Artykuł 101 TFUE zakazuje porozumień, których celem lub skutkiem jest ograniczenie konkurencji. Artykuł 101 ust. 3 TFUE stanowi, że w określonych warunkach porozumienia, które polepszają dystrybucję produktów lub przyczyniają się do promowania postępu gospodarczego mogą korzystać z wyłączenia indywidualnego. Ponadto, na podstawie różnych rozporządzeń określone kategorie umów mogą korzystać z wyłączenia grupowego. Jedno z takich rozporządzeń, rozporządzenie Komisji (WE) nr 2790/1999 z dnia 22 grudnia 1999 r. w sprawie stosowania art. 81 ust. 3 traktatu do kategorii porozumień wertykalnych i praktyk uzgodnionych (Dz. Urz. WE L 336 z 29.12.1999, s. 21) przewiduje takie wyłączenie w odniesieniu do umów dystrybucji, które spełniają określone przesłanki. Niemniej jednak, rozporządzenie to zawiera listę umów, które nie mogą korzystać z wyłączenia grupowego.
Pierre Fabre Dermo-Cosmétique (PFDC) jest jedną ze spółek należących do grupy Pierre Fabre. Przedmiotem jej działalności jest produkcja i sprzedaż artykułów kosmetycznych i pielęgnacyjnych. Spółka posiada wiele oddziałów, w szczególności laboratoria Klorane, Ducray, Galenic i Avene, których artykuły kosmetyczne i pielęgnacyjne są sprzedawane pod jej markami głównie za pośrednictwem aptek, zarówno na rynku francuskim, jak i na rynku europejskim.
Przedmiotowe produkty są artykułami kosmetycznymi i pielęgnacyjnymi, które nie kwalifikują się do kategorii leków i stąd nie są objęte monopolem aptekarzy ustanowionym w prawie francuskim. Niemniej jednak, umowy dystrybucji tych produktów dotyczące marek Klorane, Ducray, Galénic i Avene precyzują, że sprzedaż powinna się odbywać w przestrzeni fizycznej i obowiązkowo w obecności dyplomowanego farmaceuty, ograniczając w ten sposób w praktyce wszelką formę sprzedaży przez Internet.
W październiku 2008 r., w następstwie dochodzenia, francuski organ ochrony konkurencji (Autorité de la concurrence) orzekł, że umowy dystrybucji PFDC, z uwagi na zakaz de facto wszelkiej formy sprzedaży przez Internet, stanowią porozumienia antykonkurencyjne niezgodne zarówno z prawem francuskim, jak i prawem konkurencji Unii Europejskiej. Autorité de la concurrence uznała więc, że celem zakazu sprzedaży przez Internet było nieuchronnie ograniczenie konkurencji i nie mógł on skorzystać z wyłączenia grupowego. Urząd ten orzekł ponadto, że umowy te nie mogły korzystać także z wyłączenia indywidualnego.
PFDC wniosła skargę na tę decyzję do Cour d’appel de Paris (Francja), który wystąpił z pytaniem do Trybunału czy ogólny i bezwzględny zakaz sprzedaży przez Internet stanowi ograniczenie podstawowe konkurencji „ze względu na cel”, czy taka umowa może zostać objęta wyłączeniem grupowym oraz czy, jeżeli wyłączenie grupowe nie podlega zastosowaniu, umowa ta mogłaby korzystać z wyłączenia indywidualnego w trybie art. 101 ust. 3 TFUE.
Trybunał w wyroku przypomniał, że w celu dokonania oceny, czy klauzula umowna zawiera ograniczenie konkurencji „ze względu na cel”, należy przyjrzeć się bliżej treści klauzuli, celom, których realizacji służy, jak również kontekstowi ekonomicznemu i prawnemu, w jaki jest wpisana.
Odnośnie do porozumień, które stanowią system dystrybucji selektywnej, Trybunał już stwierdził, że takie porozumienia nieuchronnie oddziaływują na konkurencję na wspólnym rynku. Takie porozumienia należy w braku obiektywnego uzasadnienia traktować jako „ograniczenia ze względu na cel”. Niemniej jednak, system dystrybucji selektywnej jest zgodny z prawem Unii pod warunkiem, że wybór podmiotów zajmujących się dalszą sprzedażą dokonuje się w oparciu o kryteria obiektywne o charakterze jakościowym, ustalone w sposób jednolity względem wszystkich podmiotów zajmujących się dalszą sprzedażą i stosowane w sposób niedyskryminacyjny, że właściwości danego produktu wymagają dla zachowania jakości i zapewnienia odpowiedniego używania takiej sieci dystrybucji, i wreszcie, że zdefiniowane kryteria nie wykraczają poza to, co jest konieczne.
Po przypomnieniu, że do sądu odsyłającego należy zbadanie, czy klauzula umowna de facto zakazująca wszelkich form sprzedaży przez Internet może być uzasadniona celem zasługującym na ochronę, Trybunał dostarcza sądowi krajowemu w tym celu wykładni prawa Unii, która pomoże mu w wydaniu orzeczenia.
Trybunał podkreślił zatem, że nie przychylił się, w świetle swobód przemieszczania się, do argumentów dotyczących konieczności dostarczenia klientowi indywidualnej porady oraz zapewnienia jego ochrony przed nieodpowiednim używaniem produktów, jak już stwierdził w ramach sprzedaży produktów leczniczych niepodlegających obowiązkowi wystawienia recepty lekarskiej oraz soczewek kontaktowych w celu uzasadnienia zakazu sprzedaży przez Internet. Podobnie Trybunał stwierdził, że konieczność ochrony prestiżowego wizerunku produktów PFDC nie powinna stanowić celu zasługującego na ochronę dla ograniczenia konkurencji.
Odnośnie do możliwości objęcia umowy dystrybucji selektywnej wyłączeniem grupowym, Trybunał przypomniał, że wyłączenie to nie stosuje się do porozumień wertykalnych, których celem jest ograniczenie sprzedaży aktywnej lub pasywnej użytkownikom końcowym. Tymczasem klauzula umowna, która zakazuje de facto Internetu jako środka dystrybucji ma na celu przynajmniej ograniczenie sprzedaży pasywnej na rzecz użytkowników końcowych pragnących dokonać zakupu przez Internet i znajdujących się poza fizycznym obszarem działania danego członka systemu dystrybucji selektywnej. W konsekwencji, wyłączenie grupowe nie ma zastosowania do tej umowy.
Taka umowa może natomiast skorzystać indywidualnie z wyłączenia przewidzianego w art. 101 ust. 3 TFUE, jeżeli sąd krajowy stwierdzi, że zachodzą przesłanki przewidziane w tym postanowieniu.
Tak wynika z wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 13 października 2011 r. w sprawie C-439/09 Pierre Fabre Dermo-Cosmétique SAS przeciwko Président de lAutorité de la Concurrence i innym.

Artykuł pochodzi z programu System Informacji Prawnej LEX on-line

Źródło: curia.europa.eu, stan z dnia 13 października 2011 r.