Przedstawiono poszczególne etapy odbywania stażu (przygotowanie planu rozwoju zawodowego na okres stażu, sporządzenie sprawozdania z jego realizacji, ustalenie oceny dorobku zawodowego za okres stażu) oraz postępowania kwalifikacyjnego na stopień nauczyciela kontraktowego (wniosek o podjęcie postępowania, powołanie komisji, rozmowa kwalifikacyjna, nadanie stopnia nauczyciela kontraktowego). Publikacja może być pomocą dla nauczycieli stażystów zamierzających ubiegać się o wyższy stopień awansu zawodowego, opiekunów stażu oraz dla dyrektorów szkół.

Wprowadzenie
System awansu wpisuje się w szerszy kontekst reformy edukacji. Wprowadzenie ustawą z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw systemu awansu uruchomiło mechanizm motywujący nauczycieli do podwyższania kwalifikacji oraz doskonalenia zawodowego a także spowodowało znaczną podwyżkę płac. Zasady awansu zawodowego nauczycieli określają przepisy rozdziału 3a ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 z późn. zm.) - dalej KN. Nauczyciele zgodnie z tymi przepisami mogą ubiegać się o następujące stopnie awansu zawodowego:
•stopień nauczyciela stażysty,
•stopień nauczyciela kontraktowego,
•stopień nauczyciela mianowanego,
•stopień nauczyciela dyplomowanego.
Poszczególne stopnie awansu odzwierciedlają etapy rozwoju zawodowego nauczycieli. Etap pierwszy to etap adaptacji w zawodzie, podczas którego nauczyciel sprawdza w praktyce wiedzę wyniesioną ze studiów, wchodzi w życie szkoły - podczas stażu na stopień nauczyciela kontraktowego. Kolejny etap obejmujący staż na stopień nauczyciela mianowanego to okres stabilizacji zawodowej, podczas którego nauczyciel doskonali umiejętności zawodowe. Wreszcie staż na stopień nauczyciela dyplomowanego to okres, w którym nauczyciel ma osiągnąć mistrzostwo w zawodzie.
Stopnie awansu zawodowego nadawane są decyzjami administracyjnymi a ich formę stanowią akty nadania stopnia. Akt nadania stopnia jest uznawany we wszystkich szkołach i placówkach na terenie całego kraju. Akt nadania stopnia nie jest dokumentem potwierdzającym kwalifikacje zawodowe nauczyciela. Kwalifikacje potwierdzają natomiast dyplomy ukończenia studiów wyższych, świadectwa ukończenia studiów podyplomowych oraz zaświadczenia o ukończeniu kursów kwalifikacyjnych. O awans mogą się ubiegać nauczyciele zatrudnieni w szkołach i placówkach zgodnie z kwalifikacjami w wymiarze co najmniej ½ obowiązkowego wymiaru zajęć.

System awansu zawodowego ma charakter motywacyjny. Uzyskanie stopnia awansu nauczyciela mianowanego pociąga za sobą stabilizację zawodową, której efektem jest nawiązanie stosunku pracy na podstawie mianowania. Awans na stopień nauczyciela dyplomowanego jest równoznaczny z osiągnięciem etapu mistrzostwa zawodowego. Do tego etapu mogą jednak dotrzeć jedynie ci nauczyciele, którzy posiadają wybitne osiągnięcia w pracy zawodowej. To spośród nich wyłoni się w przyszłości elita pedagogów. Z niej rekrutować się będą pracownicy nadzoru pedagogicznego, dyrektorzy szkół i placówek, eksperci ds. awansu zawodowego nauczycieli, konsultanci i doradcy metodyczni. To oni w przyszłości będą decydowali o poziomie edukacji. Niezwykle ważna jest jeszcze jedna funkcja systemu awansu, otóż wprowadza on mechanizm eliminowania osób, które nie sprawdzają się w pracy na stanowisku nauczyciela. Mechanizm ten ma zastosowanie w przypadku dwóch pierwszych etapów awansu (kiedy nauczyciel odbywa staż na stopień nauczyciela kontraktowego i mianowanego), kiedy nauczyciel jest w okresie adaptacji zawodowej.
Specyficzne miejsce zajmują w systemie awansu zawodowego dyrektorzy szkół. Dyrektor szkoły występuje w podwójnej roli na ścieżkach awansu zawodowego. Po pierwsze dba o prawidłowy przebieg awansu zawodowego nauczycieli zatrudnionych w placówce. Po drugie może sam ubiegać się o awans zawodowy. System awansu zawodowego stworzył szansę dla racjonalnego zaplanowania i realizacji rozwoju placówki. Zarówno jeśli idzie o doskonalenie zawodowe poszczególnych nauczycieli, jak i podniesienia jakości pracy placówki. W jakim stopniu ta szansa zostanie wykorzystana zależy od zaangażowania dyrektora w realizację staży przez poszczególnych nauczycieli.
Postępowanie w sprawie nadania nauczycielowi stopnia awansu zawodowego ma cechy dwuinstancyjnego postępowania administracyjnego, kończącego się wydaniem ostatecznej decyzji administracyjnej, do którego mają zastosowanie oprócz przepisów Karty Nauczyciela również przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego. Dlatego ważnym źródłem interpretacji przepisów prawa dotyczących nadawania stopni awansu zawodowego nauczycielom jest orzecznictwo sądów administracyjnych.

Warunki odbywania stażu
Zgodnie z przepisem art. 9d ust. 1 nauczyciel rozpoczyna staż z początkiem roku szkolnego, nie później jednak niż w ciągu 14 dni od dnia rozpoczęcia zajęć, nauczyciel stażysta rozpoczyna staż bez złożenia wniosku. Staż oznacza okres zatrudnienia nauczyciela w przedszkolach, szkołach, placówkach, w wymiarze co najmniej ½ obowiązkowego wymiaru zajęć, rozpoczęty i realizowany w trybie i na zasadach określonych w przepisach rozdziału 3a ustawy (art. 3 ust. 3 KN). Warunkiem odbywania stażu jest zatem zatrudnienie w wymiarze co najmniej ½ obowiązkowego wymiaru zajęć w jednej lub łącznie w kilku szkołach (art. 22 ust. 3 i 4 KN). Należy podkreślić, że nauczyciel odbywający staż musi być zatrudniony zgodnie z wymaganymi kwalifikacjami. W przypadku ubiegania się o stopień nauczyciela kontraktowego staż trwa 9 miesięcy (art. 9c ust. 1 pkt 1 KN). Nauczyciel, który został zatrudniony z dniem 1 września odbywa zatem staż w okresie od 1 września do 31 maja. Jeżeli nauczyciel zostanie zatrudniony po upływie 14 dni od dnia rozpoczęcia roku szkolnego nie rozpoczyna stażu do końca tego roku szkolnego (art. 9d ust. 2 KN).
W przypadku nieobecności nauczyciela w pracy z powodu czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby, zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy lub urlopu innego niż urlop wypoczynkowy, trwającej nieprzerwanie dłużej niż miesiąc, staż ulega przedłużeniu o czas trwania tej nieobecności. W przypadku nieobecności dłuższej niż rok nauczyciel obowiązany jest do ponownego odbycia stażu w pełnym wymiarze (art. 9d ust. 5 KN).

Dostęp do bazy 20 tys. pytań i odpowiedzi oraz bieżących informacji i komentarzy zapewnia program Prawo Oświatowego. Zamów>>@page_break@
Plan rozwoju zawodowego nauczyciela
W okresie stażu nauczyciel realizuje własny plan rozwoju zawodowego zatwierdzony przez dyrektora szkoły, uwzględniający wymagania określone w przepisach rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego (Dz. U. Nr 260, poz. 2593) - dalej r.u.s.a.z. Nauczyciel opracowuje własny plan rozwoju zawodowego na okres stażu z uwzględnieniem w szczególności:
•potrzeb szkoły, w tym programu rozwoju szkoły,
•potrzeb środowiska lokalnego, oraz
•obowiązków i wymagań niezbędnych do uzyskania stopnia nauczyciela kontraktowego, określonych w przepisach rozporządzenia.
Nauczyciel stażysta ubiegający się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego w okresie odbywania stażu powinien w szczególności:
1)poznawać organizację, zadania i zasady funkcjonowania szkoły, w tym:
a)przepisy związane z funkcjonowaniem szkoły,
b)sposób prowadzenia dokumentacji obowiązującej w szkole,
c)przepisy dotyczące zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków nauki i pracy,
2)uczestniczyć jako obserwator w zajęciach prowadzonych przez opiekuna stażu lub innych nauczycieli, w wymiarze co najmniej jednego zajęcia w miesiącu, i omówić z prowadzącym obserwowane zajęcia,
3)prowadzić zajęcia z uczniami, w obecności opiekuna stażu lub dyrektora szkoły, w wymiarze co najmniej jednego zajęcia w miesiącu oraz omawiać je z osobą, w obecności której zajęcia zostały przeprowadzone,
4)uczestniczyć w wewnątrzszkolnych formach doskonalenia zawodowego nauczycieli (§ 6 ust. 1-4 r.u.s.a.z.).


Nauczyciel stażysta przedkłada dyrektorowi szkoły projekt planu rozwoju zawodowego w terminie 20 dni od dnia rozpoczęcia zajęć (§ 3 ust. 1 r.u.s.a.z.). Przepisy rozporządzenia w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego nie określają formy planu rozwoju zawodowego nauczyciela na okres stażu. Dotyczą natomiast strony merytorycznej, wymieniają bowiem działania, jakie nauczyciel zobligowany jest realizować w trakcie odbywania stażu. Dlatego dopuszczalne są różne formy przygotowania planu rozwoju zawodowego. Niektórzy dzielą plan rozwoju zawodowego na sfery (organizacyjną, wychowawczą, edukacyjną). Inni sporządzają plany w formie różnego rodzaju tabel i zestawień. Wydaje się, że najbardziej praktyczne są plany, w których po prostu wymienia się w porządku chronologicznym poszczególne zadania, zaznaczając termin ich realizacji. Forma planu rozwoju zawodowego nauczyciela może być zatem dowolna, natomiast treść musi odpowiadać wymogom określonym w przepisach rozporządzenia, tj. uwzględniać zadania, które nauczyciel zobligowany jest realizować w okresie stażu.
Dyrektor szkoły zatwierdza projekt planu rozwoju zawodowego nauczyciela w ciągu 30 dni od dnia rozpoczęcia zajęć, lub zwraca go nauczycielowi do poprawy ze wskazaniem, w formie pisemnej, zakresu niezbędnych zmian. Dyrektor sprawdza w szczególności, czy przedłożony przez nauczyciela plan rozwoju zawodowego jest zgodny z potrzebami szkoły oraz środowiska lokalnego oraz, czy uwzględnia obowiązki i wymagania niezbędne do uzyskania stopnia nauczyciela kontraktowego. Ocenia również, czy zapisane przez nauczyciela przedsięwzięcia będą pożyteczne zarówno dla szkoły, jak i dla indywidualnego rozwoju zawodowego nauczyciela stażysty oraz, czy ich realizacja jest realna (§ 3 ust. 3 r.u.s.a.z.).
Dyrektor może zwrócić nauczycielowi plan rozwoju do poprawy i zobowiązać go do naniesienia niezbędnych zmian. Takie zobowiązanie powinno mieć charakter pisemny. Dyrektor powinien precyzyjnie wskazać zakres niezbędnych zmian, jaki nauczyciel ma wprowadzić do swojego planu rozwoju. Nauczyciel obowiązany jest niezwłocznie poprawić projekt planu rozwoju zawodowego zgodnie z zaleceniami dyrektora szkoły i ponownie przedłożyć projekt dyrektorowi szkoły (§ 3 ust. 4 r.u.s.a.z.). W czasie trwania stażu nauczyciel również może wprowadzać zmiany w planie rozwoju zawodowego za zgodą dyrektora szkoły.

Opiekun stażu
Nauczyciel stażysta odbywa staż z pomocą opiekuna stażu. Opiekuna przydziela nauczycielowi dyrektor szkoły spośród nauczycieli mianowanych lub dyplomowanych (art. 9c ust. 4 KN). Opiekun stażu nie musi być nauczycielem tego samego przedmiotu co nauczyciel stażysta. W szczególnych przypadkach opiekunem stażu może być nauczyciel mianowany lub dyplomowany zatrudniony w innej szkole. Wybór opiekuna stażu jest niezwykle ważny szczególnie w przypadku nauczyciela stażysty rozpoczynającego pracę w szkole. Opiekun powinien wprowadzić młodego nauczyciela w życie szkoły.
W przedszkolach, szkołach i placówkach prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego, opiekunem nauczyciela stażysty może być również nauczyciel zajmujący stanowisko kierownicze. W rodzinnej placówce opiekuńczo-wychowawczej opiekunem nauczyciela stażysty może być również nauczyciel mianowany lub dyplomowany zatrudniony w publicznym ośrodku adopcyjno-opiekuńczym, wskazanym przez organ nadzoru w porozumieniu z organem prowadzącym. W szczególnie uzasadnionych przypadkach, w trakcie trwania stażu dyrektor szkoły może zmienić nauczycielowi opiekuna stażu.
W świetle art. 9c ust. 5 KN zadaniem opiekuna stażu jest:
•udzielanie nauczycielowi stażyście pomocy, w szczególności w przygotowaniu i realizacji w okresie stażu planu rozwoju zawodowego nauczyciela, oraz
•opracowanie projektu oceny dorobku zawodowego nauczyciela za okres stażu.
Do zadań opiekuna stażu należy w szczególności:
–pomaganie nauczycielowi stażyście w opracowaniu projektu planu rozwoju zawodowego na okres stażu,
–pomaganie nauczycielowi w dokonaniu zmian w projekcie planu rozwoju zawodowego zgodnie z zaleceniami dyrektora szkoły,
–udzielanie nauczycielowi wskazówek związanych ze zmianą planu rozwoju zawodowego w trakcie trwania stażu, zgodnie z zaleceniami dyrektora szkoły,
–omawianie z nauczycielem prowadzonych lub obserwowanych zajęć,
–wspieranie nauczyciela w okresie realizacji planu rozwoju zawodowego, w rozwiązywaniu problemów edukacyjnych, wychowawczych lub innych.
Opiekun stażu opracowuje projekt oceny dorobku zawodowego nauczyciela za okres stażu i przedstawia go dyrektorowi szkoły w terminie nie dłuższym niż 14 dni od dnia zakończenia stażu przez nauczyciela.
Opiekun stażu wchodzi również w skład komisji kwalifikacyjnej, która ocenia spełnianie przez nauczyciela wymagań na stopień nauczyciela kontraktowego. W szczególnie uzasadnionych przypadkach, w trakcie trwania stażu dyrektor szkoły może pisemnie zobowiązać nauczyciela do korekty planu rozwoju zawodowego.

Sprawozdanie z realizacji planu rozwoju zawodowego
W terminie 30 dni od dnia zakończenia stażu nauczyciel składa dyrektorowi sprawozdanie z realizacji planu rozwoju zawodowego. Podobnie jak w przypadku planu rozwoju zawodowego nauczyciela na okres stażu, przepisy nie określają również formy sprawozdania z realizacji planu rozwoju zawodowego. Stąd też wybór formy sprawozdania należy do nauczyciela. Bezsporne jest natomiast, że w sprawozdaniu z realizacji planu rozwoju zawodowego nauczyciel powinien wykazać działania podejmowane w trakcie stażu, sposób ich realizacji oraz efekty tych działań.
Nie warto odkładać napisania sprawozdania na ostatnią chwilę, lepiej do jego napisania przygotowywać się podczas całego stażu. Dlatego dobrze jest dokumentować w trakcie trwania stażu jego przebieg. Dokumentacja może być prowadzona w różny sposób - mogą to być notatki dotyczące realizacji poszczególnych zadań, refleksje i uwagi. Im bardziej precyzyjna dokumentacja ze stażu, tym lepsze sprawozdanie. Należy pamiętać, ze sprawozdanie z realizacji planu rozwoju zawodowego będzie podstawą dla dyrektora szkoły do oceny dorobku zawodowego nauczyciela za okres stażu.

Dostęp do bazy 20 tys. pytań i odpowiedzi oraz bieżących informacji i komentarzy zapewnia program Prawo Oświatowego. Zamów>>

Powyższy komentarz pochodzi z publikacji Prawo Oświatowe/ABC.

Chcesz poznać nową formę doskonalenia nauczycieli i rozwoju szkoły? Przyjź na EDU Trendy 2013 >>>

Polecamy także:
Awans zawodowy na stopień nauczyciela mianowanego
Awans zawodowy nauczycieli nieodbywających stażu
 Awans zawodowy na stopień nauczyciela dyplomowanego