Niebezpieczne substancje chemiczne i preparaty w szkole

Komentarz zawiera kompleksowe informacje o niebezpiecznych właściwościach poszczególnych substancji chemicznych, rodzaju, rozmiarach stwarzanego przez nie zagrożenia oraz o zasadach postępowania z nimi. Zapoznanie się z jego treścią umożliwi nauczycielom oraz dyrektorom prawidłowe postępowanie z tymi substancjami, ograniczające możliwość wystąpienia wypadku w trakcie ich wykorzystywania podczas doświadczeń w szkolnych laboratoriach. Komentarz zawiera także podstawowe informacje dotyczące klasyfikowania i oznaczania substancji niebezpiecznych, oznaczania ich i przechowywania w szkole. Warto zwrócić uwagę na przykładowy wzór regulaminu, jaki powinien być wywieszony w pracowni chemicznej. Komentarz przeznaczony jest dla dyrektorów szkół oraz nauczycieli używających ich działalności dydaktyczno-wychowawczej, głównie w pracowniach chemicznych, szkolnych laboratoriach czy warsztatach.

Wstęp

Niebezpieczne substancje chemiczne są potencjalnym źródłem zagrożenia zdrowia i życia ludzi w środowisku pracy, ale także w środowisku naturalnym. Kompleksowa informacja o niebezpiecznych właściwościach poszczególnych substancji chemicznych, rodzaju, rozmiarach stwarzanego przez nie zagrożenia oraz o zasadach postępowania z nimi umożliwia racjonalną i efektywną profilaktykę, a także ochronę ludzi i środowiska naturalnego. Obrót tymi substancjami niebezpiecznymi i odpadami powstającymi w wyniku ich używania jest ściśle reglamentowany przez przepisy a procedury postępowania z nimi dotyczą nie tylko przedsiębiorców wykorzystujących je w działalności zawodowej czy szpitali ale także szkół używających ich działalności dydaktyczno – wychowawczej, głównie w pracowniach chemicznych, szkolnych laboratoriach czy warsztatach.
Warunki, zakazy lub ograniczenia produkcji, wprowadzenie do obrotu i stosowanie substancji i preparatów chemicznych określa ustawa z 11 stycznia 2001 r. z o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. Nr 11, poz. 84 z późn. zm.).
Nauczyciele zatem muszą sami znać obowiązujące przepisy, aby móc wiedzę tę przekazywać uczniom, a także chronić ich i siebie przed zagrożeniami, jakie mogą wystąpić w związku z przeprowadzaniem eksperymentów chemicznych podczas zajęć albo umieć zminimalizować skutki działania substancji niebezpiecznych, gdy dojdzie do wypadku. Rolą dyrektora jest zapewnienie nauczycielom szkolenia w tym zakresie lub choćby dostarczenie niezbędnych informacji i kontrola czy wymagania przepisów są przestrzegane.

1. Klasyfikacja substancji

Substancje i preparaty podlegają klasyfikacji pod względem stwarzanych przez nie zagrożeń dla zdrowia ludzi lub dla środowiska naturalnego. Ustawa z 2001 r. wyodrębnia 15 kategorii substancji niebezpiecznych: substancje i preparaty o właściwościach wybuchowych, utleniających, substancje i preparaty skrajnie łatwopalne, wysoce łatwopalne, łatwopalne, bardzo toksyczne, toksyczne, szkodliwe, żrące, drażniące, uczulające, rakotwórcze, mutagenne, substancje i preparaty działające szkodliwie na rozrodczość oraz niebezpieczne dla środowiska naturalnego. Wykaz najczęściej występujących w obrocie substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem został opublikowany w postaci załącznika do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 28 września 2005 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem (Dz. U. Nr 201, poz. 1674).
Nauczyciele przygotowując się do eksperymentów muszą wiedzieć, z jakimi niebezpiecznymi substancjami chemicznymi będą mieć kontakt, a wykonując eksperymenty w formie pokazów nauczycielskich lub doświadczeń uczniowskich, muszą znać procedury postępowania z nimi oraz co zrobić w różnych nagłych przypadkach podczas zajęć. Z pomocą przychodzą tu karty charakterystyki substancji, które muszą mieć wszystkie substancje niebezpieczne zakupione przez nauczyciela.

Karta charakterystyki
Karty charakterystyki stanowią podstawowe narzędzie zarówno do identyfikowania niebezpiecznych właściwości poszczególnych substancji chemicznych, jak również stwarzanego przez te substancje zagrożenia dla człowieka i środowiska. Karta charakterystyki jest zbiorem informacji o niebezpiecznych właściwościach substancji i preparatów oraz o zasadach i zaleceniach ich bezpiecznego stosowania. Wobec faktu, iż rozporządzenie w sprawie kart charakterystyki zostało uchylone stosuje się wyłącznie przepisy rozporządzenia REACH. Przeznaczone są one, przede wszystkim, dla użytkowników, prowadzących działalność zawodową w celu umożliwienia im podjęcia niezbędnych środków dla zapewnienia bezpiecznej pracy i ochrony środowiska. Odpowiedzialność za opracowanie karty charakterystyki spada na producenta bądź importera.
Karty charakterystyki zawierają informacje o niebezpiecznych właściwościach substancji lub preparatu oraz o zasadach i zaleceniach podczas ich bezpiecznego stosowania. W karcie takiej znaleźć można również skład substancji lub preparatu, postępowanie i ich magazynowanie, właściwości fizykochemiczne, stabilność i reaktywność, informacje toksykologiczne, ekologiczne, postępowanie z odpadami, informacje o transporcie i informacje dotyczące przepisów prawnych. Nauczyciel nie tylko sam musi mieć dostęp do karty charakterystyki, ale także powinien z jej treścią zapoznać uczniów.

2. Oznakowanie substancji niebezpiecznych

Oznakowanie substancji lub preparatu niebezpiecznego musi obejmować nazwę umożliwiającą jednoznaczną identyfikację substancji lub preparatu, nazwy określonych substancji niebezpiecznych zawartych w preparacie, nazwę i siedzibę firmy lub osoby wprowadzającej substancję lub preparat do obrotu, zwroty wskazujące rodzaj zagrożeń – tzw. zwroty R, zwroty określające warunki bezpiecznego stosowania – tzw. zwroty S, Numer WE, „Oznakowanie WE” oraz znaki ostrzegawcze. Piktogramy powinny być koloru czarnego na żółto-pomarańczowym tle. Każdy znak ostrzegawczy powinien pokrywać 1/10 pola powierzchni oznakowania opakowania, ale nie mniej niż 1 cm2. Etykieta powinna być trwale przymocowana na powierzchni opakowania. Kolor i wygląd oznakowania opakowania powinny być tak dobrane, aby znak ostrzegawczy i jego tło wyraźnie się od siebie odróżniały. Oznakowanie powinno być sporządzone w języku polskim.
Nadzór nad przestrzeganiem przepisów ustawy o substancjach i preparatach chemicznych przez osoby wprowadzające substancje lub preparaty do obrotu i stosujące je w działalności zawodowej sprawuje Inspekcja Sanitarna oraz: Inspekcja Ochrony Środowiska - w zakresie zagrożeń dla środowiska, Państwowa Inspekcja Pracy - w zakresie nadzoru i kontroli przestrzegania przepisów ustawy przez pracodawców, Inspekcja Handlowa - w zakresie oznakowania opakowań jednostkowych substancji i preparatów niebezpiecznych w sprzedaży hurtowej i detalicznej, Państwowa Straż Pożarna - w zakresie właściwego oznakowania miejsc składowania substancji i preparatów łatwopalnych.