1. Prawa człowieka

W związku z publikacją priorytetów Ministra Edukacji warto przeanalizować zagadnienie praw człowieka.

Prawa człowieka to sformułowanie stosunkowo młode, chociaż pomysł zgromadzenia, zebrania i respektowania pojawił się już w starożytności. Czym są tak naprawdę prawa człowieka? Definicji jest całe mnóstwo, ale wszystkie zawierają ten sam element - podkreślają relacje jednostki z władzą. Cenną właściwością praw człowieka jest ich niezbywalność, czyli nie można się ich zrzec oraz nienaruszalność, to znaczy stałość bez względu na istniejącą władzę, system polityczny itd. Bezsprzecznie najważniejszym prawem jest prawo do życia, godności, równości, wolności. Lista praw zagwarantowanych w dokumentach jest jednakże bardzo długa: ochrona podstawowych praw socjalnych i społecznych, równouprawnienie kobiet i mężczyzn, walka z dyskryminacją, czy rasizmem, wolność od zbrodni wojennych czy ludobójstwa a w czasie pokoju walka o zniesienie kary śmierci. Przy tak dużej ilości omawianych praw człowieka bardzo trudno o hierarchię. Jeszcze trudnej zadbać o sformułowanie zbioru międzynarodowych praw człowieka, które zapewnią jednostce ochronę przed nieludzkim traktowaniem, niesprawiedliwością czy łamaniem najważniejszych zasad bezpieczeństwa na całym świecie, bez względu na system polityczny, kulturę, wyznanie. Warto pamiętać, że państwo jest instytucją, której zadaniem jest ochrona wszystkich praw. Człowiek szuka pokoju i sprawiedliwości a poszanowanie praw i godności ludzkiej jest tego gwarantem. Trzeba podkreślić, że najbardziej szczegółowe akty prawne nie są efektywne bez możliwości ich wykorzystania. Podstawą ochron praw jednostki jest więc wiedza o zawartości dokumentów i procedury ich egzekwowania.

2. Historia wybranych praw człowieka

Najstarszy, znany współcześnie, zbiór praw to KODEKS HAMMURABIEGO pochodzący z XVIII wieku przed naszą erą. Dokument ten, między innymi, opisywał obowiązujące prawo społeczne. Stosunkowo dokładnie regulował też kwestie dziedziczenia, zajął się również ochroną majątku obywatela. Prawa Hammurabiego były bardzo srogie, zawierały mnóstwo, czasami krwawych kar. Nie było tu miejsca na biblijne miłosierdzie, wręcz odwrotnie. Znamienną cechą społecznej świadomości jest brak pojęcia równości, trudno też doszukać się sformułowania praw człowieka. Winowajcę karano z uwzględnieniem poziomu jego majątku, ważna była pełniona funkcja czyli przede wszystkim status społeczny. z punktu widzenia człowieka XXI wieku swoistą ciekawostką było to, że za zranienie niewolnika odszkodowanie dostawał właściciel, bo to on tracił finansowo w sytuacji, gdy niewolnik był niezdolny do pracy. Dbano więc o stan majątku człowieka wolnego bardziej niż zdrowie a nawet życie niewolnika.

Nowożytność szukała własnych rozwiązań, ale budowanie świadomej ochrony jednostki wymagało dziejowych wydarzeń. świadomość przeciętnego człowieka przekształciła rewolucja francuska. Przeobraziło się poczucie wartości. Efektem zmian politycznych stała się potrzeba uregulowania i zapisania uprawnień obywatela. Na gruzach dramatycznych wydarzeń zrodziła się DEKLARACJA PRAW CZŁOWIEKA I OBYWATELA. Dokument zawierał ustalenia chroniące człowieka przed nadużyciami rządzących i umocnił fundamenty nowego burżuazyjnego porządku. Po rządach monarchii absolutnej Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela stała się odważnym i potężnym osiągnięciem, dającym jednostce prawa, które gwarantowała konstytucja.
W Polsce historia praw to przede wszystkim historia przywilejów czyli prawa nadane wybranej grupie społecznej. Wielowiekowa tradycja miała formę zrzeczenia się przez króla niektórych kompetencji na rzecz wymienionych jednostek, osłabiając tym samym własne prawa władcy. Przywileje dotyczyły tylko wybranych obywateli, nie mówiono o równości czy wolności dla przeciętnego człowieka. Historia Polski słynie z przywilejów, ale warto przypomnieć o przywileju koszyckim, podpisanym w 1374 r., który zwolnił majątki szlacheckie z podatku i pozwolił przekazywać własne dziedzictwo potomkom płci żeńskiej. w 1422 r. w przywileju zwanym czerwińskim szlachta wywalczyła gwarancję nietykalności majątkowej bez sądowego wyroku. w 1652 r. wprowadzono chyba najbardziej znany przywilej "liberum veto", który wprawdzie dał szlachcie wolność, ale w efekcie znacząco osłabił ojczyznę.

Próbą uporządkowania ustroju Rzeczypospolitej Obojga Narodów było uchwalenie KONSTYTUCJI 3 MAJA. Impulsem do sformułowania tego dokumentu była troska o zniszczoną ojczyznę przez niewydolny system polityczny. Autorzy pamiętali nie tylko o ojczyźnie ale i o obywatelach, dlatego w konstytucji pojawiły się zapisy dotyczące praw człowieka. Zapisano równouprawnienie mieszczan i szlachty, wprawdzie nie zniesiono przywilejów magnaterii, ale znacząco je ograniczono. Chociaż nie zniesiono poddaństwa, sytuację chłopów jednoznacznie uporządkowano. Znaczącym osiągnięciem konstytucji było zniesienie "liberum veto", którego to nie raz nadużywali nielojalni posłowie. Wprowadzono dziedziczność króla, wierząc, że to wzmocni kraj. Był to dokument bardzo postępowy, pierwszy w Europie a drugi na świecie o takim zasięgu i specyfice.

Potrzebę uregulowania praw rannych żołnierzy zauważył MIĘDZYNARODOWY KOMITET CZERWONEGO KRZYŻA. Uświadomienie tego rządzącym nie było łatwe, zwłaszcza, że dotąd nie zauważano potrzeb żołnierzy czy ofiarności ludzi pomagającym rannym. Sukcesem zmagań było podpisanie w 1864 r. Konwencji Genewskiej. W dokumencie (później nazwanym I Konwencją genewską) zapisano, że bez względu na rodzaj konfliktu, personel medyczny musi być neutralny, a więc nie można go atakować, a sam personel nie ma prawa brać udziału w walkach. Zadbano o wszystkich, którzy pomagali chorym lub rannym żołnierzom. Pamiętano o równym traktowaniu, a narodowość żołnierzy nie decydowała o zakresie pomocy. Przyjęcie kolejnych dokumentów wymusiła historia. II Konwencja genewska uregulowała sytuację rozbitków, chorych i rannych na morzu. II Konwencja genewska miała zapewnić osobom cywilnym bezpieczeństwo w trakcie konfliktów zbrojnych.

26 czerwca 1945 r. w San Francisco podpisano KARTĘ NARODÓW ZJEDNOCZONYCH. Dokument wszedł w życie 24 października tegoż roku. Cechą KNZ jest ponadczasowość i uniwersalizm, dlatego ta międzynarodowa umowa została wielokrotnie nazywana Konstytucją ONZ. Po II wiojnie światowej zaistniała potrzeba zbudowania i zdefiniowania pojęcia wartości i godności człowieka. Po tragedii holokaustu pojawiła się szczególna potrzeba uporządkowania i zadeklarowania równości i wolności. Karta zawiera preambułę, której wzorem była Konstytucja Stanów Zjednoczonych. Preambuła dokumentu brzmi:
MY, LUDY NARODÓW ZJEDNOCZONYCH, ZDECYDOWANE uchronić przyszłe pokolenia od klęski wojny, która dwukrotnie za naszego życia wyrządziła ludzkości niewypowiedziane cierpienia, przywrócić wiarę w podstawowe prawa człowieka, godność i wartość jednostki, równość praw mężczyzn i kobiet oraz narodów wielkich i małych, stworzyć warunki, umożliwiające utrzymanie sprawiedliwości i poszanowanie zobowiązań wynikających z umów międzynarodowych i innych źródeł prawa międzynarodowego, popierać postęp społeczny i poprawę warunków życia w większej wolności, I W TYM CELU
postępować tolerancyjnie i żyć ze sobą w pokoju jak dobrzy sąsiedzi, zjednoczyć swe siły dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, zapewnić przez przyjęcie zasad i ustalenie metod, aby siła zbrojna używana była wyłącznie we wspólnym interesie, korzystać z organizacji międzynarodowych w celu popierania gospodarczego i społecznego postępu wszystkich narodów, POSTANOWILIŚMY ZJEDNOCZYĆ NASZE WYSIŁKI DLA WYPEŁNIENIA TYCH ZADAŃ.
Zgodnie z tym rządy nasze, przez zgromadzonych w mieście San Francisco przedstawicieli, którzy okazali swoje pełnomocnictwa, uznane za dobre i sporządzone w należytej formie, zgodziły się przyjąć niniejszą Kartę Narodów Zjednoczonych i niniejszym tworzą organizację międzynarodową pod nazwą "Organizacja Narodów Zjednoczonych".

W dokumencie znajdujemy:
Rozdział I - zawiera, między innymi, warunki utrzymywania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.
Rozdział II - opisuje zasady związane z członkostwem w ONZ.
Rozdziały III-XV porządkuje i opisuje organy ONZ i ich uprawnienia.
Rozdziały XVI oraz XVII ustala zasady funkcjonowania ONZ z prawem międzynarodowym.
Rozdziały XVIII - XIX zawiera korekty, zmianyi i zasady ratyfikacji karty.

Najważniejsze są rozdziały VI-VII, które dotyczą rozstrzygania sporów, wprowadzania sankcji ekonomicznych, dyplomatycznych i militarnych oraz zasady użycia sił zbrojnych do rozstrzygania sporów.

Rozdziały XII i XIII zajęły się trudnym dla XX wieku zjawiskiem dekolonizacji, a tym samym w artykule 76 gwarantuje:
• popierać postęp ludności obszarów powierniczych w dziedzinie politycznej, gospodarczej, społecznej i oświatowej oraz stopniowy rozwój ludności w kierunku samorządu lub niepodległości z uwzględnieniem szczególnych warunków każdego obszaru i jego ludów, ich swobodnie wyrażonych życzeń oraz zgodnie z postanowieniami poszczególnych układów powierniczych;
• popierać poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich bez względu na różnicę rasy, płci, języka lub wyznania oraz rozwijać świadomość współzależności ludów świata.

Rozdziały XIV - XV definiuje i określają obowiązki Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości i charakteryzuje Sekretariat oraz reguluje zasady zatrudniania Sekretarza i personelu.