Urlop wypoczynkowy nauczyciela a świadczenie pieniężne

Urlop wypoczynkowy jako urlop płatnyZ każdym stosunkiem pracy, bez względu na sposób jego nawiązania, łączy się ściśle prawo do urlopu wypoczynkowego. Urlop wypoczynkowy to okres niewykonywania pracy i usprawiedliwionej nieobecności, za który przysługuje wynagrodzenie, ustalone zgodnie z przepisami prawa pracy. Urlopy nauczycielskie są uregulowane wyłącznie w ustawie z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674, z późn. zm. dalej K.N.). Wobec faktu, że regulacja ta ma charakter kompleksowy, przeważnie nie można wobec nauczycieli stosować przepisów Kodeksu pracy (od tej reguły istnieją jednak wyjątki, dotyczące zwłaszcza nauczycieli placówek nieferyjnych).

Sam fakt istnienia stosunku pracy nie wystarcza jednak by pracownik nabył prawo do tego urlopu (A. M. Świątkowski „Kodeks pracy. Komentarz.” Warszawa 2004, t. I s. 960). Z reguły do nabycia prawa do urlopu wypoczynkowego konieczne jest przepracowanie określonego czasu. Tak jest również w przypadku nauczycieli, przy czym kwestia nabycia urlopu (podobnie jak jego udzielania) jest uzależniona od tego, czy dany nauczyciel jest zatrudniony w szkole, w której przewidziano ferie – czy też w szkole (placówce), w której nie obowiązuje system feryjny.

W przypadku nauczycieli szkół feryjnych, zgodnie z art. 65 K.N., uzyskują oni prawo do pierwszego urlopu w ostatnim dniu poprzedzającym ferie szkolne, a prawo do drugiego i dalszych urlopów - w każdym następnym roku kalendarzowym.

W przypadku nauczycieli placówek nieferyjnych analogicznego przepisu w Karcie Nauczyciela brak. W tej sytuacji uznać należy, że zastosowanie ma tutaj (w związku z art. 91c ust. 1 K.N.) art. 153 Kodeksu pracy, zgodnie z którym:

• pracownik podejmujący pracę po raz pierwszy, w roku kalendarzowym, w którym podjął pracę, uzyskuje prawo do urlopu z upływem każdego miesiąca pracy, w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po przepracowaniu roku,
• prawo do kolejnych urlopów w pełnym wymiarze, pracownik nabywa w każdym następnym roku kalendarzowym.

Jak już zostało wcześniej wspomniane, za cały okres urlopu wypoczynkowego, udzielonego przez pracodawcę, przysługuje nauczycielowi wynagrodzenie takie, jakie by otrzymał, gdyby w tym czasie pracował. Jednak niektóre składniki wynagrodzenia obliczane są jako średnia wartość ze wskazanego w przepisach okresu (z reguły jest to okres roku szkolnego) – zwana też niekiedy „średnią urlopową”.

Szczegółowe przepisy dotyczące wynagrodzenia urlopowego zawiera rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 czerwca 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania wynagrodzenia oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy nauczycieli (Dz. U. Nr 71, poz. 737, z późn. zm. – dalej r.w.u.n.).

Udzielanie urlopów wypoczynkowych nauczycielom placówek feryjnych i nieferyjnych

Wymiar urlopu nauczycielskiego jest uzależniony od tego, czy dany nauczyciel jest zatrudniony w placówce feryjnej, czy też nieferyjnej.

Na podstawie art. 64 ust. 1 K.N nauczycielom zatrudnionym w placówkach (szkołach) w których przewidziano ferie szkolne, przysługuje urlop wypoczynkowy w wymiarze odpowiadającym okresowi ferii i w czasie ich trwania. W praktyce oznacza to, że w innym terminie, niż okres ferii zimowych, wakacji letnich lub ewentualnych przerw świątecznych, nauczyciel skorzystać z urlopu nie może.

Wyjątek od tej zasady przewiduje art. 66 ust. 1 K.N., zgodnie z którym w razie niewykorzystania urlopu wypoczynkowego w całości lub części w okresie ferii szkolnych z powodu:

• niezdolności do pracy wywołanej chorobą lub odosobnieniem w związku z chorobą zakaźną,
• urlopu macierzyńskiego,
• odbywania ćwiczeń wojskowych albo krótkotrwałego przeszkolenia wojskowego

nauczycielowi przysługuje urlop w ciągu roku szkolnego, w wymiarze uzupełniającym do 8 tygodni. Zarazem wykorzystanie przez nauczyciela urlopu wypoczynkowego w rozmiarze 8 tygodni w ciągu roku szkolnego uniemożliwia przyznanie mu prawa do urlopu uzupełniającego z powodu niezdolności do pracy wywołanej chorobą w czasie korzystania z urlopu w okresie kolejnych ferii (por. wyrok SN z 2 września 1998 r., I PKN 298/98, OSNP 1999/18/584).

Urlop uzupełniający udzielony w ciągu roku szkolnego może przysługiwać także dyrektorowi i wicedyrektorowi szkoły, którzy na polecenie lub za zgodą organu prowadzącego szkołę nie wykorzystali urlopu w czasie ferii szkolnych z powodu wykonywania zadań zleconych przez ten organ lub prowadzenia w szkole inwestycji albo kapitalnych remontów (art. 66 ust. 1 K.N.).

W okresie ferii (wakacji) szkolnych, na podstawie art. 64 ust. 2 K.N., nauczyciel może być zobowiązany przez dyrektora do wykonywania poniższych czynności, które jednak nie mogą trwać dłużej niż łącznie 7 dni:

1) przeprowadzania egzaminów,

2) prac związanych z zakończeniem roku szkolnego i przygotowaniem nowego roku szkolnego,

3) opracowywania szkolnego zestawu programów,

4) uczestniczenia w doskonaleniu zawodowym w określonej formie.

Wykonywanie tych czynności nie zmniejsza wymiaru urlopu nauczyciela, nie powoduje też nabycia prawa do urlopu uzupełniającego. Za te dni nauczycielowi przysługuje wynagrodzenie za pracę, gdyż w tych dniach nie korzysta już z urlopu, ale wykonuje pracę lub czynności nakazane przez pracodawcę. Należy zarazem pamiętać, że – niezależnie od wykonywania powyższych czynności – nauczyciel ma prawo do nieprzerwanego urlopu wypoczynkowego, trwającego co najmniej 4 tygodnie.

Wymiar urlopu dla nauczyciela szkoły feryjnej jest w zasadzie niezależny od wymiaru etatu. Wynika to pośrednio z art. 64 ust. 5 K.N., zgodnie z którym nauczyciel zatrudniony przez cały okres trwania zajęć w danym roku szkolnym w szkole, w której w organizacji pracy przewidziano ferie szkolne, ma prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze i na zasadach określonych w art. 64 ust. 1. Urlop proporcjonalny dotyczy praktycznie tylko nauczyciela zatrudnionego przez okres krótszy niż 10 miesięcy. Ma on wówczas prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze proporcjonalnym do określonego w umowie okresu prowadzenia zajęć.

W przypadku nauczyciela szkoły (placówki) nieferyjnej wymiar urlopu wynosi 35 dni roboczych. Urlop ten udzielany jest zgodnie z ustalonym planem urlopowym (art. 64 ust. 3 K.N.).

Według resortu edukacji („Opinia MENiS w sprawie wymiaru urlopu wypoczynkowego dla nauczycieli zatrudnionych w placówkach nieferyjnych w niepełnym wymiarze czasu pracy”, Przegląd Oświatowy nr 11/2004), odpowiednio w zakresie urlopu wypoczynkowego, według ugruntowanej i powszechnej praktyki dotychczas stosowanej w stosunku do nauczycieli zatrudnionych w palcówkach nieferyjnych miały (i nadal mają) zastosowanie następujące przepisy Kodeksu pracy:

1) art. 1551 zgodnie, z którym stosuje się zasadę proporcjonalności wymiaru urlopu wypoczynkowego, jeżeli stosunek pracy zostaje nawiązany lub też ustaje w trakcie roku kalendarzowego;

2) art. 162, w myśl którego przynajmniej jedna cześć urlopu nauczyciela powinna obejmować co najmniej 14 kolejnych dni kalendarzowych (do nauczycieli w placówkach nieferyjnych nie stosuje się zasady wyrażonej w art. 64 ust. 4 K.N.),

3) art. 163 § 1 w zw. z art. 1672 – zgodnie z tymi przepisami pracodawca jest obowiązany udzielić na żądanie pracownika i w terminie przez niego wskazanym nie więcej niż 4 dni urlopu w każdym roku kalendarzowym; tej części urlopu nie obejmuje się planem urlopu.

W przypadku nauczycieli zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin w placówkach nieferyjnych, zastosowanie mają poniższe zasady:

1) wymiar urlopu dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika (art. 154 § 2 k.p.),

2) urlopu udziela się wyłącznie w te dni, które są dla pracownika dniami pracy (art. 1542 § 1 k.p.),

3) urlop rozlicza się w godzinach, przy założeniu, że dobowa norma czasu pracy wynosi 8 godzin, a jeden dzień urlopu wynosi 8 godzin (co w sumie daje wymiar urlopu pełnoetatowego nauczyciela placówki nieferyjnej liczony jako 35 dni x 8 godzin – łącznie 280 godzin).

Wynagrodzenie urlopowe

Podstawowe zasady obliczania wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy zawiera art. 67 K.N. Według nich:

1) za czas urlopu wypoczynkowego nauczycielowi przysługuje wynagrodzenie, jakie by otrzymał, gdyby w tym czasie pracował,

2) wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i zajęcia dodatkowe – oblicza się na podstawie przeciętnego wynagrodzenia z okresu:

• wszystkich miesięcy danego roku szkolnego, poprzedzających miesiąc rozpoczęcia urlopu,
• z całego okresu zatrudnieniam gdy jest on krótszy od roku szkolnego,

3) jeżeli wysokość wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczenia wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i zajęcia dodatkowe uległa zmianie w okresie, z którego oblicza się wynagrodzenie za urlop, lub w miesiącu wykorzystywania urlopu, wynagrodzenie to ulega przeliczeniu.

Ustalanie wynagrodzenia urlopowego bardziej szczegółowo określa § 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 czerwca 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania wynagrodzenia oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy nauczycieli. Do wynagrodzenia urlopowego wlicza się następujące składniki:

• wynagrodzenie zasadnicze,
• dodatki: za wysługę lat, motywacyjny, funkcyjny oraz za warunki pracy,
• wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw, ustalone w średniej wysokości,
• dodatkowe wynagrodzenie za pracę w porze nocnej,
• odrębne wynagrodzenie za zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze wykonywane w dniu wolnym od pracy,
• wynagrodzenie za pracę w święto,
• dodatek za uciążliwość pracy.
  

Nie zalicza się natomiast wynagrodzenia za czas:

• gotowości do pracy,
• niezawinionego przez pracownika przestoju,
• innego urlopu wypoczynkowego,
• innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy,
• niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną.
  

Zgodnie z § 5 r.w.u.n wynagrodzenie za jeden dzień urlopu nauczyciela szkoły feryjnej ustala się, dzieląc ustalone miesięczne wynagrodzenie przez liczbę 30.

Podstawową zasadą przy ustalaniu wynagrodzenia urlopowego jest uwzględnianie: składników wynagrodzenia określonych w stawkach miesięcznych w stałej wysokości oraz składników wynagrodzenia określonych procentowo od stałych stawek miesięcznych – w wysokości należnej w miesiącu wykorzystywania urlopu. Dotyczy to jednak tylko następujących składników płacy:

1) wynagrodzenia zasadniczego,

2) dodatków: za wysługę lat, motywacyjny, funkcyjnego, za warunki pracy i za uciążliwość pracy.

Przykład 1

Nauczyciel Andrzej A., mający stopień nauczyciela mianowanego, okres pracy wynoszący 14 lat i zajmujący stanowisko wychowawcy klas otrzymuje wynagrodzenie zasadnicze w wysokości 1829 zł (posiada wyższe wykształcenie magisterskie i przygotowanie pedagogiczne). Ma on ponadto prawo do:

- dodatku stażowego za 14 lat pracy tj. w kwocie 14% wynagrodzenia zasadniczego – równowartość 256,06 zł,

- dodatku funkcyjnego za wychowawstwo klasy, określonego w regulaminie wynagradzania na 5% wynagrodzenia -zasadniczego – w kwocie 91,45 zł,

- dodatku motywacyjnego określonego w regulaminie wynagradzania na 15% wynagrodzenia zasadniczego – w kwocie 274,35 zł.

Nauczyciel A. nie miał w roku szkolnym godzin ponadwymiarowych.

W takim przypadku jego podstawa wynagrodzenia urlopowego za miesiące wakacyjne (lipiec – sierpień) będzie stanowiła sumę powyższych składników płacy i wyniesie 2450,86 zł.

Wynagrodzenie urlopowe za 1 dzień wyniesie więc 81,70 zł.

Jeżeli jednak okres wykonywania zadań lub zajęć uprawniających do dodatku funkcyjnego jest krótszy niż okres roku szkolnego, wysokość dodatku oblicza się, mnożąc otrzymywaną stawkę z tego tytułu przez liczbę miesięcy, w których nauczyciel wykonywał zadania lub zajęcia. Uzyskaną kwotę dzieli się przez liczbę miesięcy roku szkolnego poprzedzających miesiąc rozpoczęcia urlopu (§ 2 ust. 2 r.w.u.n.).