Spór między spadkobiercami synami spadkobierczyni i jej wnuczką dotyczył zachowku, a wartość pozwu wynosiła 26 600 zł. W uzasadnieniu pozwu jeden z synów zmarłej Leokadii J. wskazał, że matka nie pozostawiła testamentu. Rodzice mieli córkę, która żyła w momencie otwarcia spadku oraz trzech synów (jednym z nich był powód). Matka zupełnie pominęła ich przy spadkobraniu.
Instytucja doliczania darowizn przy obliczaniu zachowku ma na celu unikaniu sytuacji, w której osoby uprawnione do zachowku utqraciłyby należną ochronę na skutek czynności dokonanych za życia przez spadkobierców – wyjaśniał motywy uchwały sędzia prof. Paweł Grzegorczyk. A te czynności mogą obniżać wartość stanu majątkowego tego spadku.
Pominięci synowie żądają zachowku
Leokadia J. , jako wdowa, jeszcze za życia przeniosła własność nieruchomości na dwie swoje wnuczki umową darowizny, co odnotowano w księdze wieczystej. Nieruchomość przekazana umową darowizny na rzecz pozwanej wnuczki (a siostrzenicy powoda) stanowiła 95 proc. posiadanego majątku matki.
Powód wystosował wezwanie do próby ugodowej, w celu dochodzenia roszczenia o zachowek do pozwanej, która jednak nie odpowiedziała na wezwanie.
Pozwana zaprzeczyła przed sądem, że była legitymowana w sprawie o roszczenie. Podała, że darowanej w 2023 roku nieruchomości (10 lat przed otwarciem spadku) nie dolicza się do spadku zmarłej, ani do schedy. Ponadto wskazała, że nieruchomość była obciążona dożywotnią służebnością osobistą mieszkania - pokoju i kuchni. A to wpływa na małą wartość przysporzenia pozwanej, jak również i to, że dom nadawał się do remontu, a budynki gospodarcze – do rozbiórki.
Zobacz też linię orzeczniczą: Data ustalenia wartości nieruchomości wchodzącej w skład zachowku >
Sąd Rejonowy 30 września 2022 r. oddalił powództwo i zasądził od powoda zwrot kosztów. Stwierdził, że w urzędzie skarbowym nie ma informacji, że wnuczka otrzymała darowiznę od babci.
Wnuczka nie uprawniona do zachowku
Zgodnie z art. 991 kc zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek).
Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku, bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu lub świadczenia od fundacji rodzinnej albo mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
Jednak w art. 993 kc mówi się, że przy obliczeniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, ale dolicza się do spadku darowizny i zapisy windykacyjne.
Czytaj też w LEX: Prawo do zachowku >
Sąd I instancji przyjął, że pozwana wnuczka nie jest spadkobierczynią po babce Leokadii, gdyż w dacie otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawczyni, żyła matka pozwanej jako jedna z czterech spadkobierców. W konsekwencji – pozwana nie jest obowiązana z tytułu zachowku.
Apelację od tego wyroku złożył powód, zarzucając m.in. naruszenie:
- art. 1000 kc przez niezastosowanie i wyłączenie pozwanej z kręgu osób zobowiązanych do zapłaty zachowku,
- art. 944 kc poprzez przyjęcie, że darowizny podlegają jedynie do cezury czasowej 10 lat, zaś darowizny starsze nie podlegają rozliczeniu,
- art.5 kc poprzez oddalenie pozwu prowadzące do nadużycia prawa współżycia społecznego i rażące pokrzywdzenie dziecka, które nie ma nawet namiastki majątku po własnej matce.
Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim postanowił przedstawić Sądowi Najwyższemu zagadnienie budzące poważne wątpliwości prawne: czy „spadkobiercą" w rozumieniu art. 994 par. 1 kc w zakresie możliwości doliczenia do spadku darowizn bez względu na datę ich dokonania, jest faktyczny spadkobierca dochodzący do spadku, czy też może nim być także potencjalny spadkobierca w ramach tego samego pokrewieństwa, który dochodziłby do spadku gdyby pierwotny spadkobierca nie chciał lub nie mógł dziedziczyć?
Czytaj też w LEX: Zmiany przepisów o spadkobraniu w latach 2015-2023 i ich wpływ na dotychczasowy system dziedziczenia >
Darowizna wliczana do spadku
W tym zakresie pojawiła się rozbieżność w orzecznictwie sądów powszechnych. I tak w wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku (sygnatura V Aca 456/19) sąd nie podzielił poglądu, że darowizna dokonana na rzecz pozwanej aktem notarialnym podlega doliczeniu do spadku po zmarłych małżonkach. Wskazał, że na poczet zachowku nie dolicza się do spadku darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, na rzecz osób nie będących spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku, a w konsekwencji zaliczeniu podlegają darowizny uczynione na rzecz spadkobierców lub uprawnionych do zachowku, bez względu na datę ich dokonania, jest ugruntowane w literaturze i nie pozostaje przedmiotem sporów interpretacyjnych (jak wskazał Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 1 czerwca 2004r. w sprawie sygn. akt I ACa 285/04, LEX nr 113031). Tożsame stanowisko wyraził także Sąd Najwyższy w cytowanym przez sąd I instancji wyroku z dnia 13 kwietnia 2018r. w sprawie sygn. akt I CSK 381/17.
Darowizny nie zawsze zaliczone
W przeciwnym stanowisku Sąd Apelacyjny w Katowicach 23 października 2013 r.( sygnatura I ACa 605/13) orzekł, że darowizna nie może być zaliczana do spadku po dziadku w sytuacji, gdy spadkobiercą był ojciec pozwanego, a syn spadkodawcy.
W wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 7 czerwca 2013 ( I ACa 36/13) orzekł, że zaliczalność lub niezaliczalność darowizny do masy spadkowej, podlegającej ustaleniu dla potrzeb obliczenia zachowku, zależy od trzech czynników:
- przedmiotu darowizny,
- daty jej dokonania w stosunku do daty otwarcia spadku,
- przynależności bądź nie obdarowanego do kręgu osób spadkobierców darczyńcy lub uprawnionych do zachowku.
Niewątpliwie darowizna została dokonana dawniej niż 10 lat przed otwarciem spadku, więc podlegałaby ona zaliczeniu jedynie wówczas, gdyby obdarowany był spadkobiercą bądź uprawnionym do zachowku po niej. Sąd II instancji orzekł: „Sam fakt, że gdyby jego ojciec nie dożył otwarcia spadku, odrzucił go albo został uznany za niegodnego dziedziczenia względnie zawarł umowę ze spadkodawczynią o zrzeczeniu się dziedziczenia, pozwany mógłby znaleźć się w kręgu osób, dla których darowizny podlegają zaliczeniu do spadku bez względu na datę ich dokonania, nie pozwala na przyjęcie odmiennej wykładni powołanych przepisów. Nie nastąpiło bowiem żadne ze zdarzeń, w wyniku których status prawny pozwanego uległby zmianie. Zatem darowizna dokonana na rzecz pozwanego nie podlega zaliczeniu na poczet spadku, a w konsekwencji pozwany nie jest obowiązany z tytułu zachowku”.
SN, sygnatura akt III CZP 3/24.
Zobacz też linię orzeczniczą: Pozbawienie spadkobiercy zachowku lub obniżenie jego wysokości na podstawie art. 5 k.c. >
Cena promocyjna: 79.2 zł
|Cena regularna: 99 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 70.3 zł
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
