1. Ustawa o pracownikach samorządowych
Konieczność wypłaty pracownikowi wynagrodzenia wynika przede wszystkim z zapisów ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r., Nr 21, poz. 94) - dalej k.p. W świetle zapisu art. 22 § 1 k.p. leżący po stronie pracodawcy obowiązek zapłaty wynagrodzenia warunkuje prawidłowe zawarcie umowy o pracę. Wynagrodzenie należne pracownikowi może być zawarte wprost w umowie o pracę, bądź też pośrednio – poprzez odwołanie się do przepisów płacowych. Nawiązanie stosunku pracy powoduje, że pracownik uzyskuje tzw. pierwotne prawo do wynagrodzenia za pracę, z którego wynika tzw. wtórne prawo do wynagrodzenia, a więc roszczenie płacowe
Kwestię wynagrodzenia w pragmatyce pracowniczej pracowników samorządowych reguluje przede wszystkim ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. Nr 223, poz. 1458) - dalej u.p.s. Przepis art. 2 u.p.s. określa zakres podmiotowy ustawy. Przepisów u.p.s. nie stosuje się do pracowników zatrudnionych w jednostkach wymienionych w art. 2 u.p.s., których status prawny określają odrębne przepisy – np. ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 z późn. zm.) - dalej K.N.

Zasadnicza zmiana jaka zaszła wskutek wprowadzenia nowej ustawy polega na tym, że podstawowe regulacje, określające status prawny pracowników samorządowych znalazły się w jednym akcie prawnym. Nowy system spowodował likwidację dotychczasowego systemu punktowego – który wymagał podejmowania przez organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego uchwał określających wysokość najniższego wynagrodzenia zasadniczego w I kategorii zaszeregowania oraz ustalenia – w porozumieniu z pracodawcami samorządowymi – wysokości za jeden punkt.
Zgodnie z art. 36 ust. 1 u.p.s. pracownikowi samorządowemu przysługuje wynagrodzenie stosownie do zajmowanego stanowiska oraz posiadanych kwalifikacji zawodowych. Ustawa o pracownikach samorządowych wyróżnia obligatoryjne i fakultatywne składniki wynagrodzenia, a także zawiera delegację do wydania rozporządzenia przez Radę Ministrów oraz regulaminu wynagradzania przez pracodawcę. Do obligatoryjnych składników wynagradzania ustawa zalicza: wynagrodzenie zasadnicze, dodatek za wieloletnią pracę, nagrodę jubileuszową oraz jednorazową odprawę w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy oraz dodatkowe wynagrodzenie roczne na zasadach określonych w odrębnych przepisach. Fakultatywnymi składnikami wynagrodzenia są: dodatek specjalny oraz dodatek funkcyjny. Ponadto pracownikowi samorządowemu za szczególne osiągnięcia w pracy zawodowej może być również przyznana nagroda. Pracodawca w regulaminie wynagradzania może określić warunki i sposób przyznawania innych dodatków.
Ustawa o pracownikach samorządowych reguluje ponadto kwestie związane z przyznaniem pracownikowi świadczeń majątkowych nie będących wynagrodzeniem za pracę tj.: należności z tytułu podróży służbowej. W tym zakresie u.p.s. odsyła do przepisów w sprawie wysokości oraz warunków ustalenia należności przysługujących pracownikom samorządowej sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej, wydanych na podstawie przepisów Kodeksu pracy. Aktem prawnym, który reguluje tą kwestię jest rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju (Dz. U. Nr 236, poz. 1990 z późn. zm.) oraz rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz. U. Nr 236, poz. 1991 z późn. zm.).

2. Rozporządzenie w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych
Przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 marca 2009 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych (Dz. U. Nr 50, poz. 398) – zwane dalej rozporządzeniem - określają:
1) wykaz stanowisk z uwzględnieniem podziału na stanowiska kierownicze urzędnicze, urzędnicze, pomocnicze i obsługi oraz doradców i asystentów – zawarte w formie tabelarycznej,
2) minimalne wymagania kwalifikacyjne niezbędne do wykonywania pracy na poszczególnych stanowiskach – określające poziom wymaganego wykształcenia i umiejętności zawodowe.
3) warunki i sposób wynagradzania pracowników samorządowych zatrudnionych na podstawie wyboru oraz maksymalny poziom dodatku funkcyjnego,
4) maksymalny poziom wynagrodzenia zasadniczego pracowników samorządowych zatrudnionych na podstawie powołania oraz maksymalny poziom dodatku funkcyjnego,
5) warunki i sposób wynagradzania pracowników samorządowych zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, w tym minimalny poziom wynagrodzenia zasadniczego na poszczególnych stanowiskach,
6) wysokość dodatku specjalnego dla wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty oraz marszałka województwa,
7) warunki przyznawania i wypłacania dodatku za wieloletnią pracę,
8) warunki ustalania prawa do nagrody jubileuszowej i jej wypłacania,
9) warunki ustalania prawa do jednorazowej odprawy w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy i jej wypłacania.
Integralną częścią rozporządzenia są 3 załączniki, które zawierają odpowiednio:
1) tabele minimalnego miesięcznego poziomu wynagrodzenia zasadniczego dla pracowników samorządowych zatrudnionych na podstawie umowy o pracę,
2) tabelę stawek dodatku funkcyjnego dla pracowników samorządowych zatrudnionych na podstawie wyboru i powołania,
3) minimalne poziomy wynagrodzenia zasadniczego dla pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę.
Rozporządzenie określa również wymagany staż pracy wyrażony w latach, niezbędny do zajmowania określonego stanowiska.

3. Regulamin wynagradzania
Ustawa o pracownikach samorządowych w art. 39 nakłada na pracodawców obowiązek uregulowania w regulaminie wynagradzania:
1) wymagań kwalifikacyjnych pracowników samorządowych (rozporządzenie bowiem określa tylko minimalne wymagania kwalifikacyjne),
2) szczegółowych warunków wynagradzania, w tym maksymalnego wynagrodzenia zasadniczego.
Fakultatywnie pracodawca w regulaminie wynagradzania może określić:
1) warunki przyznawania oraz warunki i sposób wypłacania premii i nagród innych niż nagroda jubileuszowa,
2) warunki i sposób przyznawania dodatków funkcyjnego i specjalnego oraz innych dodatków.

Regulamin wynagradzania ma zastosowanie tylko wobec pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Pomimo, iż u.p.s. odsyła w art. 43 do odpowiedniego stosowania w sprawach nieuregulowanych do przepisów kodeksu pracy, to ustalenie regulaminu wynagradzania jest obowiązkowe nawet jeśli w szkole lub placówce oświatowej zatrudnionych jest mniej niż 20 pracowników. Regulamin wynagradzania powinien być wprowadzony na podstawie zarządzenia dyrektora szkoły lub placówki oświatowej, zgodnie z rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad Techniki Prawodawczej” (Dz. U. Nr 100, poz. 908).
Jeżeli u danego pracodawcy działa zakładowa organizacja związkowa pracodawca uzgadnia z nią regulamin wynagradzania. W przypadku gdy u pracodawcy działa więcej niż jedna zakładowa organizacja związkowa, to wówczas wszystkie organizacje zakładowe powinny przedstawić pracodawcy wspólnie uzgodnione stanowisko w terminie 30 dni. Po jego bezskutecznym upływie tzn. w sytuacji gdy zarówno nie przedstawiono stanowiska organizacji związkowych, jak i stanowiska te są rozbieżne - pracodawca sam ustala treść regulaminu. Termin „uzgodnienie” zgodnie z jego sensem językowym oznaczać ma czynność polegającą na doprowadzeniu do braku rozbieżności, ujednoliceniu czy też harmonizowaniu (w znaczeniu wzajemnego dostosowania). Ustawodawca przy konstruowaniu tej formy współuczestnictwa związków zawodowych w procesie tworzenia prawa kładzie nacisk nie na efekt uzgadniania w postaci osiągnięcia zgody lecz raczej na sam proces dochodzenia do tej zgody – zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 marca 1998 r., U 23/97 (OTK 1998/2/11).
Regulamin musi zawierać tylko i wyłącznie kwestie do jakich zobligowani są pracodawcy na mocy u.p.s. Pracodawca nie może wykraczać poza zakres delegacji ustawowej, jak również nie powinien przywoływać kwestii już uregulowanych w aktach prawnych wyższego rzędu. Jest to bowiem niezgodne z zasadami prawidłowej legislacji, a także pociągałoby za sobą konieczność częstej zmiany regulaminu wskutek zmiany przepisów ustaw czy rozporządzeń.
Regulamin wynagradzania określa m.in. szczegółowe warunki wynagradzania. Przez szczegółowe warunki wynagradzania należy rozumieć system wynagradzania (czasowy, premiowy, akordowy), składniki wynagrodzenia oraz premiowanie.

Agata Piszko