Uzasadnienie, czyli sąd odnosi się do wyroku

Zanim zdecydujemy się na wniesienie apelacji, powinniśmy się zwrócić do sądu o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia wyroku oraz opłacić opłatę sądową w wysokości 100 zł. Co do zasady uzasadnienie ma nie tylko odpowiedzieć na pytanie o podstawę prawną rozstrzygnięcia, ale przede wszystkim wyjaśnić dlaczego sąd podjął taką a nie inną decyzję. Co ważne, w sprawach karnych, uzasadnienia sporządzane są na formularzach.

Uzasadnienie wyroku sądu to bardzo ważny dokument nie tylko dla stron postępowań i ich pełnomocników, ale również dla sądów rozstrzygających sprawę. O ile treść samego wyroku najczęściej mieści się na jednej lub dwóch kartkach papieru, o tyle uzasadnienia zawierające pisemne motywy rozstrzygnięcia sądu są znacznie obszerniejsze. Należy podkreślić, iż najpierw powstaje wyrok, potem sporządzane jest uzasadnienie. Uzasadnienie przede wszystkim stanowi odzwierciedlenie procesu myślowego i decyzyjnego zakończonego sporządzeniem sentencji orzeczenia (wyrok SN z 14.11.2001 r., II CKN 459/99, LEX nr 52342).

- Uzasadnienie orzeczenia ma kilka zadań - przede wszystkim pozwala na wyjaśnienie stronom postępowania, dlaczego zapadł taki a nie inny wyrok. Kolejnym celem jest przedstawienie sposobu rozumowania sądu na potrzeby kontroli jego prawidłowości przez sąd odwoławczy, a inną funkcją - w dobie publikacji zanonimizowanych uzasadnień na powszechnie dostępnych portalach orzeczeń - jest rola edukacyjna wobec pozostałych odbiorców - zauważa sędzia Anna Begier z Sądu Rejonowego we Wrześni, członek Zespołu ds. Prawa Cywilnego "Iustitia". Podkreśla, że z tego powodu uzasadnienie powinno być sporządzone w sposób zrozumiały.

Czytaj: Sąd zważył co następuje – trudny język psuje uzasadnienia >>

- Nie powstaje ono wyłącznie dla wysoko wykwalifikowanych prawników - akcentuje sędzia Begier. Jak dodaje, z tego powodu tworzenie uzasadnień jest bardzo trudnym zadaniem, gdyż należy stosować w nim fachowy język, który musi być precyzyjny, natomiast używane w tym celu wyspecjalizowane słownictwo bywa niełatwe w odbiorze. Dlatego też można po hermetycznych wywodach prawniczych zrobić krótkie ich podsumowanie językiem potocznym, to jednak bywa sztuką.

Elementy uzasadnienia wyroku

Uzasadnienia wyroków najczęściej nie są krótkie, choć ustawodawca przewidział, że należy sporządzić je w sposób zwięzły (art. 327(1) par 2 k.p.c.). Najczęściej zajmują one kilka/kilkanaście stron. Bywa, że uzasadnienia zamykają się aż w kilkudziesięciu stronach akt, a można spotkać nawet dłuższe, jeśli sprawa jest szczególnie skomplikowana i sąd musi odnieść się do każdej istotnej kwestii wielowątkowego sporu. Zdarza się, że niemal cały tom akt (ok. 200 stron) to właśnie uzasadnienie wyroku - rekordowe liczyło 1600 stron. Niewątpliwie przygotowanie uzasadnienia jest najczęściej procesem czasochłonnym, które znacznie angażuje sędziów. Bywa, że projekt uzasadnienia zaczynają oni tworzyć ze znacznym wyprzedzeniem, jeszcze w toku procesu, by w ten sposób ułatwić sobie dotarcie do rozwiązania – orzeczenia kończącego spór w danej instancji. Takie rozwiązania są jednak co do zasady stosowane w tych przypadkach, gdy sędzia prowadzący sprawę przewiduje, że strona złoży wniosek o sporządzenie pisemnego uzasadnienia orzeczenia. Najczęściej uzasadnienie powstaje dopiero po złożeniu wniosku przez stronę - po wydaniu wyroku.

Co powinno zawierać uzasadnienie? Ustawodawca poświęcił temu zagadnieniu art. 327(1) par 1 k.p.c. W świetle tego przepisu uzasadnienie wyroku powinno zawierać:

• wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, obejmującej ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej;
• wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa.

Zazwyczaj uzasadnienia składają się z następujących elementów:

• część historyczna,
• przedstawienie okoliczności bezspornych,
• ustalenie stanu faktycznego,
• ocena dowodów,
• rozważania prawne.

Może się zdarzyć, że konstrukcja uzasadnienia będzie nieco inna, co może wynikać np. z pewnych praktyk przyjmowanych w określonym sądzie lub potrzeby zbiorczego przedstawienia określonych powiązanych ze sobą kwestii. Najważniejsze jest jednak to, by uzasadnienie wyroku było napisane w sposób klarowny. Z orzecznictwa wynika, że uzasadnienie orzeczenia powinno być czytelne. Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 22.10.2020 r., I ACa 375/19 (LEX nr 3112267) akcentował, iż niedopuszczalne jest konstruowanie uzasadnienia wyroku w sposób, który negatywnie wpływałby na jego czytelność i zrozumiałość.

Czytaj: Uzasadnienia wyroków wciąż długie i zawiłe - opracowano wzór jak je pisać >>

Część historyczna uzasadnienia

Najczęściej uzasadnienia zawierają na wstępie tzw. część historyczną. Przedstawia się w niej najważniejsze stanowiska stron, tj. z jakim żądaniem wystąpił powód, jakie stanowisko przedstawił pozwany. Gdy strony zmieniają stanowiska procesowe, uzasadnienie nie musi zawierać informacji o każdym piśmie procesowym. W uzasadnieniu jest natomiast miejsce na przedstawienie kluczowych twierdzeń prezentowanych przez strony, przy uwzględnieniu modyfikacji żądań. Przykładowo, sąd może wskazać, że w dniu 1 lutego 2021 r. powód wniósł do sądu pozew, domagając się wydania rzeczy, powołując się na postanowienia umowy z dnia 1 kwietnia 2020 r., zaś w odpowiedzi na pozew z 3 marca 2021 r. pozwany domagał się oddalenia powództwa, kwestionując zawarcie umowy. Sąd najczęściej obok stanowisk stron wskazuje zasadnicze argumenty, które mają uzasadniać stanowisko stron.

Stan faktyczny sprawy

W dalszej kolejności sąd powinien przedstawić stan faktyczny sprawy – zgodnie z własnymi ustaleniami. Często sądy przedstawiają w pierwszej kolejności tzw. okoliczności bezsporne, informacje, które nie są przez kwestionowane przez strony. Dzięki temu można ‘wyłuskać’ te kwestie, które w sprawie były przez strony negowane. Sąd przechodzi do czynienia ustaleń faktów, które były sporne między stronami. Nawiązując do przedstawionego przykładu, jeśli sąd ustaliłby, że strony zawarły kontrakt, na który powoływał się powód, powinien w ramach tej części uzasadnienia przedstawić informację, że strony w dniu 1 kwietnia 2020 r. zawarły umowę. Sąd może opisać najważniejsze postanowienia umowy. Bezpośrednio pod informacją w tym przedmiocie sąd powinien wskazać, na podstawie jakich dowodów przyjął, że określony fakt miał miejsce. Sąd mógłby – przykładowo – wyszczególnić, że dany fakt ustalił w oparciu o dowody: umowę oraz zeznania powoda. Sąd powinien zaznaczyć, na której karcie akt znajduje się dowód, dzięki któremu przyjął on konkretne ustalenie, np. (dowód: umowa z dnia 1 kwietnia 2020, s. 6-7 akt; zeznania powoda, s. 190 akt). Powyższe pozwala na prześledzenie tego, które z dowodów doprowadziły sąd do poczynienia określonych ustaleń.

Kolejny krok to przedstawienie oceny zgromadzonych w sprawie dowodów. Gdyby sąd uznał, że określone dowody są niewiarygodne, niemiarodajne, powinien skoncentrować się na tej kwestii. Jeśli przykładowo sąd uznałby, że pozwany złożył niewiarygodne zeznania w zakresie tego, że strony łączyła umowa, to powinien wskazać, z jakich względów stanął na tym stanowisku. Bywa, że sąd dochodzi do przekonania, że określony dowód jest częściowo niewiarygodny. W takim przypadku sąd powinien wyjaśnić, w której części nie zgadza się z relacjami strony lub świadka, opinią biegłego, itp. Przykładowo sąd może wskazać, że zeznania świadka A.B. nie polegały na prawdzie w odniesieniu do pewnej okoliczności, gdyż zastostawały w sprzeczności z treścią umowy łączącej strony, zeznaniami innych świadków i jawiły się jako nieszczere i wyuczone. Jeśli sąd oceniłby zeznania jako niemiarodajne z tego powodu, że świadek złożył je w toku zdalnej rozprawy i czytał je z kartki, to także powinien uwypuklić tę kwestię w uzasadnieniu.

Sąd zważył, co następuje

W kolejnej części uzasadnienia sąd koncentruje się na analizie prawnej sprawy. Sąd przedstawia tam znajdujące zastosowanie w sprawie regulacje prawne, prezentuje stanowiska zawarte w piśmiennictwie prawniczym i orzecznictwie sądowym, by móc powiązać ustalony stan faktyczny z przepisami prawa. W nawiązaniu do przedstawionego przykładu, sąd powinien przedstawić podstawowe regulacje prawne dotyczące umowy zawartej przez strony, np. powołując przepisy Kodeksu cywilnego oraz orzecznictwo sądów odnoszące się do wykładni oświadczeń woli stron przy zawieraniu umów. Rozważanie nie powinny być jednak przeteoretyzowane.

Sąd Najwyższy w wyroku z 23.11.1981 r., I PR 46/81 (LEX nr 2753) wskazał, że w uzasadnieniu sąd nie powinien zajmować stanowiska w sporach teoretycznych, jeżeli nie jest to potrzebne do rozstrzygnięcia sprawy. Ponadto w tej części uzasadnienia należy wyjaśnić, z jakich względów określone żądanie zostało (bądź nie) uwzględnione. Jeśli w ocenie sądu celowym jest uwypuklenie określonej kwestii, wówczas sąd poświęca jej szczególną uwagę. W końcowej części uzasadnienia sąd zajmuje się wyjaśnieniem rozstrzygnięć pobocznych, np. przedstawiając rozliczenie w zakresie kosztów procesu.

Jak czytać uzasadnienie wyroku?

Lektura uzasadnienia powinna być wnikliwa. Strona powinna połączyć ją z analizą treści wyroku. W wielu sprawach strona po zapoznaniu się z uzasadnieniem orzeczenia zdecyduje się na wniesienie apelacji. Może być i tak, że po lekturze pisemnych motywów wyroku uzna, że nie jest dla niej korzystne kontynuowanie procesu, np. jeśli stanowisko sądu przekona ją o słuszności rozstrzygnięcia. Bywa, że przed ewentualnym wniesieniem apelacji strona skonsultuje się z prawnikiem.

- To najlepsza ścieżka - skontaktować się z prawnikiem, który jest w stanie wyjaśnić wątpliwości. Sądy mogą w uzasadnieniu posłużyć się specyficznym językiem, który nie zawsze jest klarowny i zrozumiały. Aby przy podejmowaniu decyzji procesowej ustrzec się błędów, najlepiej skontaktować się ze specjalistą, który poświęci klientowi czas i wyjaśni to, co było motywacją sądu do podjęcia określonej decyzji – wskazuje radca prawny Aleksandra Ejsmont prowadząca kancelarię radcowską w Warszawie. W jej ocenie prawnik doradzi w podjęciu decyzji co do dalszych kroków prawnych, a więc czy celowym jest wnoszenie apelacji i może pomóc ją przygotować.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.