Zmiany w kodeksie wykroczeń mają na celu skonkretyzowanie wykroczeń z zakresu ochrony przeciwpożarowej i dostosowanie ich do współcześnie obowiązujących przepisów. Katalog wykroczeń został znacznie rozszerzony w stosunku do starego przepisu. Wyodrębniono trzy zasadnicze bloki wykroczeń w zakresie ochrony przeciwpożarowej:wykroczenia związane z popełnianiem czynów zabronionych w przepisach przeciwpożarowych, związanie z zaniedbaniami obowiązków spoczywających na właścicielu budynku w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz z utrudnianiem prowadzenia akcji ratowniczo-gaśniczych i czynności kontrolo-rozpoznawczych z zakresu ochrony przeciwpożarowej.
Wszystkie te grupy wykroczeń są odpowiednikami zakazów, nakazów i uprawnień, ustanowionych w odpowiednich przepisach, obowiązujących od kilkunastu lat.
Nowością ujętą w kodeksie jest wprowadzenie zapisu umożliwiającego ukaranie osoby, która utrudnia straży pożarnej prowadzenie akcji ratowniczo-gaśniczej. W stosunku do osób, które w trakcie pożaru nie zawiadomią właściwe jednostki (m.in. PSP, policję, centrum powiadamiania ratunkowego) lub osoby znajdujące się w strefie zagrożenia; nie podporządkują się decyzjom kierującego akcją ratowniczą i nie udzielą mu pomocy, na jego żądanie – może być zastosowana kara aresztu, grzywny(do 500 zł) albo kara nagany. Tak samo może być ukarana osoba, która utrudnia prowadzenie działań ratowniczych, a w szczególności utrudnia dojazd do miejsca pożaru. Natomiast osoby, które uniemożliwiają lub utrudniają prowadzenie czynności kontrolno-rozpoznawczych (np. odmawiają dostępu do obiektów lub pomieszczeń, nie stawiają się w czasie kontroli lub nie wyznaczają osoby do reprezentowania ich w czasie kontroli) przez uprawnionego strażaka PSP mogą zostać ukarane grzywną w drodze mandatu karnego, a przez policję grzywną, aresztem lub ograniczeniem wolności.
Mandat karny w przypadku osób, które utrudniają prowadzenie akcji ratowniczo-gaśniczej oraz te, które nie wykonują poleceń kierującego akcją ratowniczą – będzie nakładany przez odpowiednie organy ścigania(policję), a nie przez strażaków PSP. Jest to także nowość wynikająca z aktualnych doświadczeń funkcjonariuszy PSP przy akcjach ratowniczo-gaśniczych. Dzięki temu w sytuacji zagrożenia strażacy będą mogli skupić się na swojej pracy, bez konieczności utraty czasu naprowadzenie nawet najprostszych czynności mandatowych.
Funkcjonariusze PSP będą mieli więcej możliwości do nakładania grzywien w postaci mandatu karnego – co przewiduje przygotowywana nowelizacja rozporządzenia. Projekt nowelizacji uprawnia strażaków prowadzących działania z zakresu ochrony przeciwpożarowej do nakładania grzywien w postaci mandatu karnego (w wysokości do 500 zł) m.in. wobec osób, które swoim działaniem stwarzają ryzyko wystąpienia pożaru i jego rozprzestrzeniania się; utrudniają prowadzenie działań ratowniczych lub ewakuację zagrożonej ludności; wobec właścicieli budynków lub terenów,którzy nie dopełniają obowiązku ochrony przeciwpożarowej oraz w innych przypadkach (wobec osób rozniecających ogień lub palących tytoń w miejscach niedozwolonych, stwarzając ryzyko pożaru; wypalających nielegalnie trawę lub słomę czy w stosunku do osób nieostrożnie obchodzących się z ogniem).
Uprawnienia mandatowe strażaków umożliwiają dyscyplinowanie osób, które w sposób jawny nie przestrzegają przepisów przeciwpożarowych lub są winne rażących zaniedbań w zakresie ochrony przeciwpożarowej.
W związku z nowelizacją ustawy Kodeks wykroczeń, która rozszerzyła i skonkretyzowała poszczególne wykroczenia z zakresu ochrony przeciwpożarowej, pojawiła się konieczność nowelizacji dotychczasowego rozporządzenia w sprawie wykroczeń, za które funkcjonariusze pożarnictwa pełniący służbę w Państwowej Straży Pożarnej są uprawnieni do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego, oraz warunków i sposobu wydawania upoważnień. Projekt nowelizacji rozporządzenia dostosowuje do bieżącego stanu przepisów przeciwpożarowych uprawnienia funkcjonariuszy PSP.