunał. Są przedstawicielami różnych zawodów, ale też ich działania, stanowiące formę realizowania powierzonej im władzy publicznej, znacząco się różnią.
Wyrok jest ostateczny (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 lutego 2009 r., sygn. akt SK 34/07)