Powołanie i odwołanie ze stanowiska dyrektora szkoły

W opracowaniu podjęto próbę omówienia zagadnień związanych z powołaniem na stanowisko dyrektora szkoły, jak i odwołaniem z tej funkcji. Artykuł w szczególności wskazuje kompetencje organów samorządu terytorialnego w omawianym zakresie oraz przedstawia ogólną charakterystykę prawną aktu powołania i odwołania z funkcji dyrektora szkoły. W materiale zostało także zawarte skrótowe omówienie charakteru funkcji wicedyrektora szkoły. W omówieniu oparto się o szeroko cytowane orzecznictwa sądów powszechnych (Sądu Najwyższego i sądów administracyjnych). Opracowanie skierowane jest przede wszystkim do nauczycieli - dyrektorów, nauczycieli zainteresowanych tematyką sprawowania funkcji kierowniczej oraz do organów prowadzących szkoły.

Powołanie na stanowisko dyrektora szkoły

Zgodnie z treścią art. 36a ust. 1 i 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r., Nr 256 poz. 2572 z późn. zm.) - dalej u.s.o., stanowisko dyrektora szkoły lub placówki powierza organ prowadzący szkołę lub placówkę. Kandydata na stanowisko dyrektora szkoły lub placówki wyłania się w drodze konkursu.

W celu przeprowadzenia konkursu organ prowadzący szkołę lub placówkę powołuje komisję konkursową w skład której wchodzą przedstawiciele (w ilości wskazanej w treści art. 36a ust. 6-8 u.s.o.) organu prowadzącego szkołę lub placówkę, organu sprawującego nadzór pedagogiczny, rady pedagogicznej, rady rodziców i zakładowych organizacji związkowych.

W przypadku konkursu na stanowisko dyrektora nowo zakładanego zespołu szkół lub placówek, stosuje się przepisy ogólne dotyczące organizacji konkursu, z tym że przedstawiciela rady pedagogicznej wyłania się spośród przedstawicieli rad pedagogicznych wszystkich szkół lub placówek łączonych w zespół, zaś przedstawiciela rady rodziców wyłania się spośród rad rodziców uczniów wszystkich szkół lub placówek łączonych w zespół. Jeżeli chodzi o nowo zakładane szkoły i placówki skład komisji konkursowej określa organ prowadzący tę szkołę lub placówkę, uwzględniając udział przedstawiciela organu sprawującego nadzór pedagogiczny. Minister Edukacji Narodowej i Sportu w rozporządzeniu z dnia 23 października 2003 r. (Dz. U. z 2003 r., Nr 189 poz. 1855) określił regulamin konkursu na stanowisko dyrektora szkoły lub placówki i trybu pracy komisji konkursowej.

Zgodnie z treścią art. 36a ust. 4 u.s.o. jeżeli do konkursu nie zgłosi się żaden kandydat albo w wyniku konkursu nie wyłoniono kandydata, organ prowadzący powierza to stanowisko ustalonemu przez siebie kandydatowi, po zasięgnięciu opinii rady szkoły lub placówki i rady pedagogicznej.

Po zakończeniu procedury konkursowej, wyłonionemu kandydatowi nie można odmówić powierzenia stanowiska dyrektora. Wyłonienie kandydata wiąże się z podjęciem czynności z zakresu prawa pracy1. Tak więc, kandydat na stanowisko dyrektora szkoły (wyłoniony w drodze konkursu) ma roszczenie o przekształcenie stosunku pracy na tym stanowisku2. Na podstawie art. 5c pkt 2 u.s.o. w przypadku szkół i placówek prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego, zadania i kompetencje organu prowadzącego określone w art. 36a ust. 1, 4-6, 10, 12 i 14 u.s.o. - wykonuje odpowiednio: wójt (burmistrz, prezydent miasta), zarząd powiatu, zarząd województwa.

Co do zasady stanowisko dyrektora szkoły lub placówki powierza się na 5 lat szkolnych (art. 36a ust. 13 u.s.o.). Jednak na podstawie art. 36a ust. 5 u.s.o. do czasu powierzenia stanowiska dyrektora kandydatowi wyłonionemu w drodze konkursu lub w sytuacji nierozstrzygnięcia konkursu, organ prowadzący może powierzyć nie dłużej niż na okres 10 miesięcy pełnienie obowiązków dyrektora szkoły wicedyrektorowi, a w szkołach, w których nie ma wicedyrektora - nauczycielowi tej szkoły. Zasadność powierzenia stanowiska dyrektora szkoły na okres krótszy niż 5 lat szkolnych - podlega kontroli sądowej3. Po upływie 5 lat, organ prowadzący, po zasięgnięciu opinii rady szkoły lub placówki i rady pedagogicznej, w uzgodnieniu z kuratorem oświaty może przedłużać powierzenie stanowiska na kolejny okres (art. 36a ust. 14 u.s.o.).

Akt powierzenia stanowiska dyrektora szkoły wywołuje niewątpliwie skutki w sferze stosunku pracy nauczyciela. Nie jest jednak aktem nawiązania stosunku pracy. Nie można go utożsamiać z żadnym znanym prawu pracy zdarzeniem stanowiącym podstawę tego stosunku prawnego. Powierzenie funkcji dyrektora szkoły jest jedynie zbliżone charakterem do powołania na stanowisko kierownicze, o jakim mowa w art. 68 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r., Nr 21 poz. 94 z późn. zm.) - dalej k.p., a odwołanie z tego stanowiska - do odwołania w rozumieniu art. 70 § 1 k.p., z uwzględnieniem szczególnych warunków odwołania, o jakich mowa w art. 38 u.s.o.

Z prostego porównania art. 36 ust. 2 z jego ust. 1 u.s.o. można wysnuć wniosek, że kandydat na stanowisko dyrektora szkoły powinien nie tylko legitymować się określonym stopniem awansu zawodowego (nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego), lecz w ogóle musi być nauczycielem. "Bycie nauczycielem" nie oznacza żadnego osobistego przymiotu kandydata, lecz w świetle art. 5b u.s.o. jest równoznaczne z zatrudnieniem na podstawie przepisów ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r., Nr 97 poz. 674 z późn. zm.) - dalej KN, która w art. 10 określa tylko dwie możliwe podstawy zatrudniania nauczycieli w stosunku pracy: na podstawie mianowania oraz na podstawie umowy o pracę. Pragmatyka nauczycielska nie czyni żadnych wyjątków w stosunku do nauczycieli pełniących funkcje kierownicze w szkole.

Pracodawcą zgodnie z treścią art. 3 k.p. jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, jeżeli zatrudniają one pracowników. Na podstawie art. 10 ust. 1 zdanie pierwsze KN „stosunek pracy z nauczycielem nawiązuje się w szkole”, tak więc to szkoła jest pracodawcą w rozumieniu art. 3 k.p., ponieważ zatrudnia pracowników. Ta zasada odnosi się oczywiście również do nauczycieli pełniących funkcje kierownicze w szkole, w tym dyrektorów szkół. Powierzenie stanowiska dyrektora szkoły powoduje w sferze zatrudnienia nałożenie na nauczyciela, za jego zgodą, dodatkowych obowiązków i przyznanie mu dodatkowych uprawnień, a więc wpływa na treść istniejącego już stosunku pracy wynikającego z mianowania albo umowy o pracę4.

Na podstawie art. 37 u.s.o. - w szkole lub placówce, w których zgodnie z ramowym statutem może być utworzone stanowisko wicedyrektora i inne stanowiska kierownicze, powierzenia tych stanowisk i odwołania z nich dokonuje dyrektor szkoły lub placówki, po zasięgnięciu opinii organu prowadzącego, rady szkoły lub placówki oraz rady pedagogicznej. Umowa o pracę na stanowisku nauczyciela, zawarta na czas określony krótszy niż okres powierzenia stanowiska kierowniczego, ulega przedłużeniu na okres powierzenia.

Koniecznym jest, aby utworzenie stanowisk kierowniczych innych niż stanowisko dyrektora, przewidywał ramowy statut szkoły lub placówki publicznej danego typu i rodzaju. Czynności powierzenia stanowiska kierowniczego wicedyrektora szkoły dokonuje się tylko wobec osób będących nauczycielami. Nie wynika to wprawdzie wprost z komentowanej ustawy, jest jednak uzasadnione porównaniem komentowanego przepisu z art. 36 ust. 1 u.s.o. Ponadto należy zauważyć, że z kierowaniem komórkami organizacyjnymi szkoły lub placówki prowadzącymi działalność statutową w zakresie kształcenia, wychowania lub opieki wiąże się konieczność sprawowania wewnętrznego nadzoru pedagogicznego, a więc wymaganie zatrudnienia na tym stanowisku osób spełniających wymagania kwalifikacyjne z ustawy - Karta Nauczyciela jest uwarunkowane treścią art. 35 ust. 4 u.s.o. Przepis ten stwierdza, że dyrektor szkoły lub placówki oraz inni nauczyciele zajmujący stanowiska kierownicze sprawują nadzór pedagogiczny w stosunku do nauczycieli zatrudnionych w tych szkołach i placówkach. Stąd też powierzenie funkcji wicedyrektora szkoły nauczycielowi kontraktowemu może wiązać się z trudnościami w realizowaniu zadań związanych z nadzorem pedagogicznym (np. nadzorowaniu pracy zawodowej nauczycieli o wyższym stopniu awansu zawodowego).

Zgodnie z art. 39 ust. 7 u.s.o. do zakresu obowiązków wicedyrektora należy zastępowanie dyrektora w przypadku jego nieobecności. W związku z tym m.in. obowiązkiem, wicedyrektor otrzymuje stosowny dodatek funkcyjny i nie ma podstaw, aby za ten obowiązek otrzymał dodatkowe wynagrodzenie. W związku z tym nie można przyjąć, że każde zastępstwo dyrektora podczas jego nieobecności jest tą przyczyną, która rodzi obowiązek zwiększenia stawki dodatku funkcyjnego. Natomiast taką właśnie "przyczyną" może być właśnie długotrwałe zastępstwo dyrektora.