Zgodnie z art. 71b ust. 1a ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) indywidualnym nauczaniem obejmuje się dzieci i młodzież, których stan zdrowia uniemożliwia lub znacznie utrudnia uczęszczanie do szkoły. Taka forma nauczania przeznaczona jest przede wszystkim dla uczniów poważnie chorych, np. po operacjach, czy też po wypadkach. Jednak nauczaniem indywidualnym nie obejmuje się uczniów dotkniętych niepełnosprawnością, np. wadą wzroku, czy słuchu. Wprawdzie uczeń dotknięty niepełnosprawnością może być nauczany indywidualnie, ale tylko ze względu na chorobę.

Na podstawie art. 71b ust. 3 ustawy o systemie oświaty orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania wydają zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych, w tym w poradniach specjalistycznych. Skład zespołów orzekających, tryb ich powołania, szczegółowe zasady działania tych zespołów, tryb postępowania odwoławczego, wzór orzeczenia oraz szczegółowe zasady kierowania dzieci i młodzieży do indywidualnego nauczania określa w drodze rozporządzenia minister właściwy do spraw oświaty i wychowania (art. 71b ust. 6). Aktualnie obowiązującym aktem prawnym w tym zakresie jest rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 lutego 2001 roku w sprawie orzekania o potrzebie kształcenia specjalnego lub indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży oraz wydawania opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, a także szczegółowych zasad kierowania do kształcenia specjalnego lub indywidualnego nauczania (Dz. U. z 2001 r. Nr 13, poz. 114 z późn. zm.). Zgodnie z tym rozporządzeniem w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradniach specjalistycznych są organizowane i działają zespoły orzekające, które wydają orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży, których stan zdrowia uniemożliwia lub znacznie utrudnia uczęszczanie do szkoły. Ponadto publiczne poradnie psychologiczno-pedagogiczne, w tym publiczne poradnie specjalistyczne wydają również:

  1. orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego dzieci i młodzieży z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi, wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy, w tym o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim, oraz
  2. opinie o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka od chwili wykrycia niepełnosprawności do podjęcia nauki w szkole.

Zespoły orzekające, które działają w poradniach psychologiczno-pedagogicznych wydają orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania dla uczniów szkół położonych na terenie działania poradni. Należy jednak pamiętać, że orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania dzieci niewidomych i słabo widzących, dzieci niesłyszących i słabo słyszących oraz dzieci z autyzmem wydają zespoły działające w poradniach wskazanych przez kuratora oświaty, za zgodą organu prowadzącego.

Zespoły orzekające powołuje dyrektor poradni. W skład zespołu wchodzą:

  1. dyrektor poradni lub upoważniona przez niego osoba - jako przewodniczący zespołu,
  2. psycholog,
  3. pedagog,
  4. logopeda,
  5. lekarz,
  6. inni specjaliści.

Powołani do zespołu orzekającego specjaliści opracowują oddzielne diagnozy:

  1. psycholog - opracowuje diagnozę psychologiczną,
  2. pedagog - opracowuje diagnozę pedagogiczną,
  3. logopeda - opracowuje diagnozę logopedyczną,
  4. lekarz - opracowuje diagnozę lekarską,
  5. inni specjaliści, jeżeli ich udział w pracach zespołu jest niezbędny - opracowują diagnozę w zakresie posiadanej specjalności.

Pracą zespołu orzekającego kieruje jego przewodniczący. Zespoły wydają orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży, których stan zdrowia uniemożliwia lub znacznie utrudnia uczęszczanie do szkoły na wniosek rodziców (prawnych opiekunów) dziecka. Wniosek o wydanie orzeczenia składa się do właściwego zespołu. Jeżeli wniosek został złożony do zespołu niewłaściwego do jego rozpatrzenia, dyrektor poradni, w której działa zespół, niezwłocznie przekazuje wniosek do poradni, w której działa zespół właściwy do rozpatrzenia wniosku, zawiadamiając o tym wnioskodawcę, czyli rodziców (prawnych opiekunów) dziecka. Jeżeli z treści wniosku wynika, że nie dotyczy on wydania orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania dyrektor poradni zwraca wnioskodawcy wniosek o wydanie orzeczenia z odpowiednim pouczeniem. Natomiast, jeżeli z treści wniosku wynika, że nie dotyczy on wydania orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania, ale dotyczy sprawy, w której poradnia jest właściwa, dyrektor poradni zawiadamia wnioskodawcę o załatwieniu sprawy przez poradnię.

Wniosek o wydanie orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania powinien zawierać:

  1. imię i nazwisko dziecka,
  2. datę i miejsce jego urodzenia,
  3. miejsce zamieszkania, a w przypadku ucznia - również nazwę i adres szkoły oraz oznaczenie klasy, do której uczeń uczęszcza,
  4. imiona i nazwiska rodziców (prawnych opiekunów),
  5. miejsce zamieszkania rodziców (prawnych opiekunów),
  6. określenie celu, dla którego niezbędne jest uzyskanie orzeczenia,
  7. uzasadnienie wniosku,
  8. podpis wnioskodawcy.

Ponadto, wnioskodawca dołącza do wniosku posiadaną dokumentację uzasadniającą wniosek, w szczególności wyniki obserwacji i badań psychologicznych, pedagogicznych i lekarskich. W przypadku wniosku dotyczącego wydania orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania, wnioskodawca powinien przedstawić zaświadczenie o stanie zdrowia ucznia, wydane przez lekarza, określające czas - nie krótszy jednak niż 21 dni - w którym stan zdrowia ucznia uniemożliwia lub znacznie utrudnia uczęszczanie do szkoły. Jeżeli wnioskodawca nie dołączył do wniosku wymaganej dokumentacji, przewodniczący zespołu wzywa wnioskodawcę do przedstawienia tej dokumentacji w określonym terminie, nie krótszym jednak niż 14 dni. Wniosek wraz z dokumentacją przewodniczący zespołu kieruje do członków zespołu w celu przygotowania przez nich diagnozy oraz ustala termin posiedzenia zespołu. Do wniosku przewodniczący dołącza posiadaną przez poradnię dokumentację dotyczącą dziecka, informując o tym wnioskodawcę. Wnioskodawca może wziąć udział w posiedzeniu zespołu orzekającego. O terminie posiedzenia zespołu orzekającego zawiadamia wnioskodawcę przewodniczący zespołu. Zespół orzekający wydaje orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania większością głosów. W razie równej liczby głosów rozstrzygający jest głos przewodniczącego zespołu. Z posiedzenia zespołu orzekającego sporządza się protokół, który podpisują przewodniczący i członkowie zespołu. Orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania przygotowuje członek zespołu wyznaczony przez przewodniczącego. W przypadku uwzględnienia wniosku zespół orzekający wydaje orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania na czas określony, wskazany w zaświadczeniu o stanie zdrowia ucznia.

Jeżeli w związku ze zmianą okoliczności stanowiących podstawę wydania orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania ustanie potrzeba indywidualnego nauczania, zespół, na wniosek rodziców (prawnych opiekunów), wydaje orzeczenie uchylające orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania. W przypadku nieuwzględnienia wniosku o uchylenie orzeczenia, zespół orzekający wydaje orzeczenie, w którym odmawia uchylenia orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania. W orzeczeniu zespół stwierdza, że zachodzi potrzeba indywidualnego nauczania.

W przypadku nieuwzględnienia wniosku o wydanie orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania, zespół wydaje orzeczenie odmowne, stwierdzające, że nie zachodzi odpowiednio potrzeba indywidualnego nauczania. W takim przypadku, orzeczenie powinno zawierać:

  1. datę wydania orzeczenia,
  2. numer orzeczenia,
  3. podstawę prawną orzeczenia,
  4. skład zespołu, który wydał orzeczenie,
  5. imię i nazwisko dziecka,
  6. datę i miejsce jego urodzenia,
  7. miejsce zamieszkania, a w przypadku ucznia - również nazwę i adres szkoły oraz oznaczenie klasy, do której uczeń uczęszcza,
  8. imiona i nazwiska rodziców (prawnych opiekunów),
  9. miejsce zamieszkania rodziców (prawnych opiekunów),
  10. stwierdzenie, że nie zachodzi potrzeba indywidualnego nauczania,
  11. uzasadnienie,
  12. pouczenie o przysługującym odwołaniu,
  13. podpis przewodniczącego zespołu.

Uzasadnienie orzeczenia odmownego powinno zawierać w szczególności wskazanie faktów, które zespół uznał za istotne w sprawie, oraz przyczyn, z powodu których odmówił orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania.

Orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania doręcza się wnioskodawcy, w terminie 14 dni od dnia posiedzenia zespołu. Orzeczenie doręcza się w trzech egzemplarzach. Natomiast w jednym egzemplarzu doręcza się orzeczenie odmowne oraz orzeczenie, w którym odmawia się uchylenia orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania. Wnioskodawca, na swój wniosek, może otrzymać odpis orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania.

Od orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania wnioskodawca może wnieść odwołanie do kuratora oświaty, za pośrednictwem zespołu, który wydał orzeczenie, w terminie 14 dni od dnia jego doręczenia. Tryb odwoławczy został również umocowany poprzez zapis w art. 71b ust. 4 ustawy o systemie oświaty, który określa, że od orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania, rodzice dziecka mogą złożyć w terminie 14 dni od dnia otrzymania orzeczenia odwołanie do kuratora oświaty. Jeżeli zespół uzna, że odwołanie zasługuje w całości na uwzględnienie, uchyla zaskarżone orzeczenie i wydaje nowe. Od nowego orzeczenia wnioskodawcy ponownie służy odwołanie. Zespół orzekający jest obowiązany przesłać odwołanie wraz z aktami sprawy kuratorowi oświaty w terminie 14 dni od dnia, w którym otrzymał odwołanie, jeżeli w tym terminie nie wydał nowego orzeczenia. Kurator oświaty może, w miarę potrzeb, zasięgnąć opinii psychologa, pedagoga, lekarza lub innego specjalisty. Od decyzji wydanej przez kuratora oświaty odwołanie nie przysługuje.

Do postępowania w sprawach o wydanie orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania, w zakresie nieuregulowanym w rozporządzeniu, stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego.

Indywidualne nauczanie organizuje na wniosek rodziców (prawnych opiekunów) ucznia dyrektor szkoły lub placówki, do której uczęszcza uczeń posiadający orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania. Obowiązek organizacji nauczania indywidualnego został również zawarty w art. 71b ust. 5c ustawy o systemie oświaty, który określa, że dyrektor szkoły, której uczeń posiada orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania, organizuje takie nauczanie w porozumieniu z organem prowadzącym. Jeżeli uczeń spełnia wszystkie warunki organ prowadzący nie może nie zgodzić się na prowadzenie nauczania indywidualnego, tłumacząc swoją decyzję, np. brakiem środków finansowych.

Należy bowiem pamiętać, że każde dziecko w wieku do 18 roku życia musi być objęte jedną z form realizacji obowiązku szkolnego. Dla dziecka, któremu stan zdrowia uniemożliwia lub znacznie utrudnia uczęszczanie do szkoły, taką formą jest właśnie nauczanie indywidualne. Natomiast uczeń pełnoletni ma zagwarantowane prawo do nauki. Ponadto, zgodnie z § 2 pkt 4 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 grudnia 2006 roku w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2007 (Dz. U. z 2006 r. Nr 246, poz. 1799) podział części oświatowej jest dokonywany również z uwzględnieniem finansowania przez jednostkę samorządu terytorialnego wydatków związanych z indywidualnym nauczaniem. Do wniosku rodziców (prawnych opiekunów) musi być dołączone orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania.

Zasady organizowania indywidualnego nauczania określają odrębne przepisy. Obecnie obowiązującym aktem prawnym regulującym zasady organizowania indywidualnego nauczania jest rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 29 stycznia 2003 roku w sprawie sposobu i trybu organizowania indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży (Dz. U. z 2003 r. Nr 23, poz. 193).

Indywidualne nauczanie dzieci i młodzieży, których stan zdrowia uniemożliwia lub znacznie utrudnia uczęszczanie do szkoły organizuje się na okres określony w orzeczeniu o potrzebie indywidualnego nauczania. Indywidualne nauczanie dyrektor szkoły organizuje w sposób zapewniający realizację wskazań wynikających z potrzeb edukacyjnych oraz zalecanych form pomocy psychologiczno-pedagogicznej, określonych w orzeczeniu o potrzebie indywidualnego nauczania.

Indywidualne nauczanie prowadzone jest przez jednego lub kilku nauczycieli szkoły, którym dyrektor szkoły powierzy prowadzenie zajęć indywidualnego nauczania, w zakresie, miejscu i czasie określonym przez dyrektora szkoły. Należy jednak pamiętać, że prowadzenie zajęć indywidualnego nauczania uczniów zerowego etapu edukacyjnego (klasy wstępnej) oraz klas I-III szkoły podstawowej powierza się jednemu nauczycielowi. W uzasadnionych przypadkach dyrektor szkoły może powierzyć prowadzenie indywidualnego nauczania ucznia nauczycielowi zatrudnionemu w innej szkole lub placówce. Nauczyciele uczący dziecko zakwalifikowane do indywidualnego nauczania powinni posiadać takie same kwalifikacje, jakie są wymagane do pracy w danym typie szkoły. Byłoby wskazane, gdyby nauczyciele prowadzący nauczanie indywidualne posiadali przygotowanie z zakresu pedagogiki leczniczej. W realizacji zajęć z uczniami ze starszych klas, gdzie liczba przedmiotów jest duża, wskazane jest łączenie treści przedmiotów humanistycznych i matematyczno-przyrodniczych, tak aby ograniczyć liczbę nauczycieli pracujących z uczniem. Nauczanie dziecka chorego a równocześnie niepełnosprawnego powinien prowadzić nauczyciel z przygotowaniem z zakresu właściwego działu pedagogiki specjalnej (oligofrenopedagogiki, surdopedagogiki, tyflopedagogiki). W przypadku, gdy w szkole nie ma odpowiednio przygotowanego nauczyciela z zakresu pedagogiki specjalnej, który poprowadziłby nauczanie indywidualne dziecka zakwalifikowanego jednocześnie do kształcenia specjalnego należy wyczerpać wszystkie możliwości, aby takiego nauczyciela pozyskać. W takiej sytuacji dyrektor szkoły może, np. zawrzeć umowę z nauczycielem z pobliskiej szkoły specjalnej. Jednak w przypadku organizowania nauczania indywidualnego dla ucznia upośledzonego w lekkim oraz w stopniu umiarkowanym lub znacznym zatrudnienie nauczyciela specjalisty jest konieczne.

Zajęcia w ramach indywidualnego nauczania prowadzi się w miejscu pobytu ucznia, w szczególności w domu rodzinnym, specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym lub w placówce opiekuńczo-wychowawczej. Niedopuszczalna jest, aby uczeń regularnie uczęszczał do szkoły na lekcje i jednocześnie realizował w domu godziny w ramach przyznanego mu nauczania indywidualnego. Może się zdarzyć, że rodzice dziecka nie życzą sobie wizyt nauczycieli w domu. W takiej sytuacji należy wytłumaczyć rodzicom, że nauczanie indywidualne dziecka odbywa się na ich życzenie, gdyż to oni wystąpili z wnioskiem do poradni psychologiczno-pedagogicznej o wydanie orzeczenia oraz przedłożyli stosowne zaświadczenie lekarskie. Istotne jest więc, aby rodzice o sposobie organizacji indywidualnego nauczania byli informowani przez poradnię psychologiczno-pedagogiczna i szkołę odpowiednio wcześniej.