Ustawa z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335, z późn. zm.) – zwana dalej „ustawą o zfśs”, reguluje ogólne zasady tworzenia i sposób gospodarowania funduszem socjalnym. Natomiast przepis art. 53 Karty Nauczyciela zawiera szczególne regulacje dotyczące funduszu socjalnego tworzonego w szkole – wskazany przepis reguluje przede wszystkim sprawy związane z dokonywaniem odpisów na fundusz dla nauczycieli i byłych nauczycieli – emerytów i rencistów oraz z wypłacaniem nauczycielom świadczenia urlopowego, a także zasady korzystania z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych przez nauczycieli będących emerytami lub rencistami w przypadku likwidacji szkoły, w której dotychczas korzystali oni ze świadczeń socjalnych. W powyższym zakresie Karta Nauczyciela ustala inne zasady niż wynikające z unormowań ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. W tym przypadku przepisy Karty Nauczyciela mają pierwszeństwo zastosowania przed ogólnymi unormowaniami ustawy o zfśs – w pierwszej kolejności stosować należy przepisy art. 53 Karty Nauczyciela, a po przepisy ustawy o zfśs sięgać należy dopiero wówczas, gdy dana kwestia, dotycząca zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, nie jest uregulowana we wskazanym art. 53 KN. Zasada ta wynika z treści art. 53 ust. 5 KN, który stanowi, że w sprawach nieuregulowanych w przepisach art. 53 stosuje się przepisy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych.
2. Obowiązek tworzenia w szkole zakładowego funduszu świadczeń socjalnych
Obowiązek tworzenia w szkole zakładowego funduszu świadczeń socjalnych wynika z art. 53 Karty Nauczyciela. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że zakres zastosowania tego przepisu wyznaczony został przez postanowienia art. 91b Karty Nauczyciela.
Stosownie do art. 3 ust. 2 ustawy o zfśs, pracodawcy prowadzący działalność w formach organizacyjno-prawnych jednostek sektora finansów publicznych – jednostek budżetowych, zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych – zobowiązani są do tworzenia zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, bez względu na liczbę zatrudnianych pracowników.
Zarówno szkoły prowadzone przez jednostki samorządu terytorialnego, jak też szkoły dla których organem prowadzącym jest organ administracji rządowej, funkcjonują jako jednostki budżetowe. Dlatego też, na podstawie art. 3 ust. 2 ustawy o zfśs, we wskazanych szkołach obowiązkowo tworzony jest zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, bez względu na liczbę zatrudnionych w szkole pracowników.
3. Zasada jednego funduszu świadczeń socjalnych w szkole
W myśl postanowień art. 53 ust. 3 Karty Nauczyciela – odpisy na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, dokonywane na:
• nauczycieli;
• byłych nauczycieli – emerytów i rencistów;
• pracowników szkoły niebędących nauczycielami – aktualnie zatrudnionych oraz byłych pracowników – emerytów i rencistów
- stanowią jeden fundusz w szkole.
Oznacza to, że odpisy na poszczególne grupy pracowników (w tym byłych pracowników – emerytów i rencistów) tworzą jeden fundusz w szkole, który służyć powinien zarówno nauczycielom i pracownikom aktualnie zatrudnionym w szkole, jak też byłym nauczycielom i pracownikom - emerytom i rencistom.
W świetle przedstawionej regulacji nie jest dopuszczalne utworzenie dwóch (lub większej ilości) zakładowych funduszy świadczeń socjalnych. Niedopuszczalne byłoby np. utworzenie odrębnych funduszu dla aktualnie zatrudnionych i byłych pracowników – emerytów i rencistów; albo – odrębnych funduszy dla nauczycieli i dla pracowników niebędących nauczycielami.
Dodać należy, że oprócz odpisów wskazanych powyżej, środki zakładowego funduszu świadczeń socjalnych zasilane mogą być środkami, wymienionymi w art. 7 ust. 1 ustawy o zfśs.
4. Odpisy
Zasady dokonywania odpisu na tworzony w szkole zakładowy fundusz świadczeń socjalnych zawarte są w przepisach:
• Karty Nauczyciela – która określa zasady dokonywania odpisów na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych dla nauczycieli oraz byłych nauczycieli – emerytów i rencistów;
• ustawy o zfśs – która określa zasady dokonywania odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych dla pracowników szkoły niebędących nauczycielami.
Odpis dla nauczycieli
Na podstawie art. 53 ust. 1 Karty Nauczyciela, dla nauczycieli dokonuje się corocznie odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych w wysokości, która jest ustalana jako iloczyn:
• planowanej, przeciętnej w danym roku kalendarzowym, liczby nauczycieli zatrudnionych w pełnym i niepełnym wymiarze zajęć (po przeliczeniu na pełny wymiar zajęć) skorygowanej w końcu roku do faktycznej przeciętnej liczby zatrudnionych nauczycieli (po przeliczeniu na pełny wymiar zajęć), i
• 110% kwoty bazowej, określanej dla nauczycieli corocznie w ustawie budżetowej.
Odpis dla nauczycieli – emerytów i rencistów
Stosownie do art. 53 ust. 2 Karty Nauczyciela, dla nauczycieli będących emerytami i rencistami dokonuje się odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych w wysokości 5% pobieranych przez nich emerytur i rent. W związku z tym, w celu naliczenia odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych dla nauczycieli – emerytów i rencistów, dyrektor szkoły powinien zwrócić się do emerytów i rencistów objętych opieką socjalną, o przedstawienie danych dotyczących wysokości pobieranych przez nich emerytur (rent). Ustalenie tych danych możliwe jest na podstawie rozliczenia z PIT 40A lub na podstawie otrzymywanego przez nauczyciela odcinka emerytury.
Wskazać należy, że środki finansowe na odpisy na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych dla nauczycieli będących emerytami i rencistami planowane są w budżecie państwa i – w ramach subwencji oświatowej – przekazywane jednostkom samorządu terytorialnego (przepis § 2 pkt 10 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 grudnia 2007 r. w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2008 (Dz. U. Nr 247, poz. 1825) stanowi, że „podział części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego jest dokonywany z uwzględnieniem m.in. finansowania odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych dla nauczycieli będących emerytami i rencistami.”).
Odpis dla pracowników niebędących nauczycielami
Odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych dla pracowników szkoły niebędących nauczycielami dokonuje się zgodnie z zasadami określonymi w art. 5 ustawy o zfśs.
Na podstawie postanowień tego przepisu, odpis naliczany jest w stosunku do przeciętnej liczby zatrudnionych. Przeciętną liczbę zatrudnionych określa się w oparciu o przepisy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 14 marca 1994 r. w sprawie sposobu ustalania przeciętnej liczby zatrudnionych w celu naliczania odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych (Dz. U. Nr 43, poz. 168, z późn. zm.).
Odpisu dokonuje się w wysokości:
• 37,5% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim lub w drugim półroczu roku poprzedniego, jeżeli przeciętne wynagrodzenie z tego okresu stanowiło kwotę wyższą;
• w przypadku pracownika młodocianego – w pierwszym roku nauki 5%, w drugim roku nauki 6%, a w trzecim roku nauki 7% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim lub w drugim półroczu roku poprzedniego, jeżeli przeciętne wynagrodzenie z tego okresu stanowiło kwotę wyższą,
• w przypadku pracownika zatrudnionego w szczególnie uciążliwych warunkach pracy – 50% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim lub w drugim półroczu roku poprzedniego, jeżeli przeciętne wynagrodzenie z tego okresu stanowiło kwotę wyższą (pracownikami wykonującymi pracę w szczególnie uciążliwych warunkach są pracownicy wykonujący prace wymienione w wykazie A i B załącznika rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze – Dz. U. Nr 8, poz. 43, z późn. zm.).
Na podstawie ustawy o zfśs, możliwe jest zwiększenie powyższych odpisów, według następujących zasad:
• na każdą zatrudnioną osobę, w stosunku do której orzeczono znaczny lub umiarkowany stopień niepełnosprawności – o 6,25% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim lub w drugim półroczu roku poprzedniego, jeżeli przeciętne wynagrodzenie z tego okresu stanowiło kwotę wyższą,
• na każdego emeryta i rencistę uprawnionego do opieki socjalnej – o 6,25% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim lub w drugim półroczu roku poprzedniego, jeżeli przeciętne wynagrodzenie z tego okresu stanowiło kwotę wyższą.
2. Obowiązek tworzenia w szkole zakładowego funduszu świadczeń socjalnych
Obowiązek tworzenia w szkole zakładowego funduszu świadczeń socjalnych wynika z art. 53 Karty Nauczyciela. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że zakres zastosowania tego przepisu wyznaczony został przez postanowienia art. 91b Karty Nauczyciela.
Stosownie do art. 3 ust. 2 ustawy o zfśs, pracodawcy prowadzący działalność w formach organizacyjno-prawnych jednostek sektora finansów publicznych – jednostek budżetowych, zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych – zobowiązani są do tworzenia zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, bez względu na liczbę zatrudnianych pracowników.
Zarówno szkoły prowadzone przez jednostki samorządu terytorialnego, jak też szkoły dla których organem prowadzącym jest organ administracji rządowej, funkcjonują jako jednostki budżetowe. Dlatego też, na podstawie art. 3 ust. 2 ustawy o zfśs, we wskazanych szkołach obowiązkowo tworzony jest zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, bez względu na liczbę zatrudnionych w szkole pracowników.
3. Zasada jednego funduszu świadczeń socjalnych w szkole
W myśl postanowień art. 53 ust. 3 Karty Nauczyciela – odpisy na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, dokonywane na:
• nauczycieli;
• byłych nauczycieli – emerytów i rencistów;
• pracowników szkoły niebędących nauczycielami – aktualnie zatrudnionych oraz byłych pracowników – emerytów i rencistów
- stanowią jeden fundusz w szkole.
Oznacza to, że odpisy na poszczególne grupy pracowników (w tym byłych pracowników – emerytów i rencistów) tworzą jeden fundusz w szkole, który służyć powinien zarówno nauczycielom i pracownikom aktualnie zatrudnionym w szkole, jak też byłym nauczycielom i pracownikom - emerytom i rencistom.
W świetle przedstawionej regulacji nie jest dopuszczalne utworzenie dwóch (lub większej ilości) zakładowych funduszy świadczeń socjalnych. Niedopuszczalne byłoby np. utworzenie odrębnych funduszu dla aktualnie zatrudnionych i byłych pracowników – emerytów i rencistów; albo – odrębnych funduszy dla nauczycieli i dla pracowników niebędących nauczycielami.
Dodać należy, że oprócz odpisów wskazanych powyżej, środki zakładowego funduszu świadczeń socjalnych zasilane mogą być środkami, wymienionymi w art. 7 ust. 1 ustawy o zfśs.
4. Odpisy
Zasady dokonywania odpisu na tworzony w szkole zakładowy fundusz świadczeń socjalnych zawarte są w przepisach:
• Karty Nauczyciela – która określa zasady dokonywania odpisów na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych dla nauczycieli oraz byłych nauczycieli – emerytów i rencistów;
• ustawy o zfśs – która określa zasady dokonywania odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych dla pracowników szkoły niebędących nauczycielami.
Odpis dla nauczycieli
Na podstawie art. 53 ust. 1 Karty Nauczyciela, dla nauczycieli dokonuje się corocznie odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych w wysokości, która jest ustalana jako iloczyn:
• planowanej, przeciętnej w danym roku kalendarzowym, liczby nauczycieli zatrudnionych w pełnym i niepełnym wymiarze zajęć (po przeliczeniu na pełny wymiar zajęć) skorygowanej w końcu roku do faktycznej przeciętnej liczby zatrudnionych nauczycieli (po przeliczeniu na pełny wymiar zajęć), i
• 110% kwoty bazowej, określanej dla nauczycieli corocznie w ustawie budżetowej.
Odpis dla nauczycieli – emerytów i rencistów
Stosownie do art. 53 ust. 2 Karty Nauczyciela, dla nauczycieli będących emerytami i rencistami dokonuje się odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych w wysokości 5% pobieranych przez nich emerytur i rent. W związku z tym, w celu naliczenia odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych dla nauczycieli – emerytów i rencistów, dyrektor szkoły powinien zwrócić się do emerytów i rencistów objętych opieką socjalną, o przedstawienie danych dotyczących wysokości pobieranych przez nich emerytur (rent). Ustalenie tych danych możliwe jest na podstawie rozliczenia z PIT 40A lub na podstawie otrzymywanego przez nauczyciela odcinka emerytury.
Wskazać należy, że środki finansowe na odpisy na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych dla nauczycieli będących emerytami i rencistami planowane są w budżecie państwa i – w ramach subwencji oświatowej – przekazywane jednostkom samorządu terytorialnego (przepis § 2 pkt 10 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 grudnia 2007 r. w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2008 (Dz. U. Nr 247, poz. 1825) stanowi, że „podział części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego jest dokonywany z uwzględnieniem m.in. finansowania odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych dla nauczycieli będących emerytami i rencistami.”).
Odpis dla pracowników niebędących nauczycielami
Odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych dla pracowników szkoły niebędących nauczycielami dokonuje się zgodnie z zasadami określonymi w art. 5 ustawy o zfśs.
Na podstawie postanowień tego przepisu, odpis naliczany jest w stosunku do przeciętnej liczby zatrudnionych. Przeciętną liczbę zatrudnionych określa się w oparciu o przepisy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 14 marca 1994 r. w sprawie sposobu ustalania przeciętnej liczby zatrudnionych w celu naliczania odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych (Dz. U. Nr 43, poz. 168, z późn. zm.).
Odpisu dokonuje się w wysokości:
• 37,5% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim lub w drugim półroczu roku poprzedniego, jeżeli przeciętne wynagrodzenie z tego okresu stanowiło kwotę wyższą;
• w przypadku pracownika młodocianego – w pierwszym roku nauki 5%, w drugim roku nauki 6%, a w trzecim roku nauki 7% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim lub w drugim półroczu roku poprzedniego, jeżeli przeciętne wynagrodzenie z tego okresu stanowiło kwotę wyższą,
• w przypadku pracownika zatrudnionego w szczególnie uciążliwych warunkach pracy – 50% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim lub w drugim półroczu roku poprzedniego, jeżeli przeciętne wynagrodzenie z tego okresu stanowiło kwotę wyższą (pracownikami wykonującymi pracę w szczególnie uciążliwych warunkach są pracownicy wykonujący prace wymienione w wykazie A i B załącznika rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze – Dz. U. Nr 8, poz. 43, z późn. zm.).
Na podstawie ustawy o zfśs, możliwe jest zwiększenie powyższych odpisów, według następujących zasad:
• na każdą zatrudnioną osobę, w stosunku do której orzeczono znaczny lub umiarkowany stopień niepełnosprawności – o 6,25% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim lub w drugim półroczu roku poprzedniego, jeżeli przeciętne wynagrodzenie z tego okresu stanowiło kwotę wyższą,
• na każdego emeryta i rencistę uprawnionego do opieki socjalnej – o 6,25% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim lub w drugim półroczu roku poprzedniego, jeżeli przeciętne wynagrodzenie z tego okresu stanowiło kwotę wyższą.